Bijeli dvoglavi orao spuštenih krila, koga za svoj simbol uzima država Ivana Crnojevića, je najslikovitiji pokazatelj kontinuiteta sa državnim i dinastičkim tokom Nemanjića
Rektor Cetinjske bogoslovije Gojko Perović kazao je da je svakome iole pismenom jasno da nema nikakve autokefalne crkve u Zeti u vrijeme Crnojevića i u doba osnivanja Cetinjskog manastira.
Oče Gojko, morali smo ponovo da vam se obratimo, iako ste sami rekli da je vrlo diskutabilna vrijednost javne polemike sa svim i svakim ko bila šta napiše protiv Crkve u ovdašnjim medijima. Ovih dana žestoka je medijska kampanja koja dovodi u pitanje pravoslavni karakter istorije Prevlačkog manastira, a javnost je pretrpana tekstovima koji osporavaju važnost svetosavske tradicije na samoj Prevlaci i uopšte na ovim prostorima. Zatim, govori se o tome kako je krajem 15. vijeka na Cetinju uspostavljena ”autokefalna CPC”, te da se ”svetosavski episkop” Zete baš u to doba – pounijatio.
-Naša je dužnost da razjasnimo stvari i demantujemo neistine, jer je naišlo vrijeme kada nedobronamjerni tekstovi lako nalaze put do brojnih čitalaca, pogotovo do onih koji nemaju elementarno predznanje i lako padaju pod uticaj ideoloških propagandi. Mada, svakome iole pismenom je jasno da nema nikakve autokefalne crkve u Zeti u vrijeme Crnojevića i u doba osnivanja Cetinjskog manastira. Taj koji tako nešto tvrdi – i sam zna da govori neistinu, pa, da bi lakše plasirao svoje krivotvorenje, zasipa ga novim neistinama, većim i ružnijim od prethodnih.
Zetska episkopija je osnovana u drevnom Prevlačkom manastiru nastojanjem Svetog Save, upravo u vrijeme dobijanja crkvene samostalnosti za Žičku arhiepiskopiju, 1219, ili koju godinu poslije toga. Tačnije, episkopija sa sjedištem na Prevlaci kod Tivta, sastavni je dio Žičke arhiepiskopije.
Ta pravoslavna eparhija na Prevlaci – prva je jasno profilisana crkvena organizacija Pravoslavne crkve, iz vremena poslije raskola nekad jedinstvene hrišćanske Crkve. Ona će biti uzdignuta na rang mitropolije (koji ima i do danas) 1346. g, onog momenta (i baš povodom toga), kada njena majka crkva, Pećka (ranije – Žička) arhiepiskopija, bude uzdignuta u rang patrijaršije.
Dakle, to što već 800 godina u Crnoj Gori imamo organizovanu istočno-pravoslavnu crkvu (a do tada je postojala jedinstvena pravoslavna i katoličanska crkvena struktura), i što se njena središnja eparhija tituliše kao mitropolija (a otuda i zvanje cetinjskih mitropolita – centralni pršljen crnogorske istorijske kičme), zasluga je, i plod rada pećkih arhiepiskopa, odnosno patrijaraha! I u vrijeme njenog osnivanja, i u momentu uzdizanja u rang mitropolije – ova pravoslavna eparhija stoluje u Manastiru Sv. arhangela Mihaila na Prevlaci kod Tivta!
To su oni osnovni, školski podaci od kojih se počinje. Ko njih ne pomene, a hoće da razglaba o Prevlaci i da analizira njen istorijat – taj i takav nije dobronamjeran. A baš su takvi kvazi-istoričari u ovdašnjim medijima, koji se, iz dana u dan vrlo nekompetentno bave Crkvom i njenom istorijom.
Istovremeno sa skrivanjem ovih udžbeničkih podataka o Prevlaci, ide ”u paketu” i jedna notorna neistina o ”samoukinuću” ili ”gašenju” zetske episkopske stolice sredinom 15. vijeka!? Ta neistina kaže, bolje reći – laže, sljedeće: zetski episkop se usljed mletačkog nadiranja i drugih političkih turbulencija iselio sa Prevlake i krenuo na istok (što je neosporno), a onda je primio latinsku uniju (priznao papsku vlast) dok je stolovao u Prečistoj Krajinskoj (e to je čista laž)!!! Takvim činom prestao je da postoji kao pravoslavni poglavar u Zeti – što je nagnalo Crnojeviće da na Cetinju formiraju – ni manje ni više nego –autokefalnu Crkvu sa mitropolitima Visarionom i Vavilom na čelu (a to je zbilja obmana zdravog razuma i prekrajanje neospornih činjenica)!!!
Istina je dosta drugačija:
Tačno je da je u Krajini u to vrijeme djelovao unijatski arhiepiskop. Samo, to nije zetski episkop koji se pounijatio, nego od Mletaka nametani i instruisani arhijerej, koji čak nije ni bio Sloven, nego najvjerovatnije Grk ( O ovome piše Risto Kovijanić u publikaciji ”Pomeni crnogorskih plemena u kotorskom arhivu”).
On je, očigledno protiv narodne volje već počeo da postavlja svoje sveštenike po parohijama i bio je oličenje mletačkog pokušaja da se krajevi Zete stave pod jurisdikciju rimskog pape. U ovom razdoblju, nakon Ferarsko – florentinske unije 1439. g, mnoge grčke oblasti su na neko vrijeme bile pod uticajem unijatske propagande. Nije nepoznato da su isti ti Mlečani u vrijeme krstaških ratova u Carigradu postavili ”svoga” unijatskog patrijarha. Imali su tradiciju takvog nasilnog djelovanja.
Zbog takve pojave i takvog mletačkog nastojanja, Zbor Zećana na čelu sa Stefanom Crnojevićem 1455. g. u manastiru Vranjina, pristaje na političku saradnju sa Mlecima, ali naglašava da ne želi upravu ”latinskog arhiepiskopa iz Krajine”, nego da budu ”od naše vjere nastojnici naših crkava”. Pa se dalje traži, još nedvosmislenije, da se mora ”postaviti mitropolit slovenske vjere” jer se ovaj iz krajine ”naziva mitropolitom Zete”, – iako ga, očevidno, narod tako ne doživljava!
Zbilja je nekorektno prećutati da se taj sabor odvija u vrijeme opšte nestabilnosti pravoslavlja (2 godine prije toga Carigrad pada pod Turke, a koju godinu potom pašće i Smederevo, odnosno Srbija zajedno sa svojim crkvenim sjedištem – a ono je ujedno predstavljao i crkveno poglavarstvo zetskih mitropolita), pa se nije čuditi što je i sama pozicija Zetskog mitropolita dovedena u pitanje, odnosno – na nju se vršio pritisak! Ovo neće biti prvi put da zbog udara na patrijaršiju u Peći (tada u Smederevu) biva uzdrmana i katedra episkopa u Zeti. Međutim, Stefan sa Zećanima nastavlja politiku dotadašnjeg gospodara Zete – Đurađa Brankovića koja je bila izrazito anti-unijatska.
Poglavari Zete su se našli u nezavidnoj situaciji, da od Mlečana traže dozvolu da postave svog pravoslavnog episkopa, ali ova trenutna ”izolovanost” Crkve u Zeti nije posljedica nikakve secesije od patrijaršije niti nekog duhovnog zaokreta u njenom život, već velike nevolje koja je zadesila pravoslavni Blakan – o kojoj nevolji slikovito govore uvodna slova štampanih djela na Cetinju, krajem 15. vijeka.
Dakle, Srbija Brankovića (gdje se nalazi sjedište srpske autokefalne crkve: Peć, Žiča, Smederevo) je protiv unije; Zeta (poglavari i narod) su protiv unije – i sad neko tvrdi da se, u takvim okolnostima, zetski mitropolit pounijatio i ”samougasio”!!?? Pa upravo se pomenuti Zetski zbor 1455. g. održava u svetosavskom nemanjićkom manastiru Vranjina, podignutom 1224. godine, u kom su sahranjeni zemni ostaci prvog zetskog episkopa Ilariona (postavljenog na tu službu upravo rukom Svetog Save). Imam slobodu da primjetim da je sabiranje narodnih glavara na tom mjestu, i traženje Mlečanima da im se postavi ”mitropolit slovenske vjere” – dokaz želje Crnojevića da imaju kontinuitet sa tom svetosavskom stolicom.
Konačno, titula vladika koji su sa Ivanom Crnojevićem osnovali Cetinjski manastir i pokrenuli sa Đurađem Crnojevićem rad crkvene štamparije – ista je kao i titula mitropolita sa Prevlake kod Tivta, a ona glasi: zetski mitropolit!
Pisani trag koji te prve cetinjske vladike ostavljaju za sobom govori o kontinuitetu sa tradicijom Nemanjića i svetosavskom crkvom. Zato je skroz netačna tvrdnja da je 1485 godine na Cetinju ”utemeljena katedra nove autokefalne crkve”. Na kraju krajeva, neko je (a zna se ko je to radio vjekovima) morao hirotonisati mitropolite Visariona i Vavilu. Nedostatak istorijske građe koja bi nam otkrila imena tih pećkih patrijaraha ili episkopa pod njihovom upravom – koji su rukopoložili cetinjske vladike, svakako nam ne daje za pravo da tvrdimo da ih je hirotonisao Ivan Crnojević – svjetovni vladar!
I na kraju – ”bijeli dvoglavi orao spuštenih krila” koga za svoj simbol uzima država Ivana Crnojevića, zaista je najslikovitiji pokazatelj kontinuiteta sa državnim i dinastičkim tokom Nemanjića. Ovim se naglašava da slobodna Zeta = Ivan-begovina, nastavlja tekovine srednjovjekovne Zete Nemanjića. Pretpostavljam, da su našim modernim istraživačima, sopstvene oči od neke koristi, kada porede, analiziraju i zaključuju…
Upada u oči da se osporavanje veze Crkve u Zeti sa Pećkom patrijaršijom uglavnom vezuje za neke neredovne i katastrofalne okolnosti – kakve su ove o kojima govorimo. Međutim, čim bi se stvari dovele u red, jasno je da se tada ta veza ne može osporiti.
Kakva ”autokefalna crkva” u 15. vijeku na Cetinju, kad već u 16. vijeku dolazi do obnavljanja Pećke patrijaršije, pod patrijarsima Sokolovićima iz Pive?
Mletački činovnik i putopisac M. Bolica, zapisuje 1614. g. da su ”cetinjski mitropoliti pod vlašću pećkog patrijarha”! Nekoliko decenija potom, Sveti Vasilije Ostroški, slava mu i milost, biće hirotinisan za episkopa hercegovačkog u Pećkoj Patrijaršiji! Mitropolite Visariona Bajicu Borilovića, Savu Očinića i sve Petroviće do Njegoša, hirotonisaće ili pećki patrijarh, ili episkopi koji će to učiniti u ime tog patrijarha“.
Kažete – svi Petrovići do Njegoša. Upravo se u tom osporavanju svetosavskog identiteta Prevlake poteže Njegoševo ime, kao nekakav dokaz diskontinuiteta sa Svetim Savom. Od navodne činjenice da Njegoš nikad nije pomenuo Svetog Savu, pa do vrlo kompleksne priče o tome kako je izvjesna bokeška udovica manastir Prevlaku zavještala Njegošu.
-Sva je prilika da je ta udovica – Ekaterina Vlastelinović, bolje poznavala crnogorsku istoriju i istoriju Crkve od ovih naših, za crkvena pitanja, priučenih publicista. Ona je znala ili naslućivala sve ovo što smo gore iznijeli. Bila je svjesna da Prevlaka više pripada Njegošu – kao nasljedniku zetskih mitropilita, nego zadarskom (dalmatinskom) epsikopu Jeroteju Mutibariću. Njen postupak zavještanja Prevlake Njegošu lično, smatram Bogom nadahnutim. Božija promisao je tu stavila svoj prst i raspršila sve dileme oko veze Manastira Prevlake (svetosavske katedre) sa Cetinjskom mitropolijom.
A što se tiče Njegoševog odnosa prema svetosavskom nasljeđu, pitao bih takve koji to osporavaju, šta znače Njegoševe riječi upućene Matiji Banu: ”Treba nam najprije da se srpstvo oslobodi i ujedini”! Evo ja ću im reći da je to poruka koju Njegoš preko Bana šalje srbijanskom knezu Aleksandru Karađorđeviću 1848, gdje ga poziva da njih dvojica (knez i Njegoš) ”zajedno vladaju nad narodom slobodnim i ujedinjenim”. Tom prilikom Njegoš kaže, da bi što se vladanja njih dvojice tiče najbolje bilo da knez ide u Prizren, a da će Njegoš – u Peć!
Kad se kaže da Njegoš nije pominjao Svetog Savu, ja pitam sve – je li negdje Njegoš pominjao Svetog Đorđa, svoju krsnu slavu? Ili Svetog Nikolu, ili nekog drugog velikog svetitelja? Koliko ja znam nije zapisano. Treba li iz toga izvući zaključak da Njegoš nije slavio svoju krsnu slavu?
Šta god se o tome mislilo, i kakvi god zaključci slijedili, Njegošev rječnik više obiluje terminilogijom filosofije i nacional-romantizma nego recimo patristike ili agiologije. Ali, to, po meni, ne umanjuje bogoslovski karakter njegovog djela. Jednostavno, Njegoš nema kad da pomene Svetog Savu – od Obilića i Lazara! On više pjeva o Kosovu, nego o Svetoj Gori. Jednostavno je to tako, i – pametnome dosta!
U posljednjem anti-crkvenom pamfletu koji diskutuje o istoriji Prevlake, tvrdi se da u toku 170 godina nemanjićke uprave Zetom nije izgrađeno više od tri crkve? A to se onda uzima kao dokaz tezi da se ”pravoslavlje Namanjića” nije ”primilo” na ovim prostorima. Može li to biti tačno?
-Može biti da se pravoslavlje nije primilo u njihovim glavama, što je njihovo legitimno pravo – ali ih to ne oslobađa od odgovornosti da pričaju istinu.
Dakle, u vrijeme Nemanjića, izgrađeno je pet velikih i značajnih crnogorskih manastira: sadašnja parohijska crkva Sv. Petra i Pavla u Bijelom Polju (1190), manastir Đurđevi Stupovi (1213), manastir Vranjina (1224), manastir Morača (1252) i manastir Duljevo (1348). To su crkve o kojima imamo jasne i nepobitne podatke. Pored njih imamo 15 crkava na teritoriji današnje Crne Gore koje su posvećene Svetom Savi!
I koliko samo porodica danas u Crnoj Gori slave Svetog Savu kao svoju krsnu slavu. A da ne govorimo o brojnim manastirima i crkvama o čijoj izgradnji nemamo razgovjetne istorijske izvore, ali imamo bogato narodno predanje da su ih ili sagradili ili obnovili Namanjići? Možemo li, samo zato što nemamo pisani izvor i materijalni dokaz – odbaciti tek tako narodno predanje? Ozbiljan naučnik to nikad ne bi uradio – ali kao što smo rekli u prethodnom razgovoru, ovdje nemamo posla sa naukom, nego da nedobronamjernim politikanstvom.
Izvor: IN4S
