Srpska pravoslavna crkvena opština kotorska priredila je sinoć pred brojnom publikom u Centru za kulturu svečanu akademiju povodom velikog jubileja – 50 godina od početka gradnje crkve Svetog Petra Cetinjskog na Prčanju i 40 godina od njenog osvećenja
Skup je blagoslovio Mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije, koji je kazao da je rušenje Lovćenske kapele, gaženje Njegoševog amaneta i skrnavljenje njegovoga groba zli čin nasilja i znak velike nesreće koja se isprtila na Crnu Goru.
“Ali, s druge strane, kad pogledamo kao hrišćani, vjerujući ljudi, možemo reći da se Kapela žrtvovala da se na nebo vaznijela, da ona živi novim životom. Prvi znak njenog novog života bila je prčanjska kapela Svetog Petra, koju je podigao blaženopočivši otac Momo Krivokapić. On je jedan od rijetkih sveštenika Mitropolije crnogorsko-primorske, koji je u potpunosti podržavao blaženopočivšeg Mitropolita Danila Dajkovića u njegovoj neravnopravnoj borbi za očuvanje Kapele i amaneta Njegoševog. Hvala Bogu, ipak nijesu bili sami. Veliki broj profesora, uglednih intelektualaca, umjetnika, pjesnika, podržao je našu Crkvu u toj borbi i stali su na braniku Kapele. To su značajna imena, a evo, hvala Bogu, među nama živoga Matije Bećkovića, koji je tada bio pjesnik mladih godina, a evo sada u punom svom dobu, snage i godina, došao je da nas opet podrži”, kazao je Mitropolit Joanikije, podsjetivši i na svih 20 replika Njegoševe kapele podignutih po Crnoj Gori i širom srpskih zemalja i dijaspore.
Mitropolit je kazao da smo počastvovani zbog činjenice da smo danas u društvu onih koji su u vrijeme komunističkog terora bili na strani istine, na strani Crkve, na strani Njegoša i njegove zavjetne kapele. Moralna pobjeda je, nakon zlog čina nasilja, bila na strani Crkve i svih onih koji su stali u odbranu Kapele, što je bio najjači otpor komunističkoj vlasti poslije ‘45 godine, ali je ta borba, istakao je Mitropolit, za nas i danas izuzetno važna.
“Daj Bože da nas sjećanje na Njegoša, na Njegošev amanet, na njegovo djelo, sabira, snaži, da idemo putem Hristovim, putem Svetoga Save, Svetoga Petra Cetinjskoga, Svetoga Vasilija Ostroškoga i Svetoga Petra II Lovćenskog Tajnovidca. Amin Bože daj svima na zdravlje i na spasenje ovaj divni jubilej”, kazao je između ostalog Mitropolit Joanikije.
Akademik Matija Bećković je kazao da nisu samo u vrijeme turskog zuluma crkve letjele sa brda na brdo, nego i u vrijeme naših domaćih zuluma i zulumćara.
“Prije pola vijeka Njegoševa kapela sa Lovćena doletjela je na brijeg tihoga kanala u Perčanj, kako je Prčanj u svojoj pjesmi nazivao Vladika Rade. Kao što je ikona izraz čežnje da vidimo Boga, tako je i Kapela u Prčanju bila izraz čežnje da vidimo oburdanu Kapelu na Lovćenu”, kazao je Bećković.
On je rekao i da lovćenske kapele, koliko ih god ima širom svijeta, ostaju da dozivaju onu jednu jedinu i neoborivu.
“Prčanjsku crkvicu Svetog Petra, prvu izbjeglicu s‘ Lovćena, dočekao je prije pola vijeka, tada jedva znani mladi paroh kotorski, a danas već slavni arhijerejski namjesnik bokokotorski Momčilo Krivokapić. Crkva Svetog Petra već je imala svoju znamenitu istoriju. Nju je na vrh Lovćena podigao Vladika Rade i ostavio u amanet da se u njoj sahrani. Vijest da će se crkva graditi i njena gradnja upale su u oči tadašnjega svijeta.
Rečeno je da je vladičin naum da u njoj, ne samo počiva, već i da poveća religioznost u svom narodu i da posluži kao svetionik putnicima iz daljine. O tome su tada izvještavali mnogi, pa i Algemajne cajtung”, kazao je Bećković.
Podsjetio je da je Kapela u Velikom ratu više puta bombardovana i gotovo srušena.
“Kosti Vladike Rada snošene su i vraćane na Lovćen i skrnavljene i sahranjivane osam puta. Ni pad Moskve, ni pad sviju ruskih tvrđava, ni potpuno uništenje vladavine Petra Karađorđevića, nije nas tako zadovoljilo kao pad Lovćena, pisale su Beogradske novine pod uredništvom Hermana 1916. godine. U miru je Njegošev potomak kralj Aleksandar Karađorđević obnovio Kapelu na Lovćenu, tako da je ubrajana u remek djela o čijoj ljepoti nije bilo suprotnih mišljenja”, kazao je Bećković, podsjetivši da je kapela Ustavom bila unijeta i u grb Republike Crne Gore.
Nikolaj Krasov, podsjetio je, izradio je stotine skica dok je došao do rješenja kojim je preobrazio Lovćen, koji je postao nezamisliv bez Kapele.
“Izvođač radova inženjer Veliša Popović je svjedočio da je nova kapela i veličinom i oblikom identična staroj i svaki kamenčić stare ugrađen je u novu. Krajem 60-tih godina prošloga vijeka počeli su tu i tamo da se javljaju glasovi da se umjesto Kapele Njegošu podigne mauzolej. Jedan od najčešće pominjanih i nepominjanih razloga bio je što je Kapelu podigao unuk kralja Nikole, kralj Aleksandar. Iz istog razloga bi mogli tražiti da se zabrani Gorski vijenac zato što je posvećen Voždu Karađorđu. Kralj Aleksandar nije obnovio samo Kapelu na Lovćenu, nego je i podigao Spomenik zahvalnosti Francuskoj u Beogradu i Pobjednika na Kalemegdanu i spomenik Grguru Ninskom u Splitu i Banu Jelačiću u Zagrebu i tolike druge i nijedan nije srušen. Srušeni su svi spomenici podignuti njemu, osim onog najuspjelijeg i najvažnijeg na Jelisejskim poljima u Parizu. U ovoj svečanoj prilici nećemo reći ni riječ o mauzoleju i nabrajati ko je sve ustao u odbranu Kapele. Dovoljno je što je istorija zabilježila ustanak podignut u njenu odbranu koji je spasio čast mislećeg svijeta Jugoslavije – ustanak kakav se nikada ni prije ni poslije nije ponovio nijednim drugim povodom”, kazao je Bećković, podsjetivši od ustanika samo na Petra Lubardu, “Njegoša u slikarstvu”, koji je varvarstvo i rušenje Kapele ovjekovječio monumentalnom slikom “Sumrak Lovćena”.
Rušenju Kapele i premiještanju Vladike Rada iz crkve u mauzolej, nastavio je, prethodilo je poslijeratno učenje da Vladika Rade nije držao ni do svog vladičanstva, ni do svoje Crkve, ni do svoje vjere, da je više bio paganin nego hrišćanin, više revolucionar nego monah, da je u svojim spjevovima uvijek zastupao Satanu, da je ateist i revolucionarni pjesnik , da je dovođenje njega u vezu bilo kakve religioznosti mistike uvreda i neprijateljska kleveta.
“Vođene su rasprave da li je Njegoš pjesnik ili Vladika, jer jedno isključuje drugo. Odlučili su da je samo pjesnik i to ateistički. Poređen je sa Marksom. Pravljene su paralele između Njegoša i Tita. Jedan marksistički filozof je predlagao da se Gorski vijenac adaptira tako da Tito bude Vladika Danilo, Moša Pijade Iguman Stefan, Sava Kovačević Vuk Mandušić. Onaj koji je meni ispričao ovo kazao mu je da bi to bilo moguće pod uslovom da taj filozof u toj predstavi bude pop Mićo. Vremenom se došlo do otkrića da crkva na Lovćenu nije crkva pa zato ne pripada Crkvi, niti Crkva ima što da traži, ni da se pita, pa su Crkvu ućutkali, izmjestili Vladičin grob, vladiku raščinili, kidnapovali i premestili u mauzolej.
Prekrojili mu kapu i potpisali Njegoš, kako se on nikad nije potpisao, a izostavljaju Vladika crnogorski, kako se i jedino i potpisivao, često bez imena, ili samo inicijalima, a ponekad i bez njih. Tako je potpisao i Gorski vijenac. I njegove knjige objavljene poslije rata potpisivane su onako kako ih autor nikada nije potpisivao. To što je uvijek naglašavao svoje vladičanstvo je važan ključ za razumijevanje onoga o čemu je pjevao. Postalo je normalno da se pri izgradnji mauzoleja ignoriše mišljenje Crkve.
U odbrani Kapele junački se borio tadašnji Mitropolit crnogorski Danilo Dajković. Oglasio se i Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve. Justin Popović je bio živ, a njegovi duhovni sinovi dostasali, ali se nisu čuli živi. Kao da bi učešće crkvenih ljudi u odbrani kapele samo škodilo, kao škodno samo po sebi, nazadno, pristrasno i kontraproduktivno.
Današnja Mitropolija crnogorsko-primorska je posmrče ubijene Crnogorsko-primorske mitropolije, kojoj bez suda ubijen Mitropolit Joanikije i 126 sveštenika. Svi su oni o 2.000-tom Hristovom rođendanu premješteni na ikone, ali je već i prvi poslijeratni mitropolit korotne Mitropolije crnogorsko-primorske, sirjak Arsenije Bradvarević, suđen na 12 godina robije. Njegov naslednik Danilo Dajković nije robovao, ali je zapamćeno da je kamenovan i da su protiv njega, zato što je branio grobnu crkvu onoga na čijoj je stolici sjedio, održane demonstracije, prve i jedine u poslijeratnoj slobodarskoj Crnoj Gori.
Živo se sjećam kako se kroz vjerujući narod šapatom pronio glas da je u Kotor stigao mladi sveštenik, delija bez mane i straha – Momčilo Krivokapić.
Amfilohije je bio u Svetoj Gori gdje se zamonašio, a po imenu koje je uzeo, pomišljao sam da je tamo htio da zauvijek i ostane. Da je mislio na Crnu Goru vjerujem da bi uzeo ime Sava, ili Petar, ili Vasilije, ali je odlučio da se vrati u zavičaj, a njegov dolazak pripremao je otac Momo, koji je između Oksforda i Kotora, izabrao Kotor.
I Momov rođeni, kao i onaj nerođeni otac, zvao se Risto.
Da Božjim promislima nema kraja vidjelo se i ovih godina-12. maja 1945. godine uhapšen je Mitropolit Joanikije Lipovac, a 12. maja 2020. uhapšen je sadašnji Mitrpolit Joanikije Mićović. Da ne propustimo da kažemo da je pucano i na njega.
Došlo je vrijeme da se u slobodnoj, građanskoj, evropskoj, sekularnoj državi Crnoj Gori, Crkvi dopusti da obnovi svoju crkvu, da se Vladici Radu vrati vladičanstvo, da se njegov grob utješi svijećom i kandilom, da se Lovćenu vrati srušena crkvica Svetoga Petra, okrugla kao kamilavka. Mitropolit Amfilohije izviđao je i utvrdio da ima mjesta za oboje i da ne treba ništa da rušimo.
Besmisleno je da pjevamo “Lovćen nam je oltar sveti”, a da oltara nema. Bilo bi to sada crkva dva sveca – Svetog Petra i Svetog Lovćenskog Tajnovidca. Mučenica i pomirnica. Tako bi sve sveto i čestito bilo i milome Bogu pristupačno. Srećan praznik”, zaključio je Bećković.
Novinar i publicista Jovan Markuš, pročitao je na početku ono što mu je na njegovo traženje napisao svojedobno otac Momo.
“Pop Momo kotorski hajduk, za tadašnju vlast bio je najveći ideološki protivnik u Crnoj Gori bez premca. Ustvari pop Momo Krivokapić je utabao put našem Mitropolitu Amfilohiju Radoviću da 90-tih godina dođe na tron Svetog Petra Cetinjskog, na mjesto koje mu je i od ranije pripadalo.
Crkva je počela da se gradi neposredno poslije razaranja hrama Svetog Petra Cetinjskog na vrhu Lovćena 1972. godine. Projektovao je arhitekta Savo Ristov Krivokapić, brat protojereja-stavrofora Momčila Krivokapića, arhijerejskog namjesnika bokokotorskog. Ova crkva predstavlja savremenu repliku nekadašnje kapele na Lovćenu”, kazao je Markuš.
On je podsjetio na riječi o. Moma, kojem , kako je naglasio, prije svih pripadaju zasluge za izgradnju crkve na Prčanju, od ideje do realizacije “a beton je bio slika surovog vremena u kojem je srušena Lovćenska kapela”.
“Crkva na Prčanju je osveštana i nalazi se u bogoslužbenoj upotrebi. Idejni projekat je urađen neobično brzo i na osnovu njega je dobijena građevisnka dozvola, dok je glavni projekat bio gotov 1973. godine. Građevinsku dozvolu je izdao, uz lični rizik, tadašnji načelnik Jovo Bošković. To je bilo prvo čudo Svetog Petra Cetinjskog vezano za izgradnju ove crkve. Temelji su iskopani za jedan dan mobom i ljubavlju mještana Prčanja 5. novembra 1972. godine, a betonaža je izvedena u dvije mobe, zaključno sa 15. novembrom 1972. godine. Kamen temeljac položio je i temelje osveštao Njegovo visokopreosveštenstvo Mitropolit crnogorsko – primorski Danilo Dajković 3. decembra 1972. godine”, kazao je Markuš, podsjetivši i na neke od kurioziteta koji su pratili izgradnju crkve na Prčanju.
Već 1973. počeli su radovi na zidovima, a kamen se dovozio iz majdana iz Zlatice kod Podgorice.
“Do proljeća 1975. zidovi su dobro porasli, a na Vaskrs te godine služena je prva Služba Božija. Pashalno večernje služili su jeromonasi Danilo Marunović i Pavle Kalan iz Praskvice i moja malenkost. Zidovi su rasli sve do sredine 1976. godine, kada su završeni. Njegova svetost, Patrijarh srpski, g. Geman je od početka pomagao ovu gradnju, a kada se u junu 1976. zatekao u manastiru Savina, nije trebalo da ga molimo da dođe na gradilište i vidljivo nam da podršku”, pročitao je Markuš riječi o. Moma, koji je i predložio da se, iako bez krova na budućoj crkvi, služi prva Liturgija, sa čime se složio i Patrijarh German.
U prvu nedjelju po Petrovdanu 18 . jula 1976. zazvonilo je prvo srpsko pravoslavno zvono na Prčanju, pozdravljajući Patrijarha srpskog Germana i Mitropolita crnogorskog Danila.
“Zvono je tih dana poklonio dr Vladeta Jerotić sa Mladenom Đorđevićem iz Švajcarske. Na Liturgiji je besjedio jeromonah dr Amfilohije Radović. Od tada pa do osvećenja 1972. godine u ovom hramu je služena Liturgija svake prve nedjelje po Petrovdanu. Hram je osveštan tačno na desetogodišnjicu rušenja Kapele 1. avgusta 1982. godine”, kazao je Markuš.
Izgradnja zvonika sa kelijom je započeta 2006. a završena 4. januara 2014, kada je i Kapela osvećena od strane Njegovog visokopreosveštenstva, Arhiepiskopa cetinjskog i Mitropolita crnogorsko-primorskog g. Amfilohija.
Živopis je radila radionica Metohija iz Beograda, ikone, rad akademskog slikara Dragomira Jašovića, su izrađene 1985. godine, a pred Vaskrs 2017. godine, postavljen je kameni ikonostas, rad majstora koji su radili u sabornom hramu Sv. Jovana Vladimira u Baru.
Markuš je podsjetio da je od razaranja Njegoševe kapele na Lovćenu do danas izgrađeno ili započeto 20 replika u Crnoj Gori, Srbiji, Slovačkoj i u SAD.
Jovan Markuš, nekadašnji predsjednik IO i predsjednik opštine Cetinje, naglasio je da je prilikom rušenja Kapele, kao kulturno-istorijskog spomenika i izgradnje mauzoleja na Lovćenu, napravljeno više krupnih , suštinskih i formalno- pravnih ogrešenja, među kojim je i uzurpacija imovine u posjedu Mitropolije.
“Mauzolej je podignut van svih urbanističkih planova… To je područje nacionalnog parka kojem gravitiraju tri opštine. I treće ogrešenje je podizanje objekta mauzoleja na tuđem posjedu, bez prethodnog odobrenja vlasnika – Crkve. Čije je to zemljište gore, kome je nejasno neka pročita Osnivačku povelju Cetinjskog manastira, čija je planina Lovćen”, kazao je Markuš, podsjetivši i da od kad se vodi katastar na ovim prostorima, od vremena Zetske banovine, vidi da je riječ o prostoru na vrhu Lovćena u vlasništvu Mitropolije crnogorsko-primorske.
Inače ostaci Njegoševe grobnice, srušene Kapele, nalaze se na tri mjesta, među kojim je i dvorište sa kulom nekadašnjeg konaka Cetinjskog manastira (danas Biljarde).
Markuš je demantovao i da neko zbog obnove Kapele na Lovćenu želi da ruši mauzolej.
“Od blaženopočivšeg Mitropolita Amfilohija se moglo čuti da će Crna Gora da se preobrati tek kada se Lovćenski Tajnovidac vrati na mjesto zavještanja… Kad se oni vrate tu i kad se vrati crkva na Lovćen onda će se oprati obraz Crnoj Gori. Da Bog da se ove njegove riječi obistine i da se njegovo zavještanje ispuni u svoj punoći i ljepoti i da mu tada pokušamo iznova pogledati u oči”, kazao je između ostalog Markuš.
Iz štampe je izašla knjiga “Crkva Svetog Petra Cetinjskog na Prčanju”, u izdanju Srpske pravoslavne crkvene opštine kotorske i Srpskog pjevačkog društva “Jedinstvo” (1839) Kotor, a u muzičkom programu su nastupili mješoviti i dječiji hor pod dirigentskom palicom g. Mihajla Lazarevića i g-đe Ivane Krivokapić.
Nastupila je i violinistkinja Dušica Kordić, a maturant Gimnazije Kotor Luka Samardžić recitovao pjesmu “Veći grob za novu smrt”, Dušana Radovića.
U holu Centra za kulturu bili su izloženi radovi akademskih slikara i vajara koji su se pobunili zbog rušenja Kapele, a koji se čuvaju u riznici Srpske pravoslavne crkvene opštine kotorske.
Svečanoj akademiji su prisustvovali i predsjednica Skupštine opštine Kotor Maja Mršulja, potpredsjednik opštine Siniša Kovačević, predsjednik opštine Tivat Željko Komnenović, Vladika mileševski Atanasije, Episkop zahumsko-hercegovački Dimitrije, arhijerejski namjesnik kotorsko-tivatski, paroh kotorski, protojerej Nemanja Krivokapić.
Program je vodio Slaviša Čurović.
Danas (nedjelja, 2. oktobra) u crkvi Svetog Petra Cetinjskog na Prčanju u devet sati počeće Sveta arhijerejska liturgija koju će služiti Mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije sa više arhijereja i sveštenstvom.
Izvor: SPCO Kotor
