U rubrici “Zapisi iz stare štampe” predstavljamo vam zanimljive tekstove iz stare crkvene štampe i periodike i bogoslovskih i drugih listova i časopisa.
U četvrom dijelu rubrike “Zapisi iz stare štampe”, možete pročitati tekst povodom 110 godina razrušenja manastira Kosijerevo.
U prilogu donosimo tekst čuvenog Arhimandrita Leontija Ninkovića o razrušenju Manastira Kosijereva. Arhimandrit Leontije Ninković je tekst zapisao u Neji kod Pariza na Svetog Aranđela 1917. godine, a objavio ga je Državni kalendar, 1918, str.73-76.
U drugom dijelu donosimo i narodnu pjesmu „Rušenje manastira Kosijereva 18. avgusta 1914. godine.
Pomenimo na početku i kratak izveštaj koje donosi cetinjski list „Vjesnik“ broj. 71. godina VII od četvrtka 21. avgusta 1914. godine. Na kraju 2. strane stoji:
Manastir Kosijerevo.
Prema naknadnim izvještajima, koje smo dobili sa fronta Hercegovačkog Odreda, Austrijanci su topovskom vatrom gotovo do temelja razrušili našu narodnu svetinju Manastir Kosijerevo. Crkva, u kojoj su počivale mošti Sv. Arsenija, sravnjena je sa zemljom. Ovo nečuveno divljaštvo crno-žute „kultur-tregerske“ vojske stvorilo je u okolinn Kosijereva i u našoj vojsci neopisano ozlojeđenje. Ali, bogomrska Austrija, koja ruši crkve,dočekala je sudnji dan: u Galiciji su Rusi staru vješticu do krvi izbičevali i stavili je na vješala na stid i porugu svijema vijekovima.
ARHIMANDRIT LEONTIJE NINKOVIĆ
RAZRUŠENJE MANASTRIRA KOSIJEREVA
OD VARVARA HH VIJEKA
———————————-
Ovaj stari manastir, hram sv. Bogorodice, nalazio se na samoj obali rijeke Trebišnice, na granici crnogorsko-herčegovačkoj, a datira još iz HIII vijeka.
Po jednom predanju, manastir je sazidan po naredbi cara Konstantina i carice Jelene, prigodom njihovog putovanja iz Rima u Carigrad, a po drugom predanju sagradili su ga Nemanjići.
Kako, nemamo pri ruci pismenih dokumenata o manastiru, to ne možemo tačno utvrditi vrijeme njegova osnivanja. Ali pošto manastir Dobrićevo, koji se nalazi na drugoj obali iste rijeke, četvrt sata daleko od Kosijereva, još i sada čuva svoj pečat iz 1232. Godine, a uzimajući u obzir arhitekturu dobrićevske crkve, kao oblik manastira i način građenja njegovih ćelija koje se ni u čemu nijesu razlikovale od crkve i ćelija kosijerevskih (osim što je kosijerevska crkva imala na sredini kube, koje je narod nazivao „trulo“ i njime se zaklinjao govoreći: „Tako mi trula kosijerevskoga i kola dobrićevskog“), to zaključujemo da su oba manastira iz istoga doba iz HIII vijeka. U tome nas podupiru i oba narodna predanja, jer jednako govore o postanju oba manastira.
Kosijerevo, kraj svih promjena u svome životu, potpuno se sačuvalo od svog osnivanja sve do 1649. Tada Turci, koje su Mlečići bili protjerali iz Risna i okoline spalivši manastirske ćelije, a crkvu ostaviše nedirnutu. Docnije su Banjani i Grahovljani zauzimanjem banjskog vojvode Ivana (Ovaj je vojvoda u drugoj polovini XVII vijeka sa majkom Margitom i svoja četiri sina živopisao crkvu sv. Arhanđela na Petrovićima, na mjestu tzv. „Stražnica“. Natpis koji ovo potvrđuje, nalazi se unutra iznad crkvenih vrata. Njegova trokratna kula, koja je i sada potpuno opravna, nalazi se u neposrednoj blizini ove crkvice i svojina je Iva Kneževića, oficira. Pomenuti oficir čuva i sada kalpak sa dvije perjanice vojvode Ivana i nekoliko fermana (jedan zlatom pisan što su dobivale vojvode iz ove banjske vojvodske porodice od turskih careva), sa Petrovića, potomka vojvode Cvjetka Banjanina i njegovog sina Grbana Cvjetkovića Banjanina, koji su sahranjeni pod dvije velike grobnice sa natpisima u svojoj zadužbini svetojovanskoj crkvi na Petrovićima, obnovili manastirske ćelije sa sultanovim fermanom (ferman sa sultanskom tugrom, kojim je dozvoljeno obnavljanje manastirskih ćelija, urezan je na velikoj kamenoj ploči, koja je bila namještena pored zapadnih manastirskih vrata, da tu kao stražar, na ulazu u manastir podsjeća Turke na carsku zapovijed, kojom je sultan zapovjedio svima i svakome da se ne smije manastiru i kaluđerima činiti štete ni zuluma). U ratu Crne Gore sa Turskom 1875-1877. Turci su opet zapalili manastirske ćelije, ali crkvu nijesu ticali. Po svršetku rata, ćelije su opet popravljene i 1884. godine, po visokoj naredbi Knjaza Crne Gore, prenesen je Sveti Arsenije, drugi arhiepiskop srpski, iz manastira Ždrebaonika u Kosijerevo. Tijem je Knjaz zadovoljio vjerske osjećaje svojih zarobljenih sunarodnika u Hercegovini i Primorju, koji su sa Crnom Gorom od vazda bratski dijelili sudbinu. Zato im je Gospodar i poslao na granicu ovoga svetoga i budnoga čuvara Srpstva i pravoslavlja da ih ozarava lučom svjetlosti svoje. Od toga je vremena Kosijerevo sa Svetim Arsenijem, pored manastira Ostroga, gdje počiva najviši Zahumljanin Sveti Vasilije, veliki ostroški čudotvorac, postao druga ćaba pod Austrijom zarobljenog Srpstva.
Stara kosijerevska crkva preživjela je šest vjekova, preživjela je i tursko ropstvo i ostala nepovrijeđena. Ni obijesni Turci nijesu dizali ruku na nju, ni da je povrijede, a kamoli razore. Sudbina je htjela, da je razruše hrišćanski vojnici hrišćanske države, Austrije, u XX vijeku—i razorili su je. Ruševina stare narodne svetinje jasno će pokazivati svakome da su Austrijanci u svojim vandalskim nedjelima nadmašili čak i Turke XV i XVI vijeka. Ono, što sv. Evanđelist Jovan u Svetom Pismu veli za Judu Iskariotskoga: „I po zalogaju tada uđe u njega sotona“ (Jov.13.27) moglo bi se reći i za austrijsku vojsku, da je po objavi rata u nju uljegao đavo, jer bi inače njihova vandalska djela bila nerazumljiva i ne bi se mogla ničim opravdati..
5. avgusta 1914. godine u samo rasvitanje Austrijanci su obasuli manastir i okolinu plotunskom i mitraljeskom paljbom iz neposredne blizine; preko rijeke Trebišnjice, da time izvide ima li vojske u manastiru i bliskoj okolini. Nije im se odgovaralo. Ni u manastiru ni u okolini nije bilo nikoga, osim staroga kaluđera o. Savatija Vujovića, sa svojim slugom, koga je vruća ljubav vezala za crkvu, da ju samu ne ostavi no da sa njom podijeli sudbu. Stari služitelj oltara vjerovao je, da, i ako dođu austrijski vojnici, kao hrišćani, neće dirati u svetu crkvu ni u njega, jer se on u njoj svesrdno molio Bogu za sve Hrišćane i za cijeli rod čovječanski; ali se prevario. Čim su vidjeli da im se ne odgovara paljbom na paljbu, i uvjerili se da tamo nema nikoga, odmah su pustili bombašku četu preko rijeke u manastir, i plotunskom paljbom osuli iznad manastira u okolinu da zaštite svoje drugove, dok ovi razruše stari molitveni dom Božiji. O. Savatije skloni se, sa svojim poslušnikom u jednu sobicu male ćelije na sjevernoj strani pored crkve, da tu sačeka dalju sudbinu. Austrijanci kao razbojnici, sjekirama razlupaše manastirska vrata, jurnuše u crkvu, i razbiše svetiteljev ćivot, misleći da je svetac u njemu. (Svetitelj je srećom, ranije bio prenesen u crkvu Štrbačku). Zatim, na brzu ruku opljačkaše crkvu i ćelije, ponamještaše razoravajuće bombe po unutrašnosti crkve i velike zgrade, tzv trpezarije, ii pošto zapališe eksplozive pobjegoše junački preko rijeke, bez mrtva i ranjena. Eksplozivi upališe i… za nekoliko minuta, od stare kosijerevske crkve i velike trpezarije, napravi se gomila kamenja da kazuje svijetu i vijeku koliko je istinito austrijsko hrišćanstvo i kulturegerstvo.
Čudnim slučajem, ćelijica, u koju se bio sklonio o. Savatije sa svojim poslušnikom, ostala je nepovredima, samo što je jedno zalutalo zrno, kroz mali prozorčić, ranilo u ruku Savatijevog poslušnka. Po razorenju manastira i povratku Austrijanaca preko rijeke, o. Savatije sa ranjenim poslušnikom izmilio je iz svoje skromne ćelije i, koristeć se zaklonom manastirske šume i potočina, izbježao je u Petroviće i, gušeći se u suzama, prvi je donio žalostan glas u pleme i vojsku, da su Austrijanci razrušili manastir Kosijerevo.
Vazda mi lebdi pred očima slika staroga i pobožnog sluge oltara Gospodnjega, kako tužno jadikovaše za razrušenom crkvom, kao prorok Jeremija na rekah vavilonskih za porušenim Jerusalimom, i gušeći se u plaču naricaše:„ Ovo nijesu Hrišćani, ovo su varvari! Sinovi mraka i pakla! Sotona je uljegla u njih!“ Zatim bi se ovaj starac zagušio u plaču i bolno uzdahnuo za svojom razrušenom crkvom.
U Neji kod Pariza,
Na Sv.Arhanđela, 1917.
(Državni kalendar, 1918, str.73-76)
+++
RUŠENJE MANASTIRA KOSIJEREVA
18.avgusta 1914.godine
(NARODNA PJESMA)
Noć je mračna spustila svoj veo
a đeneral Braun vojsku sveo,
preko kršne, pro Hercegovine,
na granicu lomne Gore Crne
kod studene vode Trebišnjice.
Okupio svoje poglavice;
Oficire čitava odreda,
Pa ovako njima propovjeda:
„Braćo moja i gospodo znana,
Evo ima tri neđelje dana,
Da mi vojsku mobilizovasmo.
Nas je care opremio amo,
Da mi Crnu Goru poharamo;
Da hvatamo hercegovce ljute,
Podanike naše odmetnike;
Da uzmemo Lovćen i Cetinje,
Da spalimo hrišćanske svetinje.
No je l majka rodila junaka,
il Švabica, il ljuta Mađarka;
ili bula pristašu Turčina;
kad je noćas pala pomračina,
da on uzme jednu izvidnicu,
da pregazi vodu Trebišnjicu;
i manastir srpski da zapali
preko vode što je na obali;
što ga muški čuvaju i brane,
crnogorske straže odabrane?
Baš bi sada bila zgoda prava,
Pošto vojska crnogorska spava.
A pri tome manastirskom padu,
Ubićemo u Srbima nadu.
Ko u tome učestvuje djelu
Napraviću njemu kulu bjelu
blagom ću mu nebrojenim platit
i grudi mu odličjem pozlatit!
Riječ takva kad kroz logor prođe,
Na vojnike i na vojskovođe;
Jedan šuckor, da ga Bog ubije,
Bez nevolje ugazi u grijeh
I izgubi mjesto svojoj duši,
Zareče se da manastir sruši.
Sobom uze druga četvoricu
I pregazi vodu Trebišnjicu,
Te manastir srpski bombardira.
Kad stotinu bomba ekspodira,
Crna zemlja drhnu od potresa,
Modar plamen sveza do nebesa.
Srušiše se dveri Svetitelja,
Ne ostade od njih ni temelja,
A tri zvona sa svetoga hrama,
Bog ih čuva i njihova pravda
Od zvjerskoga dušmanskoga rada.
Jer u tijem krajevima prije,
više kletve narod ima nije,
nego: Bogom i svecima svijem,
pa zvonima kosijerevskim.
Te u tome stravičnome času,
Kad se crkva u gomilu sasu,
Božja ruka čuvala je zvona,
Te nijesu propanula ona.
Glas odjeknu o crkvenom padu,
Al ne ubi u Srima nadu—
Ova jeka, koja gromu sliči
no im više srce očeliči.
Priredio Aleksandar Vujović,
profesor Bogoslovije Svetog Petra Cetinjskog
i urednik Katihetskog programa Radio Svetigore)
