Milutin Stančić iz Skoplja član Srpskog kulturnog centra ,,Spona“ govorio je za naš Radio o stradanju srpskog naroda, o sličnostima stradanja našeg naroda u Dolgaecu i Prebilovcima, mjestu gdje je svetost pobijelila zlo.
„Naš narod je stradao samo zato što je u sebi snažno čuvao Sveti kosovski zavjet“- kaže Stančić.
On je govorio i o čuvanju pamćenja srpskog naroda, u ovo vrijeme, u Makedoniji, životu vjernika Ohridske Arhiepiskopije a osvrnuo se i na aktivnosti Srpskog kulturnog centra ,,Spona“ koja u decembru puni 15 godina postojanja.
„Prepisani“ zločini Prebilovci – Dolgaec
Šestog avgusta 1941. godine, lokalne ustaše su u jami Golubinki, u selu Šurmancima kod Međugorja, ubile skoro sve žene, devojke i decu iz sela Prebilovaca u južnoj Hercegovini, njih oko 600 duša.
Prema podacima hrvatskog oružništva (žandarmerije), ustaše su „u avgustu 1941. ubile 820 Srba iz Prebilovaca iz 54 porodice niko nije preživeo, a preživelo je njih ukupno 170, od kojih su 15 žene, devojke i deca mlađa od 15 godina“…
Pod komandom Ivana Jovanovića zvanog Crni, ustaški masakr u Prebilovcima, kako zvanično stoji, izvršile su horde crnokošuljaša između 6. i 11. avgusta 1941. Navodi se podadatak da je masakrirano „više od 826 od ukupno 994 Srba u tom selu.
Žrtve su bile uglavnom žene, deca i starci. Većina njih je je živa bačena u jamu Golubinku. Ostali su ubijani na licu mesta. Pedeset i četiri srpska domaćinstva Prebilovaca su tim pokoljem bila zauvek ugašena.
Posle krvavog avgustovskog pira 1941. Godine koji se može svrstati u najmonstruoznije zločine u ljudskoj istoriji, ustaše su pevale:
„Paveliću, šta ćemo od Srba?
Vež u lance, bacaj u Šumance?’, i
„Srpske su se pogasile svijeće,
Upalit se više nikad neće“.
Deo ustaških zločina „otkriven“ je tek novembra 1990. godine kada je počelo otkopavanje 13 jama u kojima su se nalazile kosti oko 4.000 srpskih leševa. Sahranjeni su 4. avgusta 1991. Godine u porti hrama Sabora srpbskih svetitelja u Prebilovcima.
Već juna naredne 1992. godine pripadnici hrvatskih paravojnih formacija minirale su kriptu sa kostima srpskih žrtava i do temelja srušile hram…
Tehniku ubistva i način klanja i monstruoznog iživljavanja ustaške horde su učile od VMRO-vskih koljača koji su iste metode ranije primenjivale na teritoriji Makedonije u selima Strovja, Manastirec, Slepče, Dolgaec u porečkom i prilepskom kraju. Uglavnom u danima crvenog slova – praznika.
Ante Pavelić je bio advokat vmrovskim krvopijama, i njihove monstruozne koljačke metode je očito, od njih saznao i usavršio. U Dolgaecu su, na primer, prema svedočenjima preživelih, još nerođena deca vađena iz utrobi majki i vešana na drveće…
Ovo selo u centralnom delu današnje Makedonije tone u tišinu. Neku neprobojnu, gluvu, koja traje. I traje. Nadomak manastira Zrze.
Ravnica pelagonijska. Satkala je svu mističnost i tragiku tamošnjeg življa.
Kao da se i sada, razaznaju tragovi zločina, masakra koji se u njemu zbio. Te kobne 1915. kada su nestala čitava sela u prilepskom kraju, kada su lokalni Bugaraši poklali nejač, žene i decu, čak i nerođenu.
Njih 315 na broju. nedužnih seljaka, samo zato što su imali krsnu slavu, što su po rodu sebe poistovećivali sa slavnom prošlošću i znali pesme o kraljeviću Marku, Milošu Obiliću, Knezu Lazaru. Jer drugo nisu znali, te su zato maknuti sa lice zemlje. Među njima i mnogo dece od nepunih godinu dana…U terpezariji Crkve „Sv. Ilije“ i danas stoje spisak, dokument sa imenima seljaka. A domaćin klisar Dušan i ćutnjom zbori, samo ga treba poslušati…Nakon pokolja pobacani su u jame…
Klisar – Dušan. Glasno ćutimo; rode.
Natpis koji je dominirao spomenikom, te dodatno razulario Bugare prilikom rušenja bio je: ,,Koga bi bile volci – bi izbegale; koga bi bile Turci – bi se sožalile, no toa bile prokletite Bugari.“
Bugarska okupatorska mnoga zlodela je počinila u periodu Prvog svetskog rata nad civilnim stanovništvom: Znatno više nego u Drugom svetskom ratu. Hiljade nedužnih civila žena, dece i staraca u Makedoniji na najgrozomorniji način su masakrirani prema planu Todora Aleksandrova i Aleksandra Protogerova. Za te zasluge su dobili i Železne krstove lično od Kajzera Vilhelma.
Posle rata Kraljevina SHS je za te zasluge tužila Bugarsku za počinjene ratne zločine u Hagu…
No, mnoga dokumenta i svedočanstva tih zločina, posle Drugog svetskog rata skrajnuti su i „zajedničkog dobra i nove realnosti“.
Malo se zna da mesto Prebilovci postoji i u Makedoniji. Pominje se u narodnoj pesmi „Ja izlezi Đurđo“ …
U zaboravu su nestale žrtve, nema molitvenog sećanja, za mučenike nema Kondaka i Tropara. Nema ikona. Podsetnika, i datuma, spomenika. Što je i postojalo, maknuto je, ponovo od Bugara 1941.
Samo tuga i tišina u polju Pelagonijskom. Po neki pogled i svedočenja retkih starina o stradalnicima… U Zrze, ili Nebregovu.
Milutin Stančić
