Veoma uticajni američki geopolitički portal Blumberg bavio se pitanjem Zakona o slobodi vjeroispovijesti i Litijama koje su nastale kao reakcija i opšte narodni pokret. Njihovi novinaru su boravili u Crnoj Gori i napravili reportažu koju prenosimo u cjelini.
Crnogorski predsjednik izazvao bijes planom da se odvoji od Srpske pravoslavne crkve, i njenih veza sa Rusijom.
Izgrađen u gotovo vertikalnu stijenu koja gleda na dolinu, nevjerovatni manastir Ostrog jedno je od najvećih svetinja na Balkanu. Sagrađen u 17. vijeku, ovaj manastir preživio je ratove i prevrate koji su uobličili najnestabilniji region u Evropi.
Kompleks crkava i konaka sada je simbol druge bitke za kulturni identitet i u hrišćanskom pravoslavnom svijetu – a to je bitka za vlast i nacionalni identitet.
Manastir pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi, iako se nalazi u Crnoj Gori, najmanjoj od šest država bivše Jugoslavije. Predsjednik Milo Đukanović želi da uspostavi posebnu Crnogorsku pravoslavnu crkvu i što više udalji svoju zemlju od Srbije i Rusije. Kao dio ove zamisli, Vlada bi mogla da oduzme crkvenu imovinu, uključujući i Ostrog. Vjernici su, međutim, jasno stavili do znanja kome su naklonjeni.
Protesti protiv ovakve situacije sve su brojniji u ovoj malenoj državi koja broji oko 620,000 stanovnika koja je rijetko pokazala prkos i neslaganje sa čovjekom koji je tokom svoje državne službe od odanog sljedbenika Slobodana Miloševića postao lider koji je najduže na vlasti u čitavoj Evropi. Crna Gora je “osvojila“ Zapad učlanjenjem u NATO 2017. godine, kao i kandidaturom za članstvo u Evropskoj uniji, ali okretanje leđa srpskoj crkvi bio je, za mnoge, korak predaleko.
“Nikada kroz istoriju ateista i komunista nije osnivao crkvu,” Jovan Radović, sveštenik u Ostrogu, kaže na terasi ispred dobro snadbjevene suvenirnice. “Nevjerovatno koliko je on posvećen ovom zadatku. Uloga crkve je da spasava ljude od grijeha, a ne da stvara nove nacije.”
Borba za moć i međusobna sumnjčavost bojile su odnos između crkve i države u istoriji čitave Evrope. U krvi i zemlji balkanske politike, crkva je simbol jedne nacije koliko i jezik i granice. Za razliku od katolika kod kojih papa ima vrhovnu vlast, pravoslavne crkve imaju pojedinačne patrijarhe.
Đukanović, koji se izražava se kao “nevjernik”, vodi Crnu Goru što kao premijer, što kao predsjednik ili šef partije već tri decenije. Iznjedrila ga je Jugoslovenska komunistička partija da bi potom zemlju doveo do demokratije i potom nezavisnosti od Srbije 2006. godine. Na tom putu, izbacio je staru valutu, dinar, i jednostrano uveo njemačku marku, pa potom i evro. Sad je bacio oko na još jedan dragulj na njegovoj kruni oca nacije.
Njegova nastojanja prate razdvajanje Ukrajinske pravoslavne crkve od Moskovske patrijaršije 2018. godine nakon više od tri vijeka. Ova dešavanja dio su dezintegracije Ukrajine od Rusije nakon hladnog rata povodom Putinove aneksacije Krima i rata na istoku. Ukrajinski predsjednik svojevremeno je govorio o “crkvi bez Putina.”
Ukrajinsku šizmu blagoslovio je Vaseljenski patrijarh sa sjedištem u Instanbulu, Vartolomej konstantinopoljski. Ona je značila formalizaciju de fakto postojeće separacije, dok Đukanović mora ili da ubijedi klir da pređe u njegovu crkvu, ili da stvori ovu instituciju ni iz čega. “Crnogorska pravoslavna crkva” osnovana 1993. godine nije stekla mnogo pristalica u zemlji. Patrijarh Vartolomej je navodno protiv nastojanja zvanične Crne Gore.
Vlada čiju većinu čini Đukanovićeva stranka u decembru je usvojila zakon kojim se od vjerskih zajednica traži da dokažu vlasništvo nad zemljom i objektima koje su im pripadale prije 1918. godine, ili će ova imovina postati državna.
Mada se zakon primjenjuje na sve vjerske zajednice, gotovo tri četvrtine Crnogoraca su pravoslavni hrišćani i vrijeme je od ključnog značaja: radi se o vremenu kada su Crna Gora i Srbija postale dio Jugoslavije u predvorje Prvog svjetskog rada. Njihove crkve sa vjekovima starim svetinjama ujedinjene su ubrzo nakon toga ujedinjene su u okviru Srpske pravoslavne crkve.
“Sada je važan trenutak za emancipaciju Crne Gore,” rekao je Đukanović u januaru. On je pozvao na “dalji razvoj crnogorskog drušva, uključujući obnovu autokefalne pravoslavne crkve.” Ovo bi pomoglo suzbijanju srpskog nacionalizma i napora beogradske patrijaršije da naruši suverenitet njegove zemlje, kazao je Đukanović.
Srpski predsjednik Aleksandar Vučić rekao je da Crna Gora može da radi šta hoće nakon mirnog odvajanja prije 14 godina, sve dok je zaštićeno nasljeđe i prava etničkih Srba. On je nagovijestio da je ovaj potez rezultat sumnje među zapadnim silama da Ruska pravoslavna crkva ima uticaj na Srpsku.
Vjernici u Crnoj Gori takođe su skeptični kada je riječ o motivima za ovako nešto. Ono što je važno, kažu oni, jesu duboke istorijske veze, zajednička religija i jezik među susjedima na Balkanu. Desetine hiljada ljudi izlaze na ulice u glavnom gradu, Podgorici, i nekoliko drugih gradova, dva puta sedmično, i traže da se zakon povuče.
“Crkvena imovina je svetinja i nijedna vlast ne bi smjela da pokuša da je oduzme,” kaže Predrag Šćepanović, sveštenik u Podgorici koji je predvodio protestnu litiju. “Vlasti žele da nas oslabe tako što će oduzeti nešto što je već 800 godina naše.”
Crnogorski premijer Duško Marković dao je garancije da se crkve i manastiri neće koristiti drugačije nego do sad iako država postane nominalni vlasnik. Sveštenstvo kaže da je to trik i da oni žele da vlasti vrate crkvenu imovinu koja je konfiskovana tokom komunizma.
Politički gledano, ovakva reakcija iznenadila je Vladu, kako kažu zapadne diplomate, koje su razgovarale sa nama uz zahtjev da ostanu anonimni. Međutim, Vlada je morala da suzbije uticaj Rusije, koja ima bliske veze sa srpskim sveštenstvom, kako oni kažu.
Jedan crnogorski sud je maja prošle godine osudio 14 lica, uključujući dvojicu opozicionih aktivista, dva Rusa, i nekoliko Srba, za pripremu državnog udara kako bi oborili Vladu, ubili Đukanovića i spriječili pridruživanje ove male zemlje NATO-u. Ovaj plan je propao, ali je Rusija i dalje prijetnja, prema riječima crnogorskog ministra odbrane.
Srpska crkva učestvuje u naporima da se ponizi Crna Gora jer “ne priznaje istinski Crnu Goru kao nezavisnu državu,” kaže Miloš Nikolić, pisac zakona i glavni zvaničnik Đukanovićeve političke partije. “Ona našu nezavisnost vidi kao nešto privremeno i da će se, prije ili kasnije, Srbija i Crna Gora ponovo ujediniti.”
Za Goricu Ivanović, pedesetsedmogodišnju penzionerku iz Podgorice, crkva ima veću moć nego njen nekada omiljeni političar. Ona je uznemirena činjenicom da se Đukanović okrenuo protiv vjerske zajednice kako bi nacionalizovao crkvenu imovinu.
“To nema smisla, i srce me boli,” kaže ona, čvrsto držeči ikonu sa Hristovim likom dok učestvuje u litiji. “Nama svetinje znače sve na svijetu.”
Sa engleskog: Ana Jovanović
Izvor: https://www.bloomberg.com
* Majkl Rubens Blumberg Michael Rubens Bloomberg; 14. februar 1942) američki je političar, preduzetnik i pisac. Osnivač je i vlasnik kompanije Blumberg. Bio je gradonačelnik Njujorka od 2002. do 2013. godine. Dana 24. novembra 2019. godine izjavio je da će biti kandidat na predsedničkim izborima u SAD 2020. godine.
