Srpska Pravoslavna Crkva poziva Beograđane i sve ljude dobre volje da svojim prisustvom i molitvama uzmu učešće u tradicionalnoj Spasovdanskoj litiji, koja će se ove godine održati 29. maja sa početkom u 19 časova.
Ovogodišnji krsni hod, koji još od davne 1862. godine prolazi ulicama srpske prestonice, predvodiće naš svenarodni otac i arhiepiskop – Svetitelj Sava, svojom svetom rukom i žezlom, zajedno sa njegovim naslednikom, Svetejšim Patrijarhom srpskim g. Porfirijem.
Ruka koja više od osam vekova blagosilja i grli srpski rod, a koja je jedini deo Svetiteljevih moštiju preostao kod nas iza njihovog spaljivanja na Vračaru kobnog 27. aprila 1594. godine, stići će iz manastira Mileševe u prestoni Beograd u sredu, 28. maja, u 17.30 časova. Tim povodom će ispred Vaznesenjske crkve biti priređen svečani doček. Uslediće praznično večernje bogosluženje.
Na sam praznik Vaznesenja Gospodnjeg, u četvrtak, 29. maja, sa početkom u 9 časova, Svetejši Patrijarh g. Porfirije će načalstvovati svetom arhijerejskom Liturgijom u Vaznesenjskoj crkvi pokraj Svetiteljevih moštiju i uz sasluženje više arhijereja i sveštenstva. Patrijarh Porfirije je zatim, u 12 časova, u Skupštini grada Beograda obaviti čin blagosiljanja slavskih darova.
Kruna proslave slave grada Beograda – Spasovdanska litija kretaće se dobro poznatom putanjom od raskrsnice ulica kneza Miloša i kralja Milana do Svetosavskog hrama na Vračaru. U litiji će, kao i prethodnih godina, pored predstojatelja Srpske Crkve, koji će ovom prilikom nositi žezal Svetog Save, kao i episkopa, sveštenstva, monaštva i velikog broja bogoljubivih duša, učestvovati i predstavnici republičkih i gradskih vlasti, pripadnici Vojske Srbije, Žandarmerije, orkestra Policije, članovi pevačkih i folklornih društava, đaci i studenti.
Po dolasku litije, u hramu Svetog Save biće uznesene molitve Gospodu našem Isusu Hristu, Njegovoj Presvetoj Majci i Svetom Savi, prvom Arhiepiskopu srpskom, posle čega će se svojim arhipastirskim slovom prisutnima obratiti Njegova Svetost Patrijarh srpski g. Porfirije. Mošti Svetog Save biće izložene u njegovom hramu na Vračaru na poklonjenje i celivanje vernima i narednih dana uz svakodnevna bogosluženja.
Dođite da zajedno proslavimo Boga, koji se nas radi vazneo na nebesa, i da primimo blagoslov najvećeg i najlepšeg izdanka našeg roda – Svetitelja Save! Njegovim molitvama neka se mir i bratska ljubav usele u srca naša!
Beogradska Spasovdanska litija
Litija predstavlja posebno javno i zajedničko bogosluženje, ili deo veće bogoslužbene celine, koji se sastoji iz vhodne procesije i odgovarajućih molitava koje je prate. Sam izraz, termin, litija potiče iz grčkog jezika, gde je prvobitno označavao bilo koju molitvu ili prozbu, da bi sa petim stolećem počeo da poprima značenje molitve u posebnoj liturgijskoj procesiji, a od desetog postao tehnički termin kojim su nazivane same te procesije.
Ovakve sveopšte, zajedničke i svečane litije bile su sastavni deo bogoslužbenog života velikih hrišćanskih prestonica, na prvom mestu Carigrada i Rima, ali i drugih centara crkvenog i javnog života. U njima su obavljane litijske procesije po ulicama grada, koje su pratila pojanja psalama i himni kao i proiznošenja molitava i prozbi. Litije bi se na praznike, najčešće, završavale evharistijskim bogosluženjem odnosno ulaskom u hram gde bi se ono obavilo.
Jedan od velikih praznika Crkve, za čiju proslavu su odvajkada održavane litije, jeste i Vaznesenje Gospodnje – Spasovdan. Taj blagočestivi običaj je nastavljen i u našoj pomesnoj Crkvi, a posebno u prvoprestonom Beogradu, koji Spasovdan slavi kao svoju slavu, još od vremena despota Stefana Lazarevića. Naime, prema dogovoru ugarskog kralja Žigmunda i srpskog despota Stefana, koji je sklopljen krajem 1403. ili početkom 1404. godine, Beograd je postao prestonica Srpske despotovine, i posvećen je Presvetoj Bogorodici, njegovoj zaštitnici, dok je a za slavu grada ustanovljen Spasovdan. Jedan od načina na koji je ovo bilo obnznanjeno, obeleženo i proslavljeno bila je i svečana litija koja je prošla ulicama nove prestonice.
Način proslave gradske krsne slave, koji se i danas praktikuje, osmislio je 1862. godine mitropolit beogradski Mihailo Jovanović, po čijem predlogu je i izgrađena Vaznesenjska crkva u Beogradu. Poslednja litija po dolasku komunista na vlast u Jugoslaviji, održana je 1947. godine i tom prilikom su njeni učesnici bili kamenovani od strane skojevaca, da bi ubrzo i samo održavanje litije bilo zabranjeno.
Iz ove crkve, koja čuva gradsku Slavu, 1992. godine ponovo je krenula litija kojoj je načalstvovao Njegova svetost Patrijarh Pavle. Od obnavljanja tradicije, svake godine o Spasovdanu, posle svete Liturgije, vernici predvođeni patrijarhom srpskim i sveštenstvom, idu u litiji beogradskim ulicama.
Litija kreće iz Vaznesenjske crkve. Ranije je išla ulicama Kneza Miloša, Kralja Milana, Terazijama, Pariskom i Ulicom kneza Sime Markovića do Saborne crkve Svetog arhangela Mihaila i Patrijaršijskog dvora, da bi se odatle preko Zelenog venca vratila do Vaznesenjske crkve. U toku povorke zastajalo se tri puta: prvi put kod Terazijske česme, izvora vode, da se sveštenstvo i narod pomole Bogu za zdravlje beograđana; drugi put kod Saborne crkve i Patrijaršijskog dvora, gde su se molili Bogu za poštedu Beograda od stradanja, za mir i za napredak; i poslednji put u jugozapadnom delu dvorišta Vaznesenjske crkve, pred kamenim krstom gde su se prisutni molili Bogu za pokoj duša svim palim junacima Beograda. Time se litija završavala.
Od 2021. godine, litija ide od Vaznesenjske crkve ulicama Kneza Miloša i Kralja Milana, da bi preko Slavije i Bulevara oslobođenja došla na plato ispred Hrama Svetog Save.
Na litijskoj zastavi, koja se nosi na čelu beogradske spasovdanske litije je sa prednje strane ikona Svetog Vaznesenja Gospodnjeg i zlatnim nitima izvezen natpis „Opština grada Beograda 1938“, a sa druge strane je ikona Svete mati Paraskeve i natpis „Ko krsno ime slavi – onom i pomaže“.
Koliki su značaj Srbi pridavali ovom prazniku, vidi se i po tome, što je najveći istorijsko-pravni dokument srpske sredenjevekovne države, čuveni Dušanov zakonik, obnarodovan na Spasovdan 1349. godine, a dopunjen takođe na Spasovdan, 1354. godine. Na proslavi Spasovdana, 1939. godine, grad Beograd je odlikovan najvišim ratnim odlikovanjem – Karađorđevom zvezdom sa mačevima IV stepena.
Spasovdansku litiju predvodi Patrijarh srpski, praćen episkopima i drugim arhijerejima Srpske Pravoslavne Crkve, kao i sveštenicima iz hramova Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke. U ovom činu vere i sabornosti učešće uzima na desetine hiljada bogoljubivih duša ujedinjenih u istoj veri i molitvi za dobro i mir prestonog Beograda, naše otadžbine i celoga sveta.
Ruka Svetog Save
Prvi arhiepiskop samostalne Srpske Crkve, ravnoapostol i prosvetitelj svoga roda – Svetitelj Sava Nemanjić, končinu svojih zemaljskih dana dostigao je pri povratku sa svog drugog pokloničkog putovanja, u tadašnjoj bugarskoj prestonici Trnovu, 14/27. januara 1235. godine. Svetiteljevo telo je pogrebeno u mestu njegovog upokojenja, u hramu Svetih četrdeset mučenika sevastijskih. Činjenica da je najvoljeniji otac i pastir srpskoga roda ostao da telom prebiva u tuđini, navela je arhiepiskopa Arsenija da podstakne srpskog kralja Stefana Vladislava, Savinog sinovca, da stupi u pregovore sa svojim tastom, bugarskim kraljem Asenom II, kako bi mošti bile vraćene u Srbiju. Nakon godinu dana pregovori su uspešno okončani, s tim da su Bugari zadržali jedan prst Svetog Save, koji se danas čuva u Samokovu, u manastiru Pokrova Presvete Bogorodice. Otkupljeno Svetiteljevo telo svečano je preneto u Vladislavljevu zadužbinu, manastir Mileševu, gde je i pohranjeno. Uspomenu na prenos moštiju Svetog Save naša Crkva proslavlja 19. maja.
U Mileševi su mošti Svetog Save pružale utehu i isceljenje svima koji su im priticali, sve do kobne 1594. godine. Te godine, baš na Veliki petak, Turci su odatle odneli Svetiteljeve mošti u Beograd, a zatim su ih 27. aprila, odnosno 10. maja po novom kalendaru, spalili na Vračaru, kao osvetnički čin zbog ustanka banatskih Srba koje je predvodio Sveti Teodor, mitropolit vršački. Molitveni spomen na ovaj događaj u kalendaru naše Crkve obeležava se 10. maja.
Iako su Turci spalili Savine mošti, oni ih ipak nisu do kraja uništili, kao što to nisu uspeli učiniti ni sa verom i ljubavlju našeg naroda prema Bogu i Njegovom ugodniku Svetitelju Savi. Naime, u istorijskim izvorima nalazimo znatan broj pomena moštiju Svetog Save i nakon tragične 1594. godine, što znači da su monasi jedan značajan deo sakrili i sačuvali u manastiru. Postoji i predanje da je deo moštiju izvađen iz vračarskog ognja i vraćen u Mileševu.
U istorijskim zapisima nalazimo da su Mileševci 1627. godine, u molbi ruskom caru izjavili da mošti Svetog Save u manastiru njihovom počivaju, mnoga znamenja i čuda čine, isceljujući „verne i neverne“. To ponavljaju 1635. godine, dodajući da su im sada Turci sve odneli iz manastira; zatim i 1647. godine, a 1652. godine kažu kako je bratstvo od Turaka manastir otkupilo da ne bi oni zloverni mnogocelebne mošti Save čudotvorca dignuli i manastir njegov razorili. O otkupu moštiju Svetog Save posle razaranja manastira pišu 1657. godine, takođe i 1659. i 1688 godine. Mošti Svetog Save u Mileševi spominje u svojoj povelji od 11. avgusta 1643. godine moldavski vojvoda Jon Vasilije, a 29. maja 1665. godine i vlaški vojvoda Jon Radul. Ima i drugih zapisa koji otvoreno spominju stalnu borbu Mileševaca da po svaku cenu sačuvaju deo moštiju Svetog Save, jer je manastir bio stalno napadan, pljačkan, monasi mučeni i ubijani i posle 1594 godine. O tome piše u Ravaničkom letopisu, žitiju Svetog Save koje se čuva u Rilskom manastiru u Bugarskoj itd.
O najstrašnijem razorenju manastira i spaljivanju ostataka moštiju Svetog Save najodređenije podatke ostavili su nam kaluđeri slavonskog manastira Pakre, nekadašnji Mileševci, na protokolu saslušanja 23. oktobra 1712. godine u Moskvi. Oni kažu da su Turci dvadeset pet godina ranije manastir Mileševu „razorili, crkvene utvari pokupili i čudotvorca Save mošti sažegli, od kojih je, po umolenju nekih hrišćana, velikim otkupom od Turaka ostala ruka, koja se i do sada u tom njihovom manastiru nalazi”.
Za odstupanjem vojske cara Leopolda Prvog i srpskog naroda pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, posle poraza, krenule su i kolonije Dubrovčana trgovaca. Iz Novog Pazara se bekstvom spasao Nikola Bošković, otac znamenitog Ruđera Boškovića. Na traženje dubrovačkog isusovca Ričeputija, skupljača građe za Illyriricum sakrum, Nikola je početkom HVIII veka opisao ukratko stradanje nekoliko manastira. Tu stoji da je od svih manastira naročito postradala Mileševa. „Turci digoše veliko blago s mnogo zlata, srebra, razne crkvene utvari na grčku i jednu kraljevsku krunu, koju sam ja glavom video“. Sem ostaloga, Bošković je od blaga mileševskog video i „jednu pozlaćenu srebrnu kutiju, na kojoj je con letra serviane bilo upisano, da se u njoj nalazi, kako i sam videh, komadić drveta od Svetog Krsta. Kažu oni monasi da ga je poslala Mara, kći Đurđa Despota, žena sultanova. Bila je i jedna slična kutija s rukom Svetoga Save“. Uzeli su i ovu Turci sa ostalim blagom, kad rasuše mileševski manastir i rasturiše oko sedamdeset kaluđera, ali obe ove kutije Nikola Bošković sa drugim plenom otkupio je i potajno kod sebe držao. Ruku je posle izgubio, a krst sa časnim drvetom poklonjen je isusovačkom manastiru u Dubrovniku, te tako „pred Uskrs i danas dubrovački isusovci blagosiljaju katolički narod relikvijom iz starog pravoslavnog Mileševa.“
Ovaj deo moštiju Svetog Save, po više zapisanih svedočanstava, je čuvan u Pećkoj Patrijaršiji, u posebnom kivotu, a u drugom kivotu, koji je jeromonah Nektarije Mileševac okovao 1680. godine, čuvan je prst Svetog Save. Godine 1834. Svetiteljeva ruka se nalazi u manastiru Dovolji, da bi od tada pa sve do 1912. godine bila čuvana u familiji Čengića, u selu Potpeću kod Pljevalja. Od 2007. godine mošti Svetitelja Save ponovo su vraćene u njegovo prvo počivalište – u manastir Mileševu.
Izvor: SPC
