U čast Slavne Vladičice naše Bogorodice i Prisnodjeve Marije
Sveti Jevanđelist i Apostol Luka, lekar, bio je prvi hrišćanski ikonopisac. Ikonopisao je Svete apostole Petra i Pavla, Presvetu Djevu, kao i mnoge događaje iz zemnog života Gospoda Isusa Hrista.
Ikonu poznatu pod nazivom Bogorodica Filermosa, smatra se da je naslikao, po živom modelu, kao poslednju ikonu za vreme zemnog života Presvete Djeve, koja ju je tada, blagoslovila.
Apostol Luka ju je lično 46. godine odneo u Antiohiju Sirijsku i predao nazorejima – koji svoj život behu posvetili monaškom podvigu. I upravo u ovom rodnom gradu Apostola Luke, ikona se nalazila u jednom starom molitvenom domu preko 3 veka.
Kada se u vreme vladavine Konstantina Velikog počelo sa prikupljanjem veštastvenih dokaza o zemaljskom životu Isusa Hrista i Svetih apostola, – ikona Bogorodice Filermose iz Antiohije je vraćena u Jerusalim. Tu nije ostala dugo, već je početkom V veka, u vreme vladavine Teodosija Mlađeg, tj. njegove supruge Elije Evdokije, pronađena i data njegovoj sestri Blaženoj Pulheriji, koja ju je zatim prenela u Carigrad.
U Carigradu je bila postavljena u hramu Vlaherna, sagrađenom u čast Presvete Bogorodice. Tu se nalazila nekoliko vekova, proslavivši se svojom čudotvornim dejstvima.
U vreme cara Iraklija, 626. godine, Vizantiju su napali Persijanci i Avari. Tada je vojskovođa Sirvar okupirao svu Siriju, došao do Jerusalima i opsedao Carigrad i sa mora i sa kopna.
Car Vizantije u to vreme je bio u vojnom pohodu, tako da je grad bio bez zaštite. Patrijarh Sergije je bodrio i krepio duh naroda, moleći se Bogu i Prečistoj Bogomajci za pomoć. Narod Carigrada je zajedno sa Patrijarhom provodio noći na svenoćnim bdenijima u hramu Vlaherna, moleći Presvetu Djevu, da ih zaštiti i zauzme se kod Boga, za njih i njihovo spasenje.
Jednog dana narod je na čelu sa Patrijarhom krenuo u litiju po zidinama grada, kada su nošeni nerukotvoreni Lik Spasitelja, ikona Majke Božije i Časni krst Gospodnji, da bi na kraju, Patrijarh potopio u vode zaliva – Rizu Presvete Djeve. Njihove molitve su bile uslišene, te se podiglo veliko nevreme i potopilo brodove neprijatelja – pa je time grad bio spašen od razaranja.
I u drugom prilikama, čudesnim zastupništvom Carice Nebesne, Carigrad je bio spašen od Saracena, u vreme Konstantina Pogonata, Lava Isavrijanca i Mihajla III.
U vreme ikonoboračke jeresi, u hramu Vlaherna su bile poskidane sve ikone, i umesto njih, hram su oslikali sa prizorima životinja i ptica. Čudotvornu ikonu Bogorodice Filermose, pravoslavni hrišćani su sakrili od ikonoboraca.
Kada je poštovanje ikona ponovo vaspostavljeno, ikona je vraćena u hram Vlaherna.
Međutim, u XI veku za Vizantiju nastupaju teška vremena. Već sa prvim ratnim pohodom latinskih jeretika, postalo je jasno da je jedan od njihovih ciljeva – potčinjavanje Pravoslavnog istoka pod vlast, rimskog pape. To se i praktično i pokazalo kada su svoj četvrti “krstaški rat” pretvorili u okupaciju Vizantije.
Vandalskim rušenjem i masakrom stanovništva Carigrada, pokazali su svoje pravo lice. Opljačkane su sve crkvene svetinje, odnešeni su iz hramova i manastira nebrojeni crkveni sasudi, ikone, sveštene odežde, ikonostasi, svete mošti, drevni rukopisi i knjige. Među opljačkanim svetinjama se nalazila i ikona Bogorodice Filermose.
Vitezovi reda Sv. Jovana su je otkupili i odneli sa sobom u Palestinu, a budući da su bili stacionirani u gradu Ptolemaidi – u njemu su je proglasili za svoju zaštitnicu. Po završetku vojničkog pohoda, odneli su ikonu sa sobom na ostrvo Rodos, tačnije na teritoriju drevne naseobine Filermos, gde su podigli hram u čast ikone koju su sa sobom doneli. Po toj naseobini ikona je i dobila ime – Filermosa.
Kada su muhmedanci isterali vitezove sa Rodosa, oni se preseliše na Maltu i 1573. godine u glavnom gradu ostrva – La Valeti, sagradiše saborni hram posvećen Sv. Jovanu Krstitelju.
Po osvećenju hrama, ikonu Bogorodice Filermose, vitezovi reda Sv. Jovana ukrasiše srebrom i preneše u novi hram. Tu je ostala do 1788. godine, kada su je malteški vitezovi, bežeći od Napoleonovih osvajanja, sa Malte, zajedno sa drugim svetinjama, delićem Časnog krsta Gospodnjeg i rukom Sv. Jovana Krstitelja – predali Ruskom caru, Pavlu I.
Odatle je, zajedno sa drugim svetinjama, 1801. godine odnešena u Petrograd, u Zimski dvorac, gde se usled velikog požara u decembru 1837. godine, našla u velikoj opasnosti.
U Rusiji, ikona Filermosa je boravila skoro vek i po, sve do kraja Oktobarske revolucije.
Nakon Oktobarske revolucije, 1919. 6. januara, Svetinje su iz Petrograda dovežene u Gatčinu, gde su ostale neko vreme na poklonjenje narodu. Dalje se izveštava da je 13. oktobra u Gatčinu došao grof Pavel Ivanovič Ignjatiev i odneo Svetinje u Estoniju, u grad Revel.
Tu su ostale neko vreme, a onda su tajno prenešene u Kopenhagen, gde su predate carici udovici Mariji Fedorovnoj. Po njenoj smrti, kćerke carice, velike kneginje Ksenija i Olga, predale su ikonu Mitropolitu Antoniju Hrapovickom, poglavaru Ruske zagranične crkve (RZC), koji je ikonu odneo u Nemačku, postavivši je u pravoslavni hram, u Berlinu.
Godine 1932. godine, Episkop Tihon, predvidevši velike probleme sa Nemcima, ikonu Bogorodice Filermose zajedno sa drugim Svetinjama (desnicom Sv. Jovana Krstitelja i česticama drveta Časnog krsta Gospodnjeg) odnosi u pravoslavnu Srbiju, kao poklon Ruskog carskog doma Srbiji i kralju Aleksandru Karađorđeviću, za pomoć i prihvatanje izbeglih belogardejaca iz Rusije.
Kralj Aleksandar Karađorđević je ikonu odmah postavio u dvorsku crkvu, porodice Karađorđević.
Aprila 1941. godine, sa nadolazećom okupacijom Srbije, kralj Petar II i Patrijarh Gavrilo odnose Svetinje u manastir Svetog Vasilija Ostroškog, gde su tajno čuvane. Po savetu Patrijarha srpskog Gavrila Dožića, kralj Petar je Svetinje sa delom svoga blaga poklonio Srpskoj crkvi i ostavio u Ostroškoj svetinji.
Posle Drugog svetskog rata i pobede komunista, koji su i poslije završetka rata nastavili sa gonjenjem Crkve, tri velike Svetinje su i dalje tajno čuvane u Ostrogu i nisu iznošene na svetlost dana.
U jednoj policijskoj raciji 18. septembra 1952. godine kojom prilikom je na pravdi Boga uhapšen i nastojatelj ostroškog manastira arhimandrit Leontije (Mitrović), pronađene su i od Crkve brutalno otete tri velike Svetinje i mnogobrojne druge relikvije, zajedno sa delom blaga kralja Petra II Karađorđevića. One su prenete u Podgoricu, gde su se nalazile u sefovima MUP-a Crne Gore. Svetinje su posle izvesnog vremena predate Verskoj komisiji SR Crne Gore.
Godine 1968. jedan pripadnik policijske službe otkrio je cetinjskom igumanu Marku i Episkopu Danilu, gde se Svetinje nalaze.
Od momenta oduzimanja Svetinja Crkvi, 1952. godine pa do danas, sa ikone Bogorodice Filermose ukradena su – od za sada nepoznatih lica, dva vrlo vrijedna draga kamena, rubin manjih dimenzija u oreolu Bogorodice i safir velikih dimenzija u centru Bogorodičine ogrlice. (Ovo ukrašavanje ikone naredio je i basnoslovno platio Ruski car, Pavle I, koji ju je dobio, od malteških vitezova.)
Dvadesetog januara 1978. godine desna ruka Svetoga Jovana i deo Časnog krsta vraćeni su Mitropoliji crnogorsko-primorskoj tj. riznici Cetinjskog manastira, a čudotvorna ikona Bogorodice Filermose, predata je od strane Verske komisije – Narodnom muzeju Crne Gore, na Cetinju, na čuvanje, gde se i danas nalazi u okviru izložbenog prostora u tzv. Plavoj kapeli.
Kao datum proslavljenja ikone, uzet je 12. oktobar po novom, odnosno, 29. septembar po starom kalendaru.
Čuda
Molitva Majci Božijoj pred ovom ikonom pomaže u stišavanju telesnih strasti.
Izobraženje
Same dimenzije ikone su 44×36 cm. Ikona Svete Djeve, Pustinoljubiteljke/Filermose – predstavlja samo lice Bogorodice, bez Božanskog Deteta. Glava joj je blago nagnuta ka levom ramenu. Lice je ovalno, a nos izražen, dug i prav. Obrve su guste, blago povijene nadole a pogled uperen u posmatrača. Ovde je karakteristična zenica oka Svete Djeve koja je jasno izražena, krupna, kao veliko zrno grozda. Po Svetom predanju znamo da je boja kose Svete Djeve bila smeđa, ponegde zlatasta, a oči boje masline. I to upravo vidimo na ovoj ikoni, iako je od njene izrade prošlo više od dva milenijuma.
S obzirom da ikona nosi i naziv – Pustinoljubiteljka, to donekle objašnjava, sam pogled Svete Djeve; njegovu dubinu, prodiranje u dušu onoga koji Je posmatra, pronicljivost, tugu i beskrajnu čistotu, koje Je krase.
Stil ikone u potpunosti je vizantijski. A sama ikona urađena je temperom na drvetu.
Ikona je 1799. godine prekrivena okovom od zlata, odnosno, Rizom, koja je ukrašenim dragim kamenjem.
Sami Lik Bogorodice vidljiv je kroz otvor na okovu, koji je ograničen na Njeno lice i vrat. Lik Bogorodice zauzima središte okova. Na unutrašnjem delu okova, na ravnoj površini vidljiva je odežda Bogomajke do ramena, a na glavi je – oreol, iz kog izlazi osam zraka u emajlu, koji čine malteški krst. Dimenzije ikone zajedno sa okovom su 50,4×39,7 cm, a debljina okova je 5 cm.
Okov je formiran od okvira i ploče na kojoj su u reljefu urađeni delovi odeće i oreola. Bogati zlatni ram okova, fine izrade, formiran je iz tri trake. Prva, koja čini spoljašnju borduru, predstavlja veoma složeni stilizovani trodelni cvetni venac. Druga traka predstavlja red stilizovanih pupoljaka tulipana, usmerenih prema središtu svake strane, u kojima se nalaze medaljoni – predstave zastava i oružja Malteškog reda. Treća, unutrašnja bordura formirana je takođe od pupoljaka tulipana. Na četiri ugla rama smešteni su krilati heruvimi u punom reljefu. Na poleđini okova, na donjoj, kraćoj strani, nalaze se utisnuta četiri žiga. Prvi na kojem je orao i godina 1799. koja bi trebalo da označava radionicu i godinu izrade. Drugi sa nečitljivim inicijalima, mogao bi biti oznaka majstora zlatara. Na trećem je utisnut broj 84. Četvrti, takođe nedovoljno čitljiv, mogao bi biti žig kontrole.
Na ploči okova formiran je otvor koji omogućava da se vidi lik, odnosno delovi lica i vrata Bogomajke. Na ploči su aplicirani delovi odežde, ukrašeni brilijantima i safirima, i oreol, formiran u obliku potkovice.
On je ukrašen neprekidnim nizom brilijanata koji se smanjuju prema krajevima, i cvetovima formiranim od rubina. Iz njega izlazi osam kraka koji u belom emajlu formiraju malteški krst. Oko lika Bogorodice, u središnjem delu oreola nalaze se simetrično postavljeni motivi cvetova od dragog kamenja, brilijanata, dijamanata i rubina. Na donjem delu okova, odežda je ukrašena ispod vrata bogatom trakom – definisanom neprekidnom nizom brilijanata, sa četiri velika safira optočena brilijantima i tri velika brilijanta između njih. O nizu brilijanata koji čine spoljašni rub trake, postavljeno je sedam velikih safira u formi kapi, okačenih o brilijante.
Dekoracija odežde završava se sa dve vertikalne trake brilijanata, koje izlaze iz trake okovratnika sa donje strane.
Tropar Bogorodici, gl. 8:
Rukom Svetog Evanđeliste Luke naslikana, ikona Tvoja, Bogorodice, osveštala je Svojim hodom, kroz vekove, zemlje i gradove; od Jerusalima do Cari- grada, na Rodosu u Filermoskoj obitelji prebivajući, preko ostrva Malte svu Evropu Bogorodičanskom ljepotom obasjavši, blagodatno odletevši preko carskog grada Petrograda do stonoga Beograda, do Ostroške i Cetinjske svetinje, svu vaseljenu materinski je zagrlila.
Molitva
Prečista i Presveta Djevo! Primi pokajnu molitvu koju uznosim Tebi, Preneporočna, od prljavih usana mojih i ne prezri nečisto srce moje koje se u Tebe uzda: očisti ga, osveti i ne daj ga pomislima nečistim ikada više. Svedobra Majko, skrušeno i smerno Te molim: daruj mi da svagda vidim ništavnost svoju, nauči me da se nikad ne uznosim, udostoj me da se u podnožju Krsta Sina Tvoga, oslobodim svake poročne i ostrašćene privrženosti za svet i sebe samoga. Pogledaj kako me demon bluda muči, dušu moju prelešćujući da čini svaku nečistotu. Daruj mi čvrstinu uma i istinitu ljubav ka Isusu Hristu Bogu mome i ka Tebi Majko Božija i nauči me da prezrem i omrznem svaki greh, suze skrušene daruj očima mojim, ispravi razvraćenu volju moju, istrgni žalac smrti iz dubine duše moje i vaskrsni je pre Strašnog dana u koji će večna smrt progutati sve nepokajane. Budi i meni grešnome, kao nekad davno Egipćanki Mariji, Nastavnica pokajanja, nauči me trezvenju, skrušenosti, ljubavi prema bližnjem, neosuđivanju, krotosti, tihovanju, poslušnosti, usadi u srce moje neprestani trepet pobožnosti i stajanja pred Bogom, i daruj mi neprekidno sećanje na večna blaženstva i muke, i uzvedi um moj u svetle odaje Hrista Cara, da ne pomišljam na zemaljsko već da se radujem jedino Bogu i Spasitelju mome, svim srcem kličući Tebi, Majci Njegovoj: Raduj se, Djevo Sveprečista, Izbaviteljko duše moje, od muka večnih. Amin.
Elza Bibić
Literatura:
https://www.pravoslavlje.net/tittle/ Filermosa
https://www.bastabalkana.com/2014/07/presveta-bogorodica-filermosa-ikona-malteskih-vitezova-na-cetinju-u-plavoj-kapeli/
https://www.badnjak.rs/ikona-majke-bozije-filermosa/
http://www.dijaspora.news/kako-je-čudotvorna-ikona-Bogorodica-f/ Jovan Markuš
