Crkvena opština Podgorica večeras, 14. marta 2022. godine, organizovala je devetu dijalošku tribinu u Svetogeorgijevskom domu pod Goricom. Učesnici tribine, sveštenik Nemanja Krivokapić, profesor Cetinjske bogoslovije, Dragan Radović, istoričar umjetnosti i kustos Muzeja grada Podgorice i profesor mr Mirko Toljić, likovni umjetnik, govorili su na temu „Ikona u teologiji i umjetnosti“.
Moderator večeri bio je protojerej-stavrofor Gojko Perović.
Tribina je počela izlaganjem oca Nemanje Krivokapića koji je prisutne podsjetio na dogaćaj proglašenja pobjede ikonopoštovanja u Carigradu 843. godine, u vrijeme carice Teodore, kada je u čast te pobjede organizovana velika litija u Carigradu. Spomen na taj događaj praznujemo na Nedelju Pravoslavlja i čitamo Sinodik u kom se proslavljaju svi koji su branili i čuvali ikone i na pravilan način ih poštovali, a osuđuju se oni koji su o istima pogrešno učili.
Zatim je ukratko objasnio suštinu ikonoboračkog spora, u koji su pored episkopa i teologa bili uključeni i nekoliko careva, koji su surovo progonili ikonopoštovatelje i uništavali ikone i svete mošti. Iako je Sedmi vaseljenski sabor 787. godine osudio ikonoborstvo, borba tada nije bila okončana. To se desilo 843. godine kada su carica Teodora i patrijarh Metodije proglasili pobjedu nad ovom jeresi.
Naglasio je da se ova nedelja naziva Nedeljom Pravoslavlja, jer je pobjeda nad ovom jeresi bila pobjeda svih dotadašnjih jeresi, zbog toga što je ikonoborstvo bilo proizvod i nastavak pređašnjih jeresi. Zato je i dogmat Sedmog sabora vezan za dogmate ranijih sabora. Istakao je da iako je učenje o poštovanju ikona formulisano u osmom i devetom vijeku, ono nije tada nastalo, ali do tada nije postojala potreba da se o tome posebno piše.
Potom se osvrnuo na ikonoboračku argumentaciju koja je pravoslavnima stavljala na teret idolopoklonstvo. Kazao je da se poštovanje ikone prenosi na prvolik, konkretnu naslikanu ličnost, a ne predmet, što ikonoborački prigovor čini neopravdanim. Govorio je o Svetom Jovanu Damaskinu i njegovom razlikovanju poklonjenja koje činimo Bogu i svetiteljima.
Podsjetio je na svetootačku mudrost da je „ikona sazdana u molitvi i za molitvu ili kako još ljepše kažu Sveti Oci, ikona je ovaploćena molitva“, i objasnio da se možemo moliti Bogu i bez ikone, ali je nama ikona potrebna zbog našeg doživljaja i ona nas sama sobom poučava. Citirao je Svetog Teodora Studita koji kaže da „ono što je u jevanđelju prikazano pomoću hartije i mastila, na ikoni je prikazano pomoću različitih boja ili nekog drugog materijala“.
Gospodin Radović kazao je da se najraniji primjeri vizantijskog slikarstva iz vremena Nemanjića čuvaju u stranim muzejima. Prva imena autora počinjemo da bilježimo u vremenu obnove Pećke Patrijaršije. Neki od najznačajnijih su Longin i pop Strahinja iz Budimlje, koji je vrlo moguće autor freskopisa podgoričke Crkve Svetog Đorđa, kao i porodica Dimitrijević, Rafailović i Lazović, sve do braće Đinovski koji su obnovili oko stotinu ikonostasa u Crnoj Gori.
Istakao je da je najviše tragova postvizantijskog slikarstva sačuvano na prostoru Boke Kotorske, jer je Kotor imao svoje ikonopisačke škole, koje su čak radile i za katolički Zapad. Neiscpno bogatstvo su takođe manastirske riznice, koje čuvaju primjere slikarstva iz raznih perioda.
Upravo u periodu obnove Pećke patrijaršije rađeni su ikonopisi mnogih crkvava i manastira u Crnoj Gori, kao što su Morača, Piva, Brezojevica, Podvrh, koji su izuzetni primjeri ikonopisa i duboreza na zapadnoj periferiji vizantijskog carstva, gdje su se tada i pored raznih uticaja poštovali vizantijski kanoni. Od vremena Duklje i Zlatice i Hristovog monograma sa Zlatičkog sarkofaga, postoji kontinuitet razvoja hrišćanske arhitekture, slikarstva i svih drugih oblika hrišćanske umjetnosti.
Otac Gojko je posebno istakao minijature Svetog Save i Svetog Simeona u Mineju štamparije Božidara i Vićenca Vukovića. Radović je dodao se u Muzeju Podgorice, pored njihovih knjiga, čuva i jedna italo-kritska ikona koja je ovdje dospjela kao poklon Božidara Vukovića Crkvi Svetog Đorđa.
Zaključio je da je, uprkos zapadnim predstavama, vizantijska umjetnost period hiljadugodišnjeg cvjetanja, navodeći mnoge primjere sa naših, ali i širih prostora.
Gospodin Mirko Toljić kazao je da je pitanje ikone ustvari pitanje ikone Hristove i Njegovog Ovaploćenja. Ikonopis je umjetnost koja je stasala zajedno sa crkvenim pojanjem, bogosluženjem, arhitekturom, sa kojima predstavlja jedinstveni izraz poštovanja prema Gospodu, kao vrhunskoj inspiraciji i težnji.
Istakao je da se mora biti aktivan član crkvene zajednice, ako želimo da se bavimo ikonopisom. U njemu sve odlazi i vraća se Liku Hristovom, jer su svetitelji hristoliki. Osnova ikonopisa je u molitvi, u razgovoru sa Bogom. Pojasnio je zašto se umjetnost ikone naziva umjetnošću kontraperspektive, jer je u centru perspektive Bog.
Osvrnuo se na razliku između svjetovnog i crkvenog slikarstva, koju je Florenski u svom djelu „Ikonostas“ izrazio poređenjem noćnih i jutarnjih snova, od kojih su prvi refleksija dnevnih zbivanja i znaju često biti košmarni, dok su drugi snovi odmornog bića, koji mogu biti i proročki. Po njemu, svjetovni umjetnik slika u nadahnuću, a ikonopisac ignoriše nadahnuće i moli se Bogu. Moleći se Bogu, njegova duša se uzdiže u gornja nebesa i gore se napaja utiscima gornjeg svijeta. Kada se vrati, ti se utisci oblače u likovne elemente koji su ikonični.
Otac Gojko zahvalio je prisutnima i zakazao sledeću tribinu za dvije nedjelje.
Lazar Šćekić
