RUČNI KRST TREBINJSKO-SAVINSKOG ARHIMANDRITA LEONTIJA (AVRAMOVIĆA) U DROBNJAKU
Sažetak: Ovim prilogom ukazuje se na ručni Krst trebinjsko-savinskog arhimandrita i igumana manastira Savina oca Leontija Avramovića koji je sačuvan u crkvi Svetog Oca Nikole u Kosorićima u Drobnjaku. Zahvaljujući ćiriličnom natpisu na Krstu doznaje se o njegovom vlasniku, ali i hercegnovskom majstoru Iliji Jovanoviću, zlataru koji je izradio Krst. Još jednom, podsjeća se na značaj ličnosti arhimandrita Leontija.
Dana 23, januara o. g. na Svetosavskoj akademiji u Pošćenju (Drobnjak) g. sveštenik jerej Draženko Ristić ukazao mi je na ručni Krst sa ćiriličnim natpisom, a zatim, dostavio i odlične fotografije natpisa. Ovaj metalni Krst čuva se u crkvi Svetog Nikole u Kosorićima. Prvi pogled na natpis donio je ne malo iznenađenje. Vlasnik Krsta bio je savinski arhimandrit Leontije iz svešteničkog roda Avramovića, u istoriji Srpske Pravoslavna Crkve ličnost znatnoga formata. Natpisom se pominje i majstor Ilija koji je izradio Krst. Iz dokumenata Arhiva Herceg Novi može se dokučiti i ko je majstor Ilija. Blagodareći radu Đurđice Petrović posvećenom hercegnovskim zlatarima u 18. vijeku, doznajemo da je majstor Ilija Jovanović-Telembak izradio srebrni okov za jevanđelje Kijevopečerske lavre iz 1697. godine koje je kupio Petar Ćelović iz Risna, kao i diptih jeromonaha Arsenija Kaluđerovića koji je Ilija izradio 1731. godine . Takođe, Ilija je izradio jednu potohljebnicu za manastir Praskvicu . Dva slova: ї⍵ koja sigurno predstavljaju početna slova prezimena, dodatno svjedoče da je u pitanju upravo majstor Ilija Jovanović iz Herceg Novog.
Otac Leontije, vlasnik Krsta, potekao je iz hercegovačkog bratstva Avramovića koje je Crkvi i Boki dalo najveći broj sveštenika. Njihovu čitulju objavio sam u izdanju manastira Savina „Savinske čitulje novskih familija, 2003“ koje je u dva navrata izdao savinski iguman arhimandrit Justin (Tasić).
Čitulja je započeta imenima arhimandrita Georgija, Leontija i Ilariona. Moguće je da su Avramovići, u Boki nastanjeni u selu Trebesin kod Herceg Novog (crkva Sv. Apostola Tome, ktitor đakon Stefan Avramović 1777), dali najveći broj sveštenika u čitavoj zapisanoj istoriji ovoga grada, pa i Boke.
Arhimandrit Leontije javlja se u arhivskim dokumentima kao saradnik i povjerenik od Mlečana prognanog (1722) mitropolita Stefana Ljubibratića, a zatim i iguman manastira Savina. Skupa sa ostalim savinskim ocima, naročito jeromonahom Arsenijem (Milutinovim), arhim. Isaijom (Vitomirovićem), ponio je teret održanja Crkve i naroda u teškom periodu interregnuma episkopske vlasti u mletačkoj provinciji Dalmaciji i Boki. Bio je otac Leontije učesnik pravoslavne skupštine koja je na predlog oca Simeona (Končarevića) održana u Benkovcu 1731. godine kada je ova crkveno-narodna skupština odbila uniju sa Rimokatoličkom crkvom, a koju godinu kasnije, kada je mletački senat odobrio izbor pravoslavnoga pećkoga episkopa u provinciji, on se javio kao pravilni kandidat za episkopa iako su iz Zadarske nadbiskupije pokušali proturiti svog protivpećkog kandidata (Lavrentija) o kojem se izjasnilo sveto bratstvo manastira Savina („…i pređašnje pismo koje nam je pisao protopop Dimitrije Kerčka i proči ot Dalmacije i nami i komunitati va Kupe da mi nađemo ovamo onoga koji bi bio dostoin voziti na stepen arhijerejstva, i mi s sovjetom kapetana i suđa izbrasmo izmeždu sebe dva brata koji bi bili dostojni za takvo djelo, za koje smo vam dali i pismo naše, da zainogo poznati ne hoćemo i ot inijeh monastira točiju ot našego monastira“ ). U periodu djelovanja oca Leontija i naročito oca Arsenija, manastir Savina je izrastao u ključnu tačku otpora uniji i postao nosilac glavnih aktivnosti za ponovnu uspostavu nasilno ukinute pećke episkopije u primorju.
Otac Leontije optuživan je kod mletačkih vlasti od strane zadarskog nadbiskupa Vicka Zmajevića (progonitelja mitropolita Stefana) za dva odlaska u Rusiju gdje je „dobio čin, donio knjige i novac za sebe“. Takođe, Zmajevićev nasljednik Matija Karaman, koji je bio veliki protivnik mitropolita Ljubibratića, a još više arhimandrita Leontija, optuživao ga je da se „naturao“ dalmatinskim Srbima za vladiku uz pomoć novca grčkih trgovaca . On je 1744. načinio jedan spis kojim je istakao opasnost od bogoslužbenih knjiga donošenih iz Rusije govoreći da svako ko se zauzima za srpskog episkopa u Dalmaciji radi za interes Turaka i Rusa.
Đakon Stefan (Avramović) učestvovao je u mletačkoj sudskoj arbitraži u utvrđivanju autentičnosti pečata manastira Mileševa .
Na koji način je ručni Krst oca Leontija dospio u Drobnjak ne možemo danas reći. Ipak, i on svjedoči o ugledu savinskog arhimandrita Leontija koji se i u završnici prve četvrtine 18. vijeka, tako daleko od mletačkog razorenja Tvrdoša (1694), pominje kao „arhimandrit trebinjski“, a evo, čini to i natpisom na Krstu urezanim rukama majstora Ilije 1729. godine. Na taj način savinski igumani svjedočili su namjeru obnavljanja uglednog mitropolitskog središta Hercegovine i neraskidivost i jedinstvo dvaju Bogorodičinih središta Crkve: Tvrdoša i Savine.
1729. godu. Ovo je krst Leontije arhimandrit trebinjski. Majstor Ilija Jo…
Rezime:
Ukazano je na ručni Krst arhimandrita Leontije, igumana manastira Savina iz prve polovine 18. vijeka, značajne ličnosti u istoriji Srpske Pravoslavne Crkve u Boki i Dalmaciji za mletačke uprave, kao i na majstora koji je Krst izradio, a koji je, sudeći prema sačuvanim kultnim predmetima izrađenim njegovom rukom, bio na vrhuncu na izmaku prve četvrtine 18. vijeka.
