Srpsku teologiju, u izdavaštvu Eparhije žičke i blagoslovom Visokopreosvećenog Arhiepiskopa i Mitropolita žičkog Gospodina dr Justina, obogatila je novoizdata monografija Kad su ljudi postajali hrišćani: Istorijski razvoj hrišćanske misionarske metodologije, autora dr Vedrana Golijanina – docenta na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu „Sveti Vasilije Ostroški“ Univerziteta u Istočnom Sarajevu. Urednici monografije su veroučitelj Milorad M. Vasiljević i protojerej dr Slobodan Jakovljević. Recenziju knjige potpisuju prof. dr Ljubomir Stojanović, prof. dr Zorica Kuburić, prof. dr Vladan Bartula, prof. dr Saša Šoljević.
Autor kroz četiri poglavlja pruža sveobuhvatnu istorijsku analizu razloga zbog kojih su ljudi tokom različitih epoha primali hrišćanstvo: u „ranohrišćanskom dobu katakombne Crkve, eri tzv. hrišćanske vaseljene, kolonijalnom i savremenom dobu“ (9). Sa teološkom i istorijskom preciznošću, autor istražuje kulturne, društvene i duhovne faktore koji su uticali na takve odluke pojedinaca ili zajednica. Osim izvrsne argumentacije, naučnoj ozbiljnosti ove monografije doprinosi opširan odabir kako domaće, tako i strane literature. Pored jezika koji je lišen preteranog akademizma, čineći tako knjigu dostupnu svim čitaocima, pisac na slikovit način približava temu koju analizira. Neosporno je da je sa ovakvim delom, kao i mnogim drugim zapaženim radovima, profesor Golijanin pionir u sistematičnom bavljenju misiologijom među bogoslovima Srpske Pravoslavne Crkve. Takođe, mimo razloga za prihvatanje hrišćanstva, autor se bavi i misionarskom metodologijom: „Umesto istorije misije, pred čitaocem se nalazi istorijski pregled razvoja hrišćanske misionarske metodologije ili, drugim rečima, priča o načinima na koje su misionari propovedali Hrista nehrišćanima i načinima na koje su nehrišćani reagovali na ovu propoved“ (8).
U prvom poglavlju monografije, naslovljenom Vicisti, Galilaee! Galilejac koji je pokorio Rim, autor opisuje kako su hrišćani koristili jevrejsku Bibliju (Stari Zavet) da bi ubedili Jevreje da je Isus Hristos obećani Mesija. Potom, on objašnjava na koji način su hrišćani pagansku filosofiju, religiju i umetnost tumačili Grcima i Rimljanima kao hrišćanske – one su, kako su hrišćani tvrdili, sadržavale tajanstvene znakove koji upućuju na Hrista. Autor opisuje kako je viđenje imperatora Konstantina Velikog, u kojem mu se na nebu ukazao znak krsta sa porukom In hoc signo vinces (U ovom znaku ćeš pobediti), bilo jedan od odlučujućih trenutaka za prihvatanja hrišćanstva kao slobodne religije u Rimskoj imperiji. Osim ovog čuda, put ka hristijanizaciji mnogih Rimljana otvorila su stradanja hrišćana. U delu se ističe kako su mučeništva i hrabrost prvih hrišćana u suočavanju sa smrću ostavila snažan utisak na Rimljane. Pagani su bili zadivljeni spremnošću hrišćana da doslovno ispunjavaju Hristove zapovesti o ljubavi prema drugima. U tom kontekstu, na primer, autor iznosi zadivljujuće primere hrišćana koji su tokom velikih epidemija lečili bolesne pagane odbačene od svojih porodica: „To je naročito došlo do izražaja u katastrofalnim epidemijama koje su zadesile Rimsku imperiju, najpre u vreme tzv. Galenove kuge (165–180), a onda i tokom tzv. Kiprijanove kuge (oko 250–270)“ (43). Savremenom hrišćanskom čitaocu, koji je pre svega nekoliko godina posvedočio pandemiju virusa korona, postupci njegovih predaka mogu biti povod za nove misaone refleksije. Iz tog razloga, indikativno je da se autor bavi uvek aktuelnim temama – stradanje sluge Gospodnjeg, usled raznih neprilika, prisutno je kako u davnini, tako i danas.
U poglavlju Res publica Christiana: Rađanje hrišćanske vaseljene autor piše o daljem krštenju Rimske imperije i Evrope. On naročito analizira sukobe između hrišćanskih vođa i krštenih rimskih imperatora u dešavanjima koja su oblikovala novu hrišćansku državu. Takođe, piše i o tome kako je Rimska imperija, prihvatajući novu veru, progonila staru religiju, te je time uvela represiju u propoved Jevanđelja. U tom svetlu, ističe se da su prve monaške zajednice autentično čuvale hrišćansku istinu, a ne nasilni vladari: „To je bilo vreme kada se u pustinjama Egipta, Palestine i Sirije razvilo monaštvo koje će postati najznačajnija misionarska sila u istoriji hrišćanstva, neuporedivo doslednija izvornim jevanđelskim idealima od državnih službenika koji su uništavali stare hramove i ponekad ubijali tvrdokorne pagane“ (9). Nasilnu filosofiju pokrštavanja „ognjem i mačem“ usvaja Karlo Veliki i mnogi drugi vladari. Poglavlje nudi uvide u paradoksalne aspekte hristijanizacije jedne države. Rana Crkva, koja je bila progonjena, postala je instrument progona pod velom nove državne religije. Autor ukazuje na konflikt između autentične vere i političke moći kao sredstva prinude. Monaške zajednice su predstavljale tihi ali snažni otpor nasilnoj „evangelizaciji“. No, autor ukazuje i na to da su kroz istoriju izvesni crkveni poglavari pristupali represivnoj misionarskoj filosofiji: „Uništenje demonskih kultova je shvatano kao dužnost države, misionarski metod i čak kao pastirska odgovornost Crkve, pa su neretko episkopi bili zaduženi da ruše paganske hramove ili da ih pretvaraju u crkve“ (86). Profesor Golijanin donosi sliku istorijskog hrišćanstva – članovi Crkve su svetitelji, ali i grešni ljudi, te je zbog toga ono svedočeno na razne načine.
Poglavlje Lumen ad revelationem gentium: Sluge Hristove i gospodari sveta pruža kazivanje o krštavanju neevropskih naroda od strane evropskih kolonijalnih sila. S tim u vezi, autor, na primer, piše o izuzetno nasilnoj propovedi hrišćanstva od strane Španaca na prostorima Amerike. No, kao u svakom poglavlju, nisu izostavljeni svetli primeri misionara poput „zaštitnika Indijanaca“ Bartolomea de Las Kasasa (1484–1566). U poglavlju se analiziraju i misionarenja Portugalaca na Dalekom istoku. Autor posebno ističe činjenicu da su Portugalci oživeli staru ideju o tajnim predznacima Hrista u paganskoj filosofiji. Pažnja je posvećena i propovedi hrišćanstva na Aljasci i u Rusiji: tri svetitelja, Filaret, Makarije i Inokentije, pokazuju odlučnost da se Biblija prevodi na narodni jezik, što će izazvati otpor u crkvenim krugovima. Posebno je interesantan način propovedi hrišćanstva u Japanu i Kini. Autor o Kinezima piše: „Kao nekad Jevrejima (1 Kor 1, 23), krst Hristov je Kinezima bio sablazan, pa je ovo ʻkontroverznoʼ učenje čuvano za poslednje korake adaptacije“ (181). Analizirajući 17. vek u Japanu, koji je obeležen svirepim progonima hrišćana, autor o Japancima beleži: „Ostavši bez misionara, japanski obraćenici povukli su se u katakombne zajednice. U njihovom slučaju vidimo primer samostalne adaptacije, bez stranog nadzora, zbog koje ih mnogi Evropljani uopšte ne bi smatrali hrišćanima“ (187). U svetlosti navedenog, čitaoci će pronaći fascinantne podatke o japanskim „kirišitanima“ (hrišćanima) ili „kakure kirišitanima“ (tajnim hrišćanima). Dakle, profesor Golijanin uspeva da istakne kompleksnost misionarskih napora, koji često nisu bili isključivo vođeni verskim idealima već i kolonijalnim ambicijama. Svaka od ovih priča otkriva izazove misionarstva, ali i snagu hrišćanske vere koja se ukorenila u različitim kulturnim sredinama. U tom kontekstu, pohvalno je i to što monografija pruža istoriju misionarstva koja doprinosi razumevanju odnosa između religije, kulture i politike.
Poglavlje naslovljeno Per aspera ad astra: I vrata pakla neće je nadvladati sadrži narativ o kraju velikih pravoslavnih misija, a u pitanju su propast kineske misije i kratkotrajne Kineske Pravoslavne Crkve. Autor apostrofira to da je zanemarivanje nasleđa Kirila i Metodija dovelo do potkopavanja kineske pravoslavne zajednice. Takođe, pišući o ličnostima poput Čarlsa Darvina, proučava razlog sumnje u hrišćanskog Boga. Jedan od tih razloga jeste činjenica stradanja nevinih ljudi: „Darvin je sumnjao, i to pre na osnovu činjenice stradanja nedužnih bića nego na osnovu svoje teorije“ (242). Večito aktuelno pitanje teodikeje (zašto Bog dopušta stradanja ako je svedobar i svemoćan?) prisutno je u ovom poglavlju. Čitaoci, koji se u životu neosporno susreću sa životnim neprilikama, mogu pronaći mnoga korisna zapažanja pisca. Osim navedenog, pisac monografije navodi i to koliko je destabilizaciji hrišćanstva doprineo naučni ateizam. On navodi da je moguća saradnja religije i nauke te da su mnogi naučnici uvideli da je ateizam loš i depresivan, što ih je potom vratilo hrišćanstvu. Takođe, opisuje se prelazak u hrišćanstvo u 20. i 21. veku, kako individua, tako i raznih zajednica. Autor piše: „Ruvim Spartas, Artur Gatuna, Piter Gilkvist, Mojsije Beri, Polikarp i Kliment Nehamaja – sva ova imena su, nažalost, pretežno nepoznata evropskim pravoslavcima, iako bi trebalo da nam govore mnogo o našoj sopstvenoj Crkvi“ (274–275). Golijanin, kroz sve navedene ličnosti, poziva čitaoce na dublje razmatranje i ličnu refleksiju o hrišćanskom životu danas. Interdisciplinarni pristup u pisanju, fokus na marginalizovane ličnosti, refleksije o savremenim izazovima i naglasak na dijalogu između nauke i religije čine ovo poglavlje relevantim i izuzetno aktuelnim – što je slučaj i sa svim prethodnim.
Kome je zapravo ova knjiga potrebna? Autor objašnjava da je ova knjiga namenjena studentima pravoslavnog bogoslovlja, ali i ljudima koji nisu školovani teolozi, a žele saznati zbog čega su njihovi preci postali hrišćani. Takođe, monografija je „pisana kao prilog pravoslavnoj misiologiji“ (8). Na 303 strane Golijanin čitalačkoj javnosti donosi monografiju koja se čita u jednom dahu. Delo predstavlja odličan temelj za razvoj savremenog misionarskog bogoslovlja – kako na akademskom planu, tako i na praktičnom. Autor svojom pažnjom prema istorijskim, kulturnim i duhovnim činjenicama uspeva da stvori delo koje ne samo informiše, već i inspiriše na dalje istraživanje u oblasti pravoslavne misiologije.
Veroučitelj Milorad M. Vasiljević
Izvor: Eparhija žička
Foto: Eparhija žička
