Ministar kulture Kosova g. Hajrula Čeku uputio je 6. oktobra pismo Episkopu raško-prizrenskom Teodosiju sa ponudom da Ministarstvo proceni i obnovi štetu u manastiru Banjska nakon nemilih događaja 24. oktobra. Ministar Čeku je faksimil pisma objavio istog dana na društvenoj mreži H, iako je pismo u Eparhiju zvanično stiglo tek 11. oktobra. Pre nego što je bilo moguće da se uputi odgovor na pismo Ministra, 12. oktobra pojavile su se nove optužbe Ministarstva kulture na portalu KOHA. Tu se navodi da Eparhija raško-prizrenska navodno vrši obnovu manastira Banjske bez odobrenja vlasti u Prištini. Stoga Eparhija ima obavezu da se u vezi svih ovih pitanja ponovo obrati javnosti jer očigledno ne postoji njihova iskrena spremnost na saradnju i normalnu komunikaciju.
Budući da šteta u manastiru Banjska 24. oktobra nije pričinjena na hramu i u istorijskom delu manastira, već je reč o polomljenoj metalnoj kapiji, koja je novijeg porekla, kao i oštećenjima na objektu gostinskog konaka van glavnog kompleksa manastira, što zahteva bravarske i stolarske radove, smatramo za potrebno da obavestimo javnost da je Eparhija raško-prizrenska već sakupila potrebna novčana sredstva za ove popravke, zahvaljujući donaciji Fondacije manastira Hilandara i da će šteta ubrzo biti sanirana. Zaštita verskih objekata i spomenika kulture je od velikog značaja, posebno za našu Crkvu, koja ove objekte koristi kao živa bogoslužbena mesta. Zato je krajnje je neodgovorno optuživati Crkvu, koja ulaže ogromne napore da sačuva svoju baštinu od rušenja i skrnavljenja na Kosovu i Metohiji u poslednje 24 godine, da se navodno neodgovorno odnosi prema onome što predstavlja temelj našeg identiteta i opstanka u atmosferi kontinuirane etničke diskriminacije.
Pitanje zaštite objekata SPC na Kosovu i Metohiji je posebno razmatrano i definisano Ahtisarijevim Aneksom 5, koji je vlada Kosova svojevremeno prihvatila sa obavezom da ove odredbe uključi u novi Zakon o kulturnom nasleđu. Kao što poznato, u Aneksu 5 Ahtisaarijevog plana stoji da SPC „ima puno pravo upravljanja svojom imovinom, rekonstrukcijom i pristupa svojim objektima“ (Aneks 5, tačka 1.5). Ovaj dokument nikada nije ukinut i stavljen van snage, jer je upravo na osnovu spremnosti Prištine da prihvati odredbe Ahtisarijevog plana, Kosovo u međuvremenu priznao jedan broj država. Nažalost svedoci smo kontinuiranih napora vlasti u Prištini da se sve što je preostalo iz ovog Aneksa 5 ovog dokumenta i jednim delom ušlo u zakonodavstvo Kosova, ukine ili reinterpretira.
Zakon o zaštiti kulturne baštine, koji je predviđen Ahtisarijevim planom da bude donesen u skladu sa principima Aneksa 5, još nije ni pripremljen, niti usvojen od strane Skupštine Kosova u skladu sa preuzetim obavezama i postojećim procedurama za zakone posebne osetljivosti. O ovom problemu je nekoliko godina raspravljano i na Savetu za implementaciju specijalnih zaštićenih zona. Ovaj Savet se nije sastajao već tri godine jer je sadašnja kosovska vlada jednostrano odbacila dogovor iz novembra 2020. god. u vezi problema tranzitnog puta pored manastira Visoki Dečani, iako je isti usvojen i potpisan od strane EU, OEBS-a, dva kosovska ministra prethodne vlade, SPC, KFOR-a i gradonačelnika Dečana. Nepoštovanje donesenih odluka i sporazuma od strane kosovske vlade je ključni razlog zašto ovaj Savet i dalje ne funkcioniše.
Stoga smatramo da je neophodno da se pitanja, kao što je šteta u manastiru Banjska, rešavaju u kontekstu dijaloga u Briselu koji, između ostalog, predviđa formalizaciju statusa Srpske pravoslavne crkve na Kosovu i Metohiji, a ne sa pozicija autoriteta i pretnji, dok vlada istovremeno otvoreno krši zakon o specijalnim zaštićenim zonama i odluku Ustavnog suda Kosova u vezi zemlje manastira Visoki Dečani, koja se ne izvršava već sedam godina i koju sadašnja vlada Kosova potpuno ignoriše.
Nažalost, optužbe da naša Crkva vrši neovlašćenu zaštitu svojih verskih objekata, koji su istovremeno u aktivnoj upotrebi naše Crkve, su krajnje provokativne i sasvim netačne. Eparhija raško-prizrenska ima svoju službu za zaštitu kulturne baštine na čelu sa gđom. Svetlanom Hadžić i sve što je ovih godina rađeno u saniranju štete koja je načinjena prvenstveno u talasu brojnih napada naoružanih albanskih ekstremista na svetinje SPC, urađeno je u saradnji sa međunarodnim i ekspertima koje angažuje SPC. U periodu 2005-2010 naša Crkva je sarađivala pod rukovodstvom Saveta Evrope i sa kosovskim predstavnicima tadašnjeg Ministarstva kulture i tom prilikom je popravljena šteta na 30tak oštećenih ili uništenih crkava i manastira koje su stradale u Martovskom pogromu 1999. godine. Ali tada je odnos kosovskih institucija prema SPC bio tolerantniji i bilo je prostora za saradnju. Situacija se u međuvremenu, posebno u poslednjih tri godine višestruko pogoršala. U atmosferi u kojoj su objekti SPC i dalje izloženi slučajevima vandalizma, pljački i napada, koje kosovska policija uglavnom ne uspeva ili ne želi da reši, niti ih karakteriše kao krivična dela sa verskom ili nacionalističkom pozadinom, potpuno je neopravdano optuživati Crkvu da ne brine o svojim verskim objektima.
Takođe, koristimo priliku da podsetimo da se Srpska pravoslavna crkva na prostorima Kosova i Metohije suočava sa brojnim drugim nerešenim pitanjima, među kojima su i već pomenuta pitanja odbijanja izvršavanja odluke Ustavnog suda Kosova iz 2016. o registraciji zemlje manastira Visoki Dečani i problem gradnje tranzitnog puta za Crnu Goru kroz zaštićenu zonu manastira Dečani (što je od strane pravnih timova EU i OEBS-a ocenjeno kao kršenje zakona o specijalnim zaštićenim zonama). Od skora se pojavio i problem nacrta zakona kojima se ukidaju postojeća prava SPC, a kosovska policija i dalje ne dozvoljava pristup našem sveštenstvu i vernicima i obavljanje verskih obreda u hramu Hrista Spasa u Prištini i pored toga što je reč o verskom objektu koji je izgrađen u skladu sa zakonom, i koji je, zajedno za zemljištem, upisan u katastru kao imovina SPC. Takođe se nastavlja negativan odnos kosovskih institucija prema Crkvi i našem identitetu uz pokušaje kulturne aproprijacije srpskih pravoslavnih crkava i manastira uz česte tekstove u medijima koji prenose izjave pojedinih „eksperata“ i „istoričara“ koji šire otvorenu versku i nacionalnu mržnju.
Već godinama ne možemo da obnovimo niti da pristupimo jednom broju naših verskih objekata zbog zabrane kosovske policije ili protivljenja opštinskih vlasti. Naglašavamo da su ovo problemi koji su jasno prepoznati i u međunarodnoj zajednici, o kojima redovno razgovaramo sa EU, OEBS-om i ambasaodrima Kvinte i drugih zemalja, i koji se svake godine pominju u zvaničnim izveštajima kao ozbiljan propust u funkcionisanju kosovskog društva u odnosu na verske slobode SPC (npr. godišnji izveštaji Stejt Departmenta). Ovakav odnos suprotan je osnovnim načelima vladavine prava i zaštite ljudskih i prava nevećinskih zajednica i ne doprinosi izgradnji demokratskog društva.
Srpska pravoslavna crkva nikada nije bila zatvorena za dijalog, ali smatramo da dijalog mora biti zasnovan na makar minimalnom stepenu poverenja i da se moraju što pre rešiti gorepomenuta pitanja, koja su mnogo urgentnija i tiču se vladavine prava i zakona, kao i fundamentalnih verskih sloboda.
Gračanica, 13. oktobar 2023. godine
Izvor: Eparhija raško-prizrenska
