Njegova svetost Patrijarh srpski g. Porfirije je učestvovao 15. oktobra 2024. godine u Svečanoj sali Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu u predstavljanju knjige Templon: pregrada oltara / ikonostas: od nastanka do razvijene srednjovekovne forme: sa osvrtom na srpske zadužbine od kraja XII veka do Velike seobe 1690. godine autora Episkopa moravičkog g. Tihona.
Predstavljanje monografije održano je pod predsedavanjem akademika Mira Vuksanovića, urednika Tribine Biblioteke Srpske akademije nauka i umetnosti, koji je na početku skupa predstavio autora i govornike.
U svom pozdravnom slovu predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti akademik Zoran Knežević je naglasio da je monografija vladike Tihona delo izuzetne stručne, naučne i umetničke vrednosti koje obogaćuje kulturni i duhovni prostor i srpskoj nauci i kulturi služi na čast. – Delo Episkopa Tihona Raičevića u punom smislu je sadržajno višeslojno, bogato ilustrovano znalački probranim likovnim materijalom, potkrepljeno obimnom literaturom i brojnim maestralno prevedenim klasičnim tekstovima iz religijskih i naučnih izvora – naglasio je akademik Knežević i kao posebnu vrednost monografije istakao sveobuhvatan i detaljan prikaz templova srpskih zadužbina od XII do poznog XVII veka, od autoru bliske Studenice do Crkve Svetog Nikole manastira Podvrha iz vremena neposredno pred Veliku seobu Srba 1690. godine, i sa neskrivenim zadovoljstvom konstantovao:
– U knjizi koja je danas pred nama, oltarska pregrada ne razdvaja umstveni od čuvstvenog sveta. Ona je zapravo u nerazdvojnu celinu spojila istaknute predstavnike ta dva sveta: autora, Episkopa Tihona Rakićevića, s jedne, i urednika, akademika Miodraga Markovića, dopisne članove SANU Dragana Vojvodića i Vujadina Ivaniševića, brojne profesore, istraživače i saradnike uglednih instituta i univerziteta, s druge strane, ali i tri institucije kao saizdavače: Srpsku akademiju nauka i umetnosti, Institut za istoriju umetnosti i manastir Studenicu.
Njegova svetost Patrijarh srpski g. Porfirije je istakao da nauka i proučavanje sveštene umetnosti prosvećuju i osvećuju čoveka:
– Naš brat u Hristu, vladika Tihon, pored svoje posvećene službe našoj svetoj Crkvi najpre kao studenički monah, zatim i kao dugogodišnji iguman studeničke lavre, a danas kao episkop, opredelio se za put ovakvog prosvećivanja i osvećivanja sebe i bližnjih. Za to je pored izvesnih darova i unutrašnjeg nastrojenja potrebna i istrajnost koja svoje plodove ne rađa odmah nego u svoje vreme.
Svetejši Patrijarh je naglasio da je knjiga, koja je povod sabranja, upravo plod te istrajnosti i primer kako se izlaže jedna veoma važna i izuzetno složena tema, koja vodi do korena hrišćanske kulture i u središte hrišćanskog hrama: – Ona, osim što prati razvoj oltarske pregrade, što je još značajnije, seže u sâmo srce Svete liturgije kojom mi kao pravoslavni hrišćani živimo. Od niske ograde, preko pregrade bez ikona, pratimo razvoj templona do pregrade od ikona ili, čak, visokog zida od ikona koji odeljuje verne i pogledom od onoga što se događa u oltaru. Ovo je sa aspekta liturgike i teologije uopšte veoma važna pojava koja ukazuje i na značajne duhovne promene do kojih je tokom vekova došlo.
Patrijarh je ocenio da su dragocena u monografiji izneta saznanja o ispravnom imenovanju oltarskih pregrada u vizantijskim i srpskim zadužbinama, kao i podaci iz starih srpskih rukopisnih knjiga. – Zadivljuje broj sačuvanih srpskih zadužbina iz srednjeg veka i perioda osmanske vladavine u kojima imamo ostatke originalnih pregrada, odnosno templa, kao i drevnih ikona koje svedoče o crkvenom životu i visokim dometima kulture i umetnosti srpskog naroda u to doba. Kao nekadašnji starešina manastira Kovilja, sa radošću sam čitao redove u kojima se pominju uvidi, mog slavnog prethodnika, igumana Svetoarhangelske obitelji Mirona Đorđevića s kraja 19. veka koji su istaknuti kao ključni argumenti za razumevanje razlike između templa i ikonostasa – poručio je Patrijarh Porfirije čestitajući autoru, Episkopu Tihonu, kao i izdavačima na objavljivanju kapitalnog naučnog dela koje je od izuzetnog značaja za Svetosavsku crkvu.
Posle obraćanja akademika Miodraga Markovića i dopisnog člana SANU Dragana Vojvodića, koji su predstavili monografiju iz ugla njenog urednika i recezenta, publici, koja je do poslednjeg mesta ispunila Svečanu salu i njenu galeriju, obratio se Preosvećeni Episkop moravički g. Tihon.
Vladika Tihon je istakao da u ranom periodu nije postojao jedan sveobuhvatan, kompletan, dubok i sadržajan pojam koji bi označio oltarsku pregradu kao celinu. Za njeno označavanje među najstarijim su zabeleženi termini koje su upotrebljavali Jevsevije Kesarijski i Sveti Grigorije Bogoslov, a odnosili su se na rešetkastu ogradu, tj. na neku vrstu kapije od lestvica. Autor je podsetio da se u Evergetidskom tipiku iz XI veka koristi termin sveštene vratnice, naglašavajući da se, po tom uzoru, u Studeničkom tipiku pominju sveštene dveri.
– Najstariji pomen upotrebe reči templon, za označavanje elemenata ili celine neke arhitektonske konstrukcije, jeste ploča koja se čuva u Arheološkom muzeju u Adani i datira sa kraja V ili početka VI veka. U jednom delu teksta u njoj je uklesano: nastade ovaj templon – objasnio je vladika Tihon nastavljajući da etimološki analizira pojam templon podsećajući na latinske i grčke termine koji označavaju antički hram ili ograđeni svešteni prostor.
Autor je naglasio i doprinos mnogih autora na rasvetljavanju početka upotrebe termina templon, kao što su Siril Mango, Evgenije Golubinski, Vuk Karadžić, Svetozar Popović, Radoslav Grujić i koviljski iguman Miron Đorđević, a zatim i ukratko pojasnio početak upotrebe tog termina u Srpskoj crkvi, koji na teritoriji pod jurisdikcijom Patrijarha obnovljene Pećke patrijaršije ostaje u upotrebi u srpskoslovenskoj varijanti temlo. Kao primere za to autor navodi sačuvane natpise na oltarskoj pregradi u manastiru Uspenja Presvete Bogorodice u Pivi i na ikoni Bogorodice Umiljenija zografa Radula. – U drugoj polovini XIX veka termin ikonostas počinje sve više da ulazi u upotrebu, podseća vladika Tihon i kao primere ističe zapise putopisca Joakima Vujića i znamenitih profesora Mihaila Valtrovića i Dragutina Milutinovića o Crkvi Svetog Ahilija u Arilju.
Autor je na kraju ukazao na istorijsku opravdanost redefinisanja terminologije kojom se imenuju oltarske pregrade, kao i reafirmacije korišćenja termina templon. Dugoročni je značaj negovanja autentične ćirilične jezičke forme utemeljene na izvorima prvog reda, imajući u vidu ulogu srpske naučne javnosti u opštoj odgovornosti za očuvanje identiteta srpske kulture i umetnosti, kao i u tumačenju istorijske prošlosti i kreiranju vrednosnih sudova u sadašnjosti.
Predstavljanju izvrsnog naučnog postignuća vladike Tihona, pored članova Srpske akademije nauka i umetnosti i predstavnika naučnih i kulturnih institucija prestonice, prisustvovali su i Episkop novobrdski g. Ilarion, vikar Patrijarha srpskog; arhimandrit Nektarije, glavni sekretar Svetog arhijerejskog sinoda; arhimandrit Danilo, direktor Patrijaršijske upravne kancelarije; protojerej Đorđe Stojisavljević, šef Kabineta Patrijarha srpskog; jerej dr Vladimir Radovanović, direktor Muzeja Srpske pravoslavne crkve; g. Dušan Stokanović, upravnik Informativno-izdavačke ustanove Srpske pravoslavne crkve; g. Zoran Nedeljković, upravnik Biblioteke Srpske patrijaršije; dr Vladimir Roganović, direktor Uprave za saradnju sa crkvama i verskim zajednicama.
Izvor: SPC
