Svetom arhijerejskom liturgijom koju je služio Episkop raško-prizrenski i kosovsko-metohijski Teodosije uz sasluženje sveštenstva i monaštva eparhije i svečanom litijom, sedmovekovna srpska lavra manastir Banjska, zadužbina Stefana Uroša II – Sv kralja Milutina, u prisustvu velikog broja vernika proslavila je hramovnu slavu Svetog Stefana i 700 godina od upokojenja svoga ktitora.
Vladika Teodosije zamonašio je banjskog iskušenika davši mu monaško ime Miron po Svetom Mironu čudotvorcu kritskom. Novopostriženog monaha priveo je iguman manastira Banjska protosinđel Danilo.
“Na današnji dan kada slavimo Svetog prvomučenika arhiđakona Stefana, kome je posvećen ovaj hram sveštene obitelji manastira Banjska imali smo tu radost i dar od Boga da dobijemo novog sabrata, monaha, u godini kada slavimo 700 godina od upokojenja sv kralja Milutina. Ova sveta obitelj i ovaj hram su se obukli u novo ruho, ne samo da je crkva zadnjih godina obnovljena i ukrašena, da je to zaista lepota videti, nego se i bratstvo obnavlja. Ova svetinja je vekovima ležala u grobu, vaskrsla je i u sili vaskrsenja ona je prosijala”, rekao je vladika Teodosije.
Posle svetog pričešća, svečane litije i rezanja slavskih kolača vladika Teodosije je čestitao slavu igumaniu Danilu, bratiji svete obitelji i svečarima, rekavši da je velika čast biti domaćin slave na 700 godina od upokojenja kralja Milutina.
“Sveti kralj Milutin je bio naš najveći zadužbinar, dobrotvor, imao je veliku milost prema svima, podizao je i obnavljao crkve, velika je čast nastaviti njegovo delo i ono što su u slavu Božiju podigli i ustanovili da održimo, sve što nedostaje da nadomestimo, da dopunimo kako bi naše svetinje i dalje trajale i imale svoju ulogu u našem rodu. To su molitveni domovi, oni nisu podignuti da budu samo spomenici i muzeji, oni su žive crkve u kojima se prinosi beskrvna žrtva Gospodu našem i to su znali naši blagočestivi kraljevi i podizali su zadužbine kako bi one bile mesto njihovog večnog pokoja i svedočile o ljubavi koju su imali za Boga i bližnjeg”, rekao je vladika Teodosije.
Domaćini slave, zajedno sa igumanom Danilom, lekari Dragiša Milović i Radovan Kovačević predali su kolač svečaru za sledeću godinu Predragu Ročkomanoviću iz Beograda, rodom iz Prištine.
Za sve goste, kolačari su pripremili trpezu ljubavi, koja je završena uz gusle i pesmu.
U manastiru Banjska je 2004. godine posle više od pet vekova sv arhijerejsku liturgiju sa arhijerejima služio blaženopočivši patrijarh srpski Pavle, čime je označena obnova i vraćen duhovni život.
Manastir Banjska, sa sabornim hramom posvećenom Svetom Stefanu, zaštitniku dinastije Nemanjić, Sveti kralj Stefan Uroš II Milutin (1282 -1321. god. na prestolu Srpske države), i podigao je za samo četri godine (1312 – 1316), na mestu starijeg porušenog hrama, gde je za vreme Uroša I bilo sedište Banjske episkopije, Milutin je episkopiju pretvorio u igumaniju, manastirsku lavru stavropigijalnog ranga, po redu četvrta iza Studenice, Mileševe i Sopoćana, odredivši je za svoju grobnu crkvu.
Manastir Banjska je 2013. godine svečano proslavila sedam vekova postojanja i opstajanja u burnoj istoriji koju je delila sa svojim narodom, paljena, pljačkana i skrnavljena. Biblioteka, raskošni bogoslužbeni predmeti, ikone su spaljene ili pokradene.
U 17 veku crkva je bila pretvorena u džamiju, a ostale građevine u porti porušene. Restauracija i konzervacija urađena je 1938.god.
Slikarstvo se nazire u par fragmenta na luku ispod centralne kupole, rad dvorskih slikara Mihaila i Evtihija.
Najznačajniji Banjski skulpturalni ukras je skulptura Bogorodice sa malim Hristom. Bogorodica je bila deo skulpturalne dekoracije koja je krasila okno iznad portala (lunetu) na ulazu u centralni deo unutrašnjosti hrama (naos). Danas čuvena kao Bogorodica Sokolička čudotvori u obližnjem manastiru Sokolici.
Manastir Banjska je spomenik kulture prve kategorije od značaja za Republiku Srbiju. Srpska pravoslavna crkva, Vlada Republike Srbije, Kancelarija za Kosovo i Metohiju i Republički zavod za očuvanje spomenika kulture ulažu napore kako bi se ovom važnom spomeniku kulture vratilo dostojanstvo.
Stefan Uroš II Milutin “najslavniji kralj srpski, koji je najviše je hramova podigao, crkava obnovio i svetih obitelji ustrojio” vladao je 40 godina i podigao 40 crkava.
U periodu od 1293. do 1321. Milutin je podigao saborni hram u Hilandaru na Svetoj Gori, Bogorodicu Ljevišku u Prizrenu, Sv Nikitu u Skopskoj Crnoj Gori, Sv Joakima i Anu u Studenici, Sv Đorđa u Starom Nagoričanu, Banjsku i Gračanicu na Kosovu.
Banjska se izdvaja kao glavna zadužbina bogato opremljena i darivana namenjena večnom pokoju ovog “previsokog i krepkog i samodržavnog i milostivog kralja srpskog…” koji sagradi manastir Svetih Arhanđela u Jerusalimu nedaleko od groba Gospodnjeg, crkvu sv Sofije u današnjoj Sofiji u Bugarskoj, na svetoj gori Sinajskoj crkvu sv Stefana, u Carigradu crkvu zvanu Prodrom posvećenu Svetom Preteči, u Solunu sagradi dve crkve: sv Nikolaju i sv Georgiju….
Kralj Milutin se upokojio 1321. godine u Nerodimlju, odakle ga je arhiepiskop Danilo II preneo u Banjsku.
Nakon dve i po godine, zbog znamenja i svetlosti od groba Sv kralja, izvađeno je njegovo telo, potpuno ne truležno. Turci su porušili manastir, telo Sv kralja je preneto u Trepču, akasnije 1460. godine u Bugarsku, gde se i danas nalazi u Sofiji u crkvi Sv Nedelje. U Bugarskoj je veoma razvijen njegov kult pa crkvu nazivaju i kraljevom.
Izvor: https://www.kosovo-online.com/
