Predsjednik Bratstva pravoslavne omladine Crne Gore na Festivalu “Srpska utjeha ruskom srcu”
U petak 21. oktobra 2022. godine, četvrtog dana Međunarodnog festivala „Srpska utjeha ruskom srcu“ koji se održava na Sveto-Tihonovskom pravoslavnom univerzitetu u Moskvi, u okviru sekcije „Rusko srpsko-nasljeđe. Vremensko i vječno“, učešće je uzeo predsjednik Bratstva pravoslavne omladine Crne Gore Ivan Bulatović. Bulatović je govorio na temu „Aktivnost Crkve u svijetu u epohi agresivne sekularizacije“.
Svoj referat autor je zasnovao na iskustvu Crkve u borbi za odbranu svetinja u Crnoj Gori tokom litija 2020. godine, koja se završila uspješno – odbranom svetinja od agresivvne sekularizacije. Izlaganje je bilo posvećeno osnovnim principima koje je Crkva izgradila u odnosu na društvo i državu, a koji su omogućili da se borba za odbranu svetinja ostvari na način na koji se to dogodilo.
Nakon izlaganja, uslijedila su brojna pitanja prisutnih, koja su, između ostalog, bila posvećena ličnosti blaženopočivšeg mitropolita Amfilohija i njegovoj ulozi u izgradnji odnosa Crkve i društva, kako u Crnoj Gori, tako i na vaseljenskom planu.
Izlaganje Ivana Bulatovića prenosimo u cjelosti:
***
Crkva Hristova kao bogočovječanski organizam postoji oduvijek. Ona nije od ovoga svijeta i istorijske promjene se ne dotiču njene suštine. Ipak, Crkva kao organizacija djeluje u svijetu, pozvana na misiju od samog Gospoda, koji je poslao apostole, a preko njih i svakog hrišćanina, da propovijedaju jevanđelsku riječ Božiju svakom stvorenju (Mk. 16, 15) do kraja svijeta i vijeka. Stoga u odnosu na misiju Crkve u svijetu nije beznačajno kakav je odnos Crkve i društva.
U dugoj dvijehiljdugodišnjoj istoriji Crkve kao organizovanog života hrišćanske zajednice, ovaj odnos je prolazio kroz mnogo različitih faza. Ipak, najduži period istorijskog postojanja Crkve vezuje se za takozvanu Konstantinovsku eru, odnosno vrijeme u kojem je Crkva imala ključnu ulogu u formiranju društvene klime i posebno sistema vrijednosti u društvu. Nakon perioda gonjenja na Crkvu u prva tri vijeka nakon Pedesetnice, država i društvo su prepoznali Crkvu kao nekog ko može poslužiti kao moralni kriterijum za razvoj društva u pravcu zdravih društvenih odnosa. U tom smislu, Crkva je dala veliki doprinos razvoju svijesti o jednakosti ljudi, potrebi zajedništva i principima humanosti među ljudima.
S druge strane, ovaj odnos nije nužno pozitivno uticao na samu Crkvu, jer se Crkva, nalazeći se u povlašćenom položaju u društvu, našla istovremeno u iskušenju da svoje postojanje podredi ovozemaljskim ciljevima, a ne onome što je Hristovo učenje. Deformacije koje su istorijski nastajale gubljenjem ove ravnoteže mogu se podijeliti u dvije grupe. Prva se sastoji u tome da Crkva postane puko oruđe u rukama državnog aparata, koje je zaduženo za administriranje moralnog života članova društva prema principima koji su dolazili od monarha, za šta kao primjer možemo uzeti pojedine periode iz istorije Vizantijskog carstva, kada su vjerski fanatici na carigradskom carskom prestolu gurali crkvu u jeres, ili crkvene reforme imperatora Petra Prvog. Druga vrsta deformacije nastale u okviru ovog oblika odnosa Crkve i društva nastajala je na hrišćanskom Zapadu, gdje je preovladalo učenje o pretvaranju država i društava u kvazieshatološke zajednice takozvane Države Božije, u kojima je ogromna moć i bogatstvo bilo koncentrisano u rukama crkvenih velikodostojnika i Hristova Nevjesta postajala vezana zemaljskim okovima zavisnosti od ovoga svijeta i njegovih prolaznih ciljeva. Obje ove deformacije su predstavljale gubljenje iz vida suštinske vezanosti Crkve za Carstvo nebesko i radosno iščekivanje Drugog dolaska Hristovog.
Sa stvaranjem modernih liberalnih društava, koja su počela da se formiraju od vremena Francuske revolucije, osnovni princip organizacije društva postaje gubljenje veze između Crkve i države, a samim tim negiranje hrišćanske suštine društvenog uređenja. Proces razvoja sekularizma dolazi do svog vrhunca tokom dvadesetog vijeka i u naše dane, kada se liberalizam proglašava za jednako vrijedne sve religijske i antireligijske prakse, svaki model ponašanja i svaki oblik morala koji za bezličnu paradigmu ovakvih društava predstavlja podjednako istinit način društvenog djelovanja. U takvoj atmosferi svako dokazivanje da je neka propovijed, zapravo riječ istine, susreće se sa ravnodušnim Pilatovim pitanjem: Šta je istina? (Jn. 18, 38)
U takvom društvenom miljeu Crkva biva potisnuta iz javnog prostora, proglašena za nekog ko svojom tvrdnjom da je ona ta koja je Stub i tvrđava istine, podriva slobodu ostalih društvenih subjekata, zbog čega Crkva biva svedena isključivo na crkveni prostor, a ispoljavanje vjere na privatno okruženje. Samo svjedočenje o pripadnosti Crkvi, ponegdje biva problematizovano, pa se vjerska obilježja uklanjaju iz javnog prostora, a oni koji ih nose na sebi bivaju opomenuti, a katkad i kažnjeni.
No, ovakav položaj Crkve ima izvjesnih pozitivnih strana. Oslobođena ranije društvene uloge, Crkva stiče mogućnost da samostalno organizuje svoj život, nevezano za društveni kurs kojim se vodi država, i da svoju misiju prilagođava svojim potrebama, odnosno jevanđelskim zapovijestima. Na ovaj način Crkva postaje lišena prevelike brige za materijalno bogatstvo i pozicije društvene moći i time se u cjelosti posvećuje svom osnovnom zadatku – putu u život vječni, u susret Hristu.
Na ovakvoj dvostrukoj osnovi počiva položaj Crkve u savremenom sekularnom društvu i okruženju koje je u najmanju ruku ravnodušno prema riječi koju propovijeda Crkva, a ponekad i otvoreno suprotstavljeno. Iz takvog položaja Crkve izviru i putevi njenog aktivizma koji treba da opravda njeno postojanje – da sve ljude i sve narode privede Carstvu Božijem. Za današnji položaj Pravoslavne crkve može nam uvjek kao orijentir biti iskustvo prvih vjekova postojanja Crkve, kako je to često naglašavao blaženopočivši mitropolit crnogorski i primorski Amfilohije.
Jedan uspješan primjer djelovanja Crkve u takvom okruženju predstavlja borba za odbranu svetinja u Crnoj Gori, koja je vođena prvenstveno preko molitvenih litija u svim gradovima Crne Gore i završena trijumfom vjernog naroda, koji je uspio da odbrani svoje svetinje od radikalne sekularizacije. Ovaj primjer može biti koristan svuda gdje se Crkva nalazi pod pritiskom sekularizovanog društva ili čak u uslovima gonjenja, kojih, nažalost, ima i u naše vrijeme, a čega smo svjedoci i na teritorijama na kojima žive pravoslavni hrišćani.
S tim u vezi, želio bih da izvučem nekoliko osnovnih principa koji su važni da bismo razumjeli prirodu navedenih procesa i da bi se na uspješan način izborili za ono što ovosvjetskim rečnikom nazivamo vjerska prava, a našim liturgijskim rečnikom to zovemo svjedočenje Istine Božije svijetu i u svijetu.
Kao prvo, treba naglasiti da Crkva mora da se izbori za svoje mjesto u javnoj sferi. Da bi izašla na propovijed, Crkva mora da izađe iz zatvorene sfere privatnosti koje joj sekularističko društvo dodjeljuje. Riječ Crkve mora biti takva da je svima dostupna. Ovim se ni na koji način ne krše prava onih koji sebe smatraju agnosticima ili ateistima, jer je svako slobodan da sam odabere da li će taj glas čuti i da li će ga prihvatiti.
Ne samo da je Crkva dužna da svjedoči osnovne jevanđelske istine, nego je potrebno da je spremna da odgovori na potrebe, dileme i probleme savremenog čovjeka. Živimo u okruženju koje se stalno mijenja i za deset godina se promijeni društvena slika i odnosi među ljudima više nego za čitav jedan vijek u prošlosti. U takvim uslovima Crkva treba da čuje šta savremeni čovjek ima da kaže i da sagleda njegove probleme, pa iz svog iskustva, koje seže do vječnosti, nađe adekvatan odgovor na to. Vaseljenski sabori na kojima su formulisana pravila života hrišanske zajednice i hrišćanina kao pojedinca održavani su prije više od hiljadu godina, te je stoga svaka pomjesna crkva družna da, koristeći se međusobnim iskustvom sa ostalim pomjesnim crkvama, formuliše adekvatan odgovor na savremena pitanja. Najgora je situacija kada sveštenik ili episkop, susrećući se sa nekim gorućim problemom, mora da kaže: „O ovome Crkva još nema stav“.
U tom smislu, Crkva se ne smije povlačiti iz javne sfere i zatvarati oči pred talasima problema koji nadolaze, već se sa njima treba hrabro uhvatiti u koštac. Postoje savremene pojave koje nemaju analoga u prošlosti i ne možemo se osloniti na ono što su iskustva ranijih vjekova, kao što je na primjer fenomen transhumanizma. Na njih Crkva treba da odgovori, naoružavši se molitvom i uz saborno rasuđivanje zasnovano na Svetom Jevanđelju.
Jevanđelska blagovijest je uvijek nova i ostaće nova do kraja vremena, ali je važno i da Crkva tu vijest prenosi savremenim jezikom, odnosno načinom komunikacije koji omogućava da ga savremeni čovjek razumije. Ne živimo više u vremenu poput onog kada je održan Prvi vaseljenski sabor, kada je o jednosuštnosti Sina sa Ocem raspravljano čak i na carigradskim pijacama. Današnji čovjek je u velikoj mjeri duhovno nepismen i u odnosu na to treba prilagoditi misiju Crkve. Nažalost, težnja da se na pravi način dođe do svakog čovjeka često se pretvara u nezdravi, neduhovni i sasvim pogrešni modernizam, koji želi da Crkvu potčini hirovima savremenog svijeta. Stoga treba imati mudrosti i, držeći se vjekovnog predanja Svete Crkve, naći riječ adekvatnu za razumijevanje vječnih i nepromjenjivih istina vjere, a ne osveštani život hrišćanske zajednice pretvarati u „vašar taštine“.
Ova prisutnost Crkve odnosi se ne samo na ona pitanja koja nose strogo vjerski karakter, već je Crkva dužna da javno iznese svoj stav i u odnosu na sva druga pitanja koja na bilo koji način utiču na život hrišćanina, a njen glas treba da se čuje. Crkva treba da nastupa kao moralni orijentir, svjetionik društva. To Crkva treba da čini sa dostojanstvom Onoga koji je njena glava – Samog Hrista, ne upadajući u jalove prepirke i ne spuštajući se na nivo koji bi mogao ukaljati njen ugled, prije svega pred Bogom, a onda i pred vjernim narodom. Ipak, Crkva mora biti spremna da se suoči sa napadima onih kojima njeno prisustvo smeta, ali u tom smislu, osim iskustva svetih mučenika, ima i iskustvo svetih otaca koji su znali da na pravi način odgovore ovim izazovima, sa sviješću da je Istina ono što svjedoče.
U informatičkom društvu u kojem živimo, najvažniji oblik komunikacije su mediji. Preko njih ne samo da se savremeni čovjek informiše, nego u njihovom okruženju živi. S druge strane, Crkva postoji i svoju suštinu ostvaruje van tog prostora. Nije slučajno sveštenik Pavel Ostrovski napomenuo da je potrebno da pređemo na oflajn režim da bismo uopšte stupili u prostor duhovnog života.
Ipak, danas je komunikacija bez medija nemoguća te je potrebno da ih Crkva upotrijebi kao oruđe svoje misije. Pri tom, oni moraju to i ostati – dakle samo oruđe. Misija, pak, treba da se ostvari ulaskom čovjeka u osveštani prostor hrišćanske zajednice, u kom trenutku se iscrpljuje uloga medija. To je jedini put da se izbjegnu zastranjenja da nekad monasi ostave svoje monaško molitveno djelanje i pretvaraju se u zvijezde društvenih mreža na kojima nastupaju i tim nastupima podređuju sve ono što rade, kao da je to samo po sebi cilj. Takođe, onlajn prenosi bogosluženja nikada ne mogu biti adekvatna zamjena za živo učešće u njima.
Ono što je osnovni zadatak medija, interneta i društevnih mreža jeste da pravovremeno prenesu informaciju – u ovom slučaju informaciju o osnovnim istinama vjere i o događajima u Crkvi. U ovu kategoriju spada i crkvena propovijed. Crkva je oduvjek, još od apostolskog doba, imala sveštenike kojima je posebno poslušanje bilo presvećivanje ljudi kroz propovijed. Oni sveštenici koji su nadareni za ovakvu vrstu komunikacije sa javnom sferom, treba da na takav način, po blagoslovu Crkve, ostvaruju njenu misiju i privode ljude poznanju Boga, svjedočeći im i pokajanje za oproštaj grehova, ali i radost života u Hristu.
Još jedan kriterijum koji je važan za osvajanje prostora u javnoj sferi je odsustvo bilo kakvog straha pred mogućom kritikom ili porugom od strane onih koji ne bi htjeli da vide crkveni aktivizam u društvu ili koji se uopšte neprijateljski odnose prema Crkvi. Crkva je zasnovana na Hristu koji je Put, Istina i Život i zato crkvena zajednica, ali i svaki pojedinac, treba da bude „slobodan i hrabar“, kako je to Gospod rekao Isusu Navinu pri ulasku u Zemlju obećanu (Isn. 1, 6-7). Pri tom je važno da se takvo prisustvo ne zasniva na ekstravagantnosti u cilju privlačenja pažnje, niti da se pojedinci, bez zasnivanja svojih aktivnosti na sabornom umu Crkve, ističu promovišući sebe ili iznoseći svoje lične stavove kao stavove Crkve.
Jedino sabrani u jedno, izlazeći u miru iz prostora hrama u svijet koji treba da preobrazimo u prostor spasenja, možemo na pravi način biti vojnici Hristovi i na riječi i na djelu i borci za Carstvo nebesko, koji s radošću iščekuju Hrista.
Ovo su osnovne postavke na kojima je bila zasnovana borba za odbranu svetinja u Crnoj Gori i zbog čega je ona bila uspješna, kao autentično svjedočenje vjere prema Bogu, ljubavi prema bližnjima, ali i revnosti za svetinju Božiju. To je zalog uspjeha svake misije bez obzira na vrijeme u kojem se ostvaruje, pa zato i za naše vrijeme možemo reći: evo sad je najpogodinje vrijeme, evo sad je dan spasenja (2 Kor. 6, 2).
Izvor: ЄTOS
