Dobrodošlicu okupljenim meštanima Orahovca i Velike Hoče, autoru knjige i gostima, poželeo je paroh orahovački otac Milan Stanojević, a sa biografijom Rada Bulajića okupljene je upoznala profesorica srpskog jezika književnosti iz Orahovca Olivera Radić.

-Mr Rade Bulajić, diplomirani teolog i diplomirani istoričar, master istorije i teologije, čtec Srpske Pravoslavne Crkve, asistent na katedri za biblistiku, na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu u Foči, i upravnik Arhiva Manastira Ostroga, rođen je 16. jula 1990. godine u Vrbasu. Osnovnu školu i Gimnaziju je završio u Vrbasu. Osnovne studije Istorije na Filosofskom fakultetu u Novom Sadu je završio 2013. godine, a master rad na temu ,,Sveti kralj Milutin (1282-1321) i manastir Gračanica” na istom fakultetu odbranio 2014. godine. To je pretočeno u knjigu koju mi danas ovde predstavljamo. Završio je i osnovne i master studije na Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu ,,Sveti Vasilije Ostroški” u Foči, dobivši najveće priznanje od predsednika Vlade Republike Srpske g. Radovana Viškovića 2021. godine. Član je redakcije Sveviđa, lista Eparhije budimljansko-nikšićke za veronauku, hrišćansku kulturu i život crkve. Redovni je saradnik Pravoslavnog misionara,Svetigore, Svetosavskog zvonca…. Bavi se pisanjem eseja, putopisa i proznih tekstova. Organizavao je više predavanja značajnih duhovnika i profesora za srednjoškolce i učestvovao u brojnim haritativnim aktivnostima-rekla je između ostalog Olivera Radić.

O knjizi su govorili: istoričar iz Doma kulture Gračanica Aleksandr Gudžić, veroučitelj iz Doboja Dario Miletić i sam autor.

Aleksandar Gudžić je napravio osvrt na deo knjige o životu i delu Sv. Kralja Milutina, a Dario Miletić je govorio o arhitekturi i freskopisu manastira Gračanice.

-Knjiga je master rad našeg gosta odbranjena na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, metodološki dobro koncipirana, podeljena na četiri poglavlja. Pisana je jednostavnim i čitkim stilom i omogućuje brzo i nezamarajuće čitanje. U prvom poglavlju autor se pozabavio temom zadužbinarstva. On daje definiciju zadužbine, piše o crkvenom zadužbinarstvu, o manastirima kao zadužbinama i govori o teritorijalnim posedima koje su imali manastiri kako bi mogli nesmetano da funkcionišu i da se izdržavaju. U drugom poglavlju autor daje kratak istorijat Srpske pravoslavne crkve od primanja hrišćanstva u 9. veku pa do pojave Svetog Save koji je osnovao autokefalnu i samostalnu Srpsku crkvu, a jedan deo knjige je autor posvetio i istoriji Srbije u vreme kralja Milutina. Kralj Milutin je najznačajniji srpski vladar i to autor ističe u svojoj knjizi. On je neko ko je postavio temelj moći da bi nakon dve generacije njegov unuk napravio carstvo, državu koja je bila u najvećem teritorijalnom usponu u Evropi toga vremena. Meni je pažnju privukla i živost srpske srednjovekovne diplomatije koja je obilovala u srednjem veku- rekao je Aleksandar Gudžić i zaključio:

-Ono zašto je korisno pročitati ovu knjigu je da se autor potrudio da na jednom mestu sakupi niz značajnih podataka. Ako pročitate ovu knjigu naučićete nešto novo o instituciji zadužbinarstva i o Gračaničkoj povelji. Autor se potrudio da do tančina objasnio Gračaničku povelju koja je lična karta samog manastira i koja je jako važna u današnjem trenutku kada je na Kosovu i Metohiji dominantan jedan narativ od albanske strane da su Srbi u jednom trenutku okupirali te crkve. Rade Bulajić dokumentovano odgovara narativu, delu albanske naučne javnosti čija je Gračanica.

Gračanica je pečat i potvrda našeg postojanja

Dario Miletić je u uvodnom slovu rekao da Gračanicu čini sedam vekova istorije i kulture jednog naroda, i da je ona ,,pečat, odnosno potvrda našeg postojanja jedne napredne i kulturne civilizacije na ovom prostoru,,:

-Gračanica govori ko smo, šta smo i kome pripadamo, a najvažnije je to što nam pokazuje cilj ka kome svi treba da težimo; Gračanica je suština i kruna jedne razvijene kulture i civilizacije. Ktitor manastira Gračanice jeste Stefan Uroš II Milutin (praunuk velikog župana Stefana Nemanje, unuk Stefana Prvovjenčanog, sin kralja Uroša I i kraljice Jelene Anžujske). Meni je zanimljivo što zadužbine i danas postoje, a što ne postoje dvorci tih velikaša iz loze Nemanjića. To dokazuje da su oni imali svest zašto i za koga grade. Sedam vekova je prošlo, a oni su se održali u tom stanju i to govori o kontinuitetu srpskog naroda i našoj brizi za to.

Dario je istakao da se za vreme vladavine dinastije Nemanjića posebno ističu tri „kamena temeljca“ koji su najzaslužniji da Nemanjiću budu to što jesu: Stefan Nemanja, Kralj Milutin i Car Dušan, rekavši da se za vreme vladavine kralja Milutina tadašnja srpska država preobrazila iz jedne male balkanske kraljevine u veliku i moćnu državu.

-Dvori kralja Milutina nalazili su se u Nerodimlju kod Uroševca. Kralj Milutin nije u Srbiju donio samo vizantijski način života, nego i najveće domete umjetnosti i kulture. Pored toga što je bio veliki vladar i vojskovođa, Milutin je bio i veliki zadužbinar. Danas je poznato oko četrdeset njegovih zadužbina, od kojih je Gračanica posljednja, a može se reći i najuspjelija zadužbina kralja Milutina. Do vremena vladavine kralja Milutina u Srbiji je preovladavao raški stil gradnje, dok se stil gradnje za vrijeme Milutina sve više približavao vizantijskom (srpsko-vizantijski stil). Gračanica je sagrađena na temelju crkve iz 12. vijeka, a ona na temelju još starije, iz 6. vijeka, što nam govori o kontinuitetu hrišćanstva na ovim prostorima.

Govoreći o ikonopisu manastira Gračanice Dario Miletić je kazao da je veoma bogat i da je samo dečanski bogatiji po broju kompozicija i figura:

-Unutrašnju pripratu i naos dijeli slavoluk i on nam govori kakva je bila srpska država u srednjem vijeku. Na njemu su prikazani desno kralj Milutin (70 god.), a lijevo kraljica Simonida (26 god.).Da ne znamo ništa o našoj državi samo taj luk bi nam mnogo rekao o kraljevskom paru. Hristos preko anđela šalje krune kraljevskom paru i to znači božansku vlast koju oni imaju. U Gračanici je po prvi put naslikana i Loza Nemanjića (poslije je ponovljena u Pećkoj Patrijaršiji i Dečanima).

On je istakao da se pomenuta, osnivačka povelja kralja Milutina nalazi u đakonikonu na zapadnom zidu, a da je iznad nje naslikan Sveti Ilija u pustinji:

-Povelja je napisana raškim pravopisom u 53 reda, ispod koje se nalazi kraljev potpis i godina 6830. (1321.-godina završetka gradnje manastira). Centralna tema povelje jeste Preobraženje, odnosno tavorska svjetlost kojoj kralj pokušava da se približi (govori iz perspektive grešnika). Gračanica nam pokazuje ko smo mi bili i zašta smo se spremali i da imamo svest o očuvanju tih svetinja, jer ako to nestane nestaće i nas.

Put kralja Milutina i sve što je on radio je nama svetlo u mračnom tunelu

Mr Rade Bulajić se obratio okupljenima zahvalivši se na gostoprimstvu ocu Milanu kod kojeg je dolazio još pre desetak godina izrazivši veliku radost što predstavlja svoju knjigu ljudima Orahovca i Velike Hoče.

-Ova knjiga koja se nalazi pred vama izdata je od strane Instituta za srpsku kulturu u Nikšiću, uz blagoslov episkopa raško-prizrenskog i kosovsko-metohijskog gospodina Teodosija kome se ovom prilikom zahvaljujem, kao i mitropolita crnogorsko-primorskog i arhiepiskopa cetinjskog, gospodina Joanikija. Koncipirarana u četiri dela:prvi deo govori o crkvenom zadužbinarstvu, objašnjava koji su to generalno motivi, zašto jedan vladar podiže zadužbinu i zašto je uopšte zadužbina bitna, tako da se u prvom delu prožimaju teološko- istorijsko -literarni elementi koji dovode upravo do toga kako konstruisati teoriju i generalno ideja kojom je prožeto crkveno zadužbinarstvo u srpskom narodu.

Bulajić je rekao da ga ličnost Simonide, žene kralja Milutina, njena freska u manastiru Gračanici, kao i svedočanstvo svih Srba na Kosovu i Metohiji čini počastvovanim što je u Orahovcu, pred ljudima koji su živi svedoci opstanka srpskog naroda na Kosovu i Metohiji.

-Lepo je i lako pisati i pričati ali je najbitnije od svega toga živeti na Kosovu i Metohiji. Jer upravo ono što nam je ostavio Bogočovek Gospod Isus Hristos ono što nam svedoče mošti Svetog kralja Stefana Dečanskog, ono što nam svedoče mošti Svetog kralja Milutina je upravo da Bog od nas hoće da uzmemo mač duhovni, brojanicu i da krenemo u borbu. Kakva je to borba? To je dvig, podvig, ka Višem. Jer svaki trenutak našeg života je borba: prvo se borimo sa samim sobom, sa našim strastima, pa sa onim što nas okružuje. Ovo predstavljanje nije puka biografija kralja Milutina , već da ga stavimo na ono mesto šta je on zaista. Putem svojih netvarnih božanskih energija Bogočovek Isus Hristos je proslavio kralja Milutina i dao mu moć, dao mu snagu da isceljuje druge.

Bulajić je rekao da je put kralja Milutina i sve što je on radio, nama svetlo u mračnom tunelu.

-Ne treba da nas zavode ovozemaljske vođe nego svetitelji božji. Zato se i kaže u Psalmu Davidovom ,,divan je Bog u svetima svojim, Bog Izrailjev,, i ne samo Bog Izrailjev nego i Novog Izrailja Crkve Božje, to je veličina kralja Milutina, njegove mošti, i njegove zadužbine. Sam pojam zadužbina znači nešto podići za dušu, pa je u srpskom narodu postojao običaj ili postoji da se za pokoj duše priloži nešto hramu. Velikaši su podizali crkve brvnare, a imućniji su podizali veće crkve, čak i manastire. Tako da ideja podizanja zadužbina je upravo prisutna u srpskom narodu i pokazuje da zadužbina nije puka građevina koja se podiže jer sve ono što se podiže u slavu čovečju to je uglavnom srušeno, to će da bude i prođe, a ono što se podiže u slavu Božju i njegovih svetitelja to će da traje, jer oni su upravo tu kao pčele oko košnice i okupljaju se oko Bogočoveka Isusa Hrista. Tako da kralj Milutin pokazuje da i mi opstanemo na ovim prostorima jer upravo svi prostori na kojima je podizao svoje zadužbine kralj Milutin su upravo i putokazi. Kada se odreknemo Milutinovih zadužbina, mi se odričemo i kralja Milutina i svih srpskih vladara iz dinastije Nemanjića i drugih koji su podizali zadužbine.

Objašnjavajući koja je uloga Crkve u svemu tome Bulajić je rekao:

-Crkva je tu da posvedoči koja je duhovna pozadina vladara Nemanjića i pokazuje da su post i molitva dva krila naše vere upravo osnova na kojoj počiva dinastija Nemanjića i svaki ponaosob iz dinastije Nemanjića i bitno je zašto Bog nekog proslavi kao kralja Milutina? Zato što ga je zatekao u podvigu. I od nas Bog ne očekuje savršenstvo, od nas Bog očekuje da se krećemo, da smo ka dvigu, ka Hristu Gospodu i upravo sa svim našim slabostima, ako nas zatekne sa molitvom na usnama i sa činjenjem dobrih dela i kretanju ka tome, tako nas Bog proslavlja. I upravo je to ta zajednica spašenih, zajednica svetih, koju očekujemo u ishodištu istorije, a to je u Carstvu Božjem.

Bulajić se osvrnuo i na pokušaje falsifikovanja istorijskih činjenica od strane naših neprijatelja.

– Naši, neću da kažem neprijatelji, već lošiji prijatelji, falsifikuju istorijske činjenice i dovode do toga da preispitujemo svoju istoriju. A mi treba da čvrsto stojimo na podacima kojima raspolažemo i koje smo dobili na osnovu istorijskih istraživanja i na osnovu tih činjenica mi upravo gradimo svoju istoriju koja postoji već vekovima. Sa druge strane Milutinova duhovna pozadina je u njegovom zadužbinarstvu i ono što je jako bitno da se u svakom manastiru u svakoj crkvi čuvaju osnivačke povelje jer to upravo znači da se zna čije je i kome pripada. Jer svaka zadužbina je predata crkvi. Jeste ono da je ktitor Kralj Milutin, Stefan Nemanja, Stefan Dečanski, ali se zadužbina predaje Crkvi, ne Crkvi sa sociološkog stanovišta, već Crkvi kao bogočovečanskoj zajednici, tj. narodu koji tu dolazi, jer bez naroda nemamo Crkve. Ukoliko se ne posećuju zadužbine kralja Milutina, ukoliko se u njima ne služi aktivno sveta liturgija, evharistija, blagodarenje, ako se aktivno u njima ne pričešćujemo ne možemo pokazati da je to naša zadužbina. Naše zadužbine, zadužbine kralja Miliutina mi gubimo u tim trenucima kada se one ne posećuju. Takođe i Kosovo i Metohija može biti najsvetija zemlja ali ukoliko Srbi ne dolaze i ne pričešćuju se u tim svetinjama, mi gubimo na snazi, one predstavljaju obične kulturno – istorijske spomenike. Potrebno je monaštvo, potrebno je sveštenstvo, ali na prvom mestu potreban je narod koji sačinjava tu punoću Crkve. Bez narodnog amin nema Crkve, bez svedočenja i podražavanja, odlaska u crkvu, bez pričešćivanja nema ni kralja Milutina, nema ni manastira Gračanice, nema ni nas kao ljudi odnosno ponaosob nas kao ličnosti-zaključio je mr Rade Bulajić.