- Na današnji dan, 24. avgusta 79. godine u erupciji vulkana Vezuv nestali su rimski gradovi Pompeja, Herkulanum i Stabija, a hiljade ljudi je poginulo.
Pompeja je dobro očuvana ispod vulkanskog pepela, pa je ostala kao svjedočanstvo o životu i kulturi Rimljana toga vremena. U tom momentu u gradu Pompeji živjelo je oko 20.000 ljudi. Većina je nestala pod zgarištima i naslagama pepela. Antički grad Pompeja tako je izbrisan sa lica zemlje i sa geografskih mapa punih 1600 godina. Bio je potpuno zaboravljen, nije ga bilo ni u zapisima, a otkriven je sasvim slučajno, krajem XVI vijeka, prilikom iskopavanja kanala.
Pompeja su danas arheološko blago koje je “kreirao” vulkan Vezuv, poznat koliko i grad koji je sahranio i koji je doživio jednu od najvećih katastrofa u istoriji čovječanstva. U gradu su u početku živjeli Etrurci, domaće stanovništvo, i Grci, koji su razvili gradski život. Zatim, Pompeja postaje rimska kolonija i od tada doživljavaju preporod i postaju bogati grad u kome se grade za ono vrijeme luksuzne građevine, i javne i privatne, raste trgovina, izvozi se vino Kampanije. Još ljepši i moćniji grad je bio u vrijeme vladavine Oktavijana Avgusta, a njegov procvat nastavljen je i u vrijeme Tiberija. Jedan snažan zemljotres tek je protunjao gradom, tek što je završena njegova rekonstrukcija, a onda se poslije 17 godina probudio Vezuv. Pod pepelom, lavom i otrovani ogromnim količinama gasa zatrpan je veliki dio stanovništva i veliki dio grada. I ne pretpostavljajući da je Vezuv vulkan, stanovništvo nije bježalo odmah, ljudi nijesu shvatali da će vatrene rijeke stići do njih. Eksplozija je izbacila vulkansku lavu, ogromnu količinu kamenja i pepela koji se stvrdnuo pod kišom i vlagom i koji je zatrpao sve u radijusu od oko 70 km.
Grad je bio zatrpan i sahranjen na oko 20 do 30 metara ispod zemlje, a najveći dio stanovništva ugušio se usled ogromnih količina gasa. Poslije prvog otkrića, prošlo je još 150 godina do početka velikog istraživanja. Tada su na svjetlost dana izašle prelijepe statue, islikani zidovi izuzetno lijepi mozaici na podovima i saznanje da ispod zemlje postoji čitav jedan grad. Od tada iskopavanje i restauriranje postaju državni posao. Čim se zakorači u Pompeju, postaje jasno da je to bio veoma moderan i veliki grad, sa osam gradskih kapija, pet termalnih objekata, ulice su ostale popločane kakve su i bile, grad je imao dobru kanalizacionu mrežu, pitku vodu, bogati su imali vodu u kućama, a plebs javne fontane, ukrašene skulpturama.
Zidove su krasile freske, postojala su i privatna i javna kupatila, za muškarce i žene, teretane, vrtovi u kojima se radila gimnastika, pozorišta sa sjedištima od klesanog kamena, djelimično i pokrivena. Nađen je veliki broj predmeta od keramike, nađene su čak i četkice kojima su slikani zidovi, nakit, što na tijelima, što u rukama u namjeri da se bježi. Nađeni su i hirurški instrumenti, identični današnjim, od najčistijeg bakra, sa drškama od bronze, a njihovi oblici svjedoče o savremenoj hirurgiji i o medicini koja je bila mješavina narodne i naučne.
Danas je u potpunosti rekonstruisan život tadašnjeg grada i okoline: u gradu su radile pekare, postojale su brojne radnje sa raznom robom, vrtovi u kojima se uzgajalo povrće, voće, mali vinogradi, postojala je javna administracija, kao u današnjem modernom i uređenom gradu. Stanovništvo je u neposrednoj okolini grada uzgajalo razne proizvode, oko 300 porodica se bavilo zemljoradnjom, vinogradarstvom i živjelo od prodaje tih proizvoda. Evidentno je danas da je u vrijeme erupcije Vezuva u gradu bilo 1.500 kuća, većih i manjih, jedna pored druge u izgrađenim i popločanim ulicama. Bilo je i kuća visine 6-7 metara, ali i sa više spratova, a bilo je kuća sa više hiljada kvadratnih metara, u kojima su živjeli imućni, sa sobom za poslugu, tada robove. Postoje i ostaci zgrade sa 80 soba, i sve su imale sređene podove i mozaike na zidovima.
