Galilej

Ljetopis, 30. novembar

Ime: Ljetopis 30.11.2019 (1609 Galilej, 1874 Cercil); Opis: Ljetopis, 30. novembar Tip: audio/mpeg
  • Na današnji dan, 30. novembra 1609. godine Galileo Galilej je po prvi put posmatrao i napravio crteže Mjeseca putem svog teleskopa.

GalilejGalileo Galilej se obreo u Rimu 1633. godine, na poziv inkvizitora. Suđeno mu je zbog zagovaranja zabranjenih ideja koje govore o fiksnom položaju Sunca i o okretanju Zemlje oko njega i oko svoje ose. Inkvizicija je tražila od Galileja da se odrekne ovog jeretičnog učenja, što je on i učinio, plašeći se da ga ne zadesi sudbina Đordana Bruna. Galileo Galilej je proglašen krivim za jeres i osuđen na doživotni zatvor.

Već narednog dana njegova osuda je preimenovana na kućni pritvor, u kome je veliki naučnik i ostao do kraja svog života. U vrijeme u kome se vjerovalo da je naša planeta centar univerzuma, razlika između nauke i jeresi bila je tanja od vrha pera kojim su potpisivane osude na smrt. Tamo gdje danas bronzane statue okupljaju turiste ne bi li napravili još neku fotografiju modernog Rima, nekada su gorele lomače na kojima su stajali nosioci ideja suviše smjelih za vrijeme u kome su živjeli.

Ideja o inkviziciji nastala je oko XII vijeka, kada se javila potreba za ustanovom koja se neće baviti teologijom u najširem smislu već će njen zadatak biti prevencija i borba protiv jeresi. Biskupska, a potom i Papska sveta inkvizicija, djelovale su po principu tajnih optužbi i anonimnih prijava. Svako je mogao optužiti svakoga iz potaje, i inkvizicija je u ovome bila savršeno diskretna, uspjevši da u narod usadi paranoidni strah i opštu sumnjičavost. Ukoliko bi optuženi priznao grijehe i u tajnosti potkazao svoje saučesnike, bio bi pomilovan. U suprotnom, kazna bi bila oduzimanje imovine, zatvor ili smrt. Kao i mnoge druge učenjake tog doba, i Galileja je otac prisiljavao da postane ljekar. Tokom studija medicine na Univerzitetu u Pizi, sasvim slučajno, jednom prilikom se zamislio posmatrajući kako vjetar ljulja veliki luster koji je visio sa plafona. Koristeći otkucaje svog srca kao vremensku referencu, primijetio je da je lusteru potrebno isto vrijeme da napravi jedan zamah, ma koliko da je luk kojim se njihao bio dugačak. Inspirisan, otišao je kući i ovaj eksperiment ponovio, ovog puta koristeći dva klatna istih dužina.

Potvrdio je da je oboma klatnima bilo potrebno isto vrijeme da naprave jedan zamah, bez obzira na to što je jedno zaljuljao više, a drugo slabije. Galileo se smatra izumiteljem časovnika s klatnom, iako je bilo potrebno skoro stotinu godina da se ovakav časovnik usavrši i postane precizan. Uz pomoć svog teleskopa, Galileo je prikupio neke od neoborivih dokaza koji su mogli postati empirijska osnova do sada samo teorijskom heliocentričnom sistemu. Posmatrajući planetu Jupiter, primijetio je da se oko njega kreću četiri zvjezdice slabog sjaja. Poslije pažljivog izučavanja, shvatio je da su to, zapravo, Jupiterovi prirodni sateliti koji orbitiraju oko svoje matične planete vezani njenom gravitacijom. Njemu u čast, ova četiri najveća Jupiterova mjeseca, od ukupno 67, nazvani su Galilejevi mjeseci. Jedna od najznačajnijih tvrdnji koje je iznio, bio je dokaz da planeta Venera ima svoje mijene, slične Mjesečevima. Heliocentrični sistem je pretpostavljao ovakav fenomen, imajući u vidu kruženje Venere oko Sunca, te samim tim i promjenu osvijetljenosti njene površine posmatrano sa Zemlje, ali do tog trenutka faze Venere nijesu mogle biti dokazane.

Galileo je posmatrao i Saturn i otkrio njegov sistem prstenova. Služeći se primitivnim teleskopom, u početku mu se učinilo da je Saturn trojni planetni sistem, da bi tek kasnije, posmatrajući Saturn pod drugačijim uglom, uvidio da je pogriješio. Još jedna greška koje nije bio svjestan, bila je otkriće planete Neptun. Galileo ju je pronašao na nebu, označio i opisao njene karakteristike, sve vrijeme mislići da je u pitanju obična zvezda slabijeg sjaja. Kasnije joj više nije mogao ući u trag, te je odustao od njenog izučavanja. U Galilejevo vrijeme, nije se znalo za dvije najudaljenije planete Sunčevog sistema – Uran i Neptun. Dramatično otkriće bili su i krateri, planine i mora na Mjesecu, koji su svjedočili o nesavršenosti nebeskih tijela, kao i demistifikovanje magličaste trake koja se protezala preko čitave nebeske sfere, a koju zovemo Mliječni put.

Galilej je shvatio da ovu maglu zapravo čini stopljeni i udruženi sjaj udaljenih zvijezda koje naseljavaju našu galaksiju. Tokom poslednjih devet godina svog života, Galilej je napisao svoje najbolje radove, visoko hvaljene od strane Alberta Ajnštajna, zahvaljujući kojima je prozvan ocem moderne fizike. Galileo Galilej je umro 1642. godine, u svom domu, u 77. godini života.

 

  • Na današnji dan, 30. novembra 1874. godine rođen je engleski državnik Vinston Čerčil, premijer Velike Britanije i vođa Konzervativne stranke.

CercilKao jedan od velikih protagonista pobjede nad fašističkim silama, učestvovao je na svim važnim savezničkim konferencijama (Moskva, Teheran, Jalta, Potsdam). Dobio je Nobelovu nagradu za književnost 1953. godine zbog svojih dijela koje je pisao tokom cijelog života. Prvi je od samo osam ljudi koji su postali počasni građani SAD. Čerčil je rođen u aristokratskoj porodici. Kao mladi oficir vojske, Čerčil se borio u Britanskoj Indiji, Sudanu i Drugom burskom ratu. Proslavio se kao ratni dopisnik i pisac knjiga o svojim vojnim akcijama. Za pedeset godina na visokoj političkoj sceni, Čerčil je održao brojne političke i ministarske položaje.

Za vrijeme rata bio je na dužnosti prvog lorda admiraliteta sve do katastrofalne Galipoljske operacije koja je prouzrokovala njegov odlazak iz vlade. Tada je na kratko nastavio aktivnu vojnu službu na Zapadnom frontu. Van dužnosti i u političkoj „divljini“ tokom 1930-ih, Čerčil je bio predvodnik u upozoravanju na opasnost od nacističke Njemačke i zastupnik kampanje za ponovno naoružavanje. Na početku Drugog svjetskog rata, bio je ponovo imenovan za prvog lorda admiraliteta. Nakon ostavke Nevila Čemberlena 1940. godine, Čerčil je postao premijer. Njegovo uporno odbijanje da razmišlja o kapitulaciji poslužilo je kao inspiracija za britanski otpor, naročito tokom teških prvih dana rata, kada su Britanska imperija i Komonvelt ostali usamljeni u aktivnom suprotstavljanju Adolfu Hitleru. Čerčil je posebno poznat po svojim govorima i radio emisijama, koje su pomogle da inspirišu britanski narod.

Predvodio je Ujedinjeno Kraljevstvo kao premijer sve dok pobjeda nad nacističkom Njemačkom nije bila osigurana. Nakon što je Konzervativna partija izgubila izbore 1945. godine, postao je lider opozicije laburističkoj vladi. Javno je upozoravao o „gvozdenoj zavjesi“ zbog sovjetskog uticaja u Evropi i promovisao je evropsko jedinstvo. Posle pobjede na izborima iz 1951. godine, Čerčil je ponovo postao premijer. Njegov drugi termin je preokupiran spoljnim problemima. Čerčil se povukao nakon što je pretrpeo moždani udar 1955. godine. Njegova sahrana je bila jedan od najvećih skupova svjetskih državnika u istoriji. Izabran je za najvećeg Britanca svih vremena u anketi iz 2002. godine.