AMFILOHIJE

ARHIEPISKOP CETINJSKI, MITROPOLIT CRNOGORSKO-PRIMORSKI

I EGZARH SVETOG TRONA PEĆKOG

Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije (Radović) je rođen na Božić 7. januara 1938. godine u Barama Radovića u Donjoj Morači, od oca Ćira i majke Mileve, rođene Bakić. Svjetovno ime mu je bilo Risto. Potomak je po srodstvu vojvode Mine Radovića, jednog od prvih plemenskih kapetana crnogorskih, koji je prisajedinio Moraču Crnoj Gori 1820. godine.

Budući mitropolit je proveo djetinjstvo u patrijarhalnoj porodici, koja je ostala vjerna Pravoslavlju i zavjetima predaka u teškim posljeratnim vremenima narastajućeg ateizma pod komunističkom vlašću. Osnovnu školu je završio u manastiru Morači, a Bogosloviju Sv. Save u Rakovici u Beogradu. Diplomirao je na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu 1962. godine. Uporedo sa Bogoslovskim fakultetom, studirao je klasičnu filologiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu.
Veliki uticaj na duhovno uzrastanje mitropolita Amfilohija izvršili su Prepodobni otac Justin Popović, veliki bogoslov i duhovnik naše Crkve, i svetogorski starac Pajsije.

Poslije završenog fakulteta, postdiplomske studije nastavlja u Bernu i Rimu, gdje je   magistrirao na Istočnom pontifikalnom institutu (1965). Odatle odlazi u Pravoslavnu Crkvu Grčke, gdje boravi sedam godina i gdje prima angelski obraz i sveštenički čin. U tom periodu, u Atini je odbranio doktorat o Sv. Grigoriju Palami, koji je privukao pažnju ondašnje evropske teološke javnosti. Poslije godinu dana provedenih na Svetoj Gori, odlazi za profesora na Pravoslavni institut Sv. Sergija u Parizu, a od 1976. godine postaje docent, pa redovni profesor na Bogoslovskom fakultetu Sv. Jovana Bogoslova u Beogradu (kasnije Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu), na katedri za Pravoslavnu pedagogiju (katihetiku) sa metodikom nastave. U dva mandata bio je i dekan fakulteta. Doktorat honoris causa Moskovske duhovne akademije primio je 2003. godine, Instituta teologije Beloruskog državnog univerziteta u Minsku 2008. godine, Pravoslavnog teološkog instituta Sv. Sergija u Parizu 2012. i Sankt-peterburške duhovne akademije 2014. godine. Odlukom Nacionalnog komiteta društvenih nagrada Ruske Federacije 2001. godine odlikovan je i Ordenom Lomonosova, koji mu je uručen na svečanosti u Kremlju u prisustvu oko 4.000 uglednih zvanica. Za počasnog člana Slovenske akademije književnosti i umjetnosti izabran je 2015. godine.

Govori grčki, ruski, italijanski, njemački i francuski jezik. Koristi u naučnom radu starogrčki, latinski i crkvenoslovenski.

Sveti arhijerejski sabor Srpske Pravoslavne Crkve izabrao ga je maja 1985. godine za Episkopa banatskog. Hirotonisao ga je 16. juna 1985. godine u beogradskoj Sabornoj crkvi Patrijarh srpski German uz sasluženje: Mitropolita crnogorsko-primorskog Danila, Episkopa bačkog Nikanora, braničevskog Hrizostoma, žičkog Stefana, šumadijskog Save, dalmatinskog Nikolaja, timočkog Milutina, zvorničko-tuzlanskog Vasilija, australijsko-novozelandskog Vasilija, banjalučkog Jefrema i mačvanskog Danila. Među njima bio je i Mitropolit kefalonijski Prokopije, koji je ga je svojevremeno u Grčkoj zamonašio, a potom i proizveo u arhimandrita. Ustoličen je u Vršcu 21. jula 1985. godine.

Odlukom Svetog arhijerejskog sabora SPC Episkop banatski Amfilohije je decembra 1990. godine izabran za Mitropolita crnogorsko-primorskog sa sjedištem na Cetinju. Svečano ustoličenje za Mitropolita crnogorsko-primorskog, zetsko-brdskog i skenderijskog izvršio je Patrijarh srpski Pavle sa episkopima 30. decembra 1990. godine u Cetinjskom manastiru.
Mitropolit Amfilohije je nosilac drevnih titula: Egzarh Sveštenog trona pećkog, kao i Arhiepiskop cetinjski.

Mitropolit Amfilohije je član Svetog Arhijerejskog Sinoda SPC u više saziva. Predsjedavao je tim tijelom i bio zamjenik oboljelog blaženopočivšeg Patrijarha srpskog Pavla od kraja 2007. godine do njegovog upokojenja, kao i mjestobljustitelj Patrijaraškog trona od upokojenja patrijarha Pavla, 16. novembra 2009. do izbora Patrijarha srpskog Irineja 22. januara 2010. godine. Administrirao je Eparhijom raško-prizrenskom od maja 2010. godine do ustoličenja Episkopa raško-prizrenskog i kosovsko-metohijskog Teodosija, krajem decembra iste godine. Administrira Eparhijom buenosaireskom i južno-centralnoameričkom (koja je ustanovljena na njegov predlog) od njenog osnivanja u maju 2011. do danas.

Poslije dugogodišnjeg protivljenja komunističke vlasti, mitropolit Amfilohije je ustoličen u Cetinjski tron u vrlo teško vrijeme po Mitropoliju crnogorsko-primorsku i uopšte Pravoslavlje u Crnoj Gori. Pedeset godina komunističke vladavine ostavilo je duhovnu pustoš. Većina crkava i manastira bila je zapuštena. Mitropolija je imala mali broj sveštenika. Poslije primanja svetog trona Cetinjske mitropolije od časnog starca mitropolita Danila Dajkovića, koji ga je u teškim vremenima čuvao i sačuvao, trebalo je krenuti gotovo iznova – obnoviti crkve i manastire, postaviti sveštenike, vratiti ljude izvornim duhovnim vrijednostima. To nije bilo nimalo lako, jer se pet decenija indoktrinacije u Crnoj Gori nije moglo tek tako ispraviti. Na temeljima komunističke, u suštini anticrnogorske i antisrpske doktrine, u višestranačkom životu Crne

Gore, javile su se razne duhovne devijacije. Svjestan uloge koju je Mitropolija crnogorsko-primorska imala u prošlosti, kao temelj duhovnog i državotvornog bića Crne Gore, iako je bio osporavan i izlagan raznim podmetanjima od strane komunističke vlasti i njihovih ideoloških nasljednika i prije nego je stupio na Cetinjsku katedru, mitropolit Amfilohije je od samog ustoličenja krenuo u sveukupnu obnovu života Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori.
Uz pomoć sveštenstva i naroda, podstakao je obnovu, kao i podizanje novih crkava i manastira. Velika obnova je uslijedila nakon vraćanja naroda Crne Gore Pravoslavnoj Crkvi početkom devedesetih godina XX vijeka. I obični laik je mogao primijetiti širom Crne Gore graditeljski zanos na obnovi, sanaciji, rekonstrukciji i izgradnji manastira, hramova i drugih crkvenih objekata. Od mora do gora, vaskrsavao je oltar do oltara.

Na predlog mitropolita Amfilohija, Sveti Arhijerejski Sabor SPC obnovio je (2000) drevnu svetosavsku Eparhiju budimljansku (za vrijeme knjaza i kralja Nikole (1879) zvala se Zahumsko-raška, a poslije Drugog svjetskog rata (1947–1956) Budimljansko-polimska), pod nazivom Eparhija budimljansko-nikšićka na čelu sa episkopom Joanikijem Mićovićem.

Od velikog je značaja bila obnova, poslije više od 150 godina, zapustjelog znamenitog manastira Podmaine u Budvi. Započeta je i obnova manastira Stanjevića, stogodišnjeg središta Crne Gore u doba Petrovića, kao i prvog sjedišta Zetske mitropolije – manastira Sv. arhangela na Prevlaci kod Tivta. Oživjeli su dugo vremena zapustjeli manastiri: Gornji Brčeli, Starčeva Gorica na Skadarskom jezeru, Duga, Bijela, Podmalinsko, dvjesta godina ugašeni manastir Sv. Nikole na Obodu, Komski manastir, manastir Vranjina, manastir Ćelija Dobrska u Dobrskom selu kod Cetinja; obnovljeni su manastir Dajbabe, manastir Ždrebaonik, manastir Župa Nikšićka i dr.

Ova sveukupna obnova je kulminirala toržestvenim osvećenjem Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici, 7. oktobra 2013. godine, u kojem su učestvovali Patrijarsi i predstavnici svih pomjesnih Crkava na čelu sa Patrijarhom vaseljenskim Vartolomejem, moskovskim Kirilom i srpskim Irinejem, a prisustvovali su i predstavnici drugih hrišćanskih crkava, kao i nehrišćanskih vjerskih zajednica. Izgradnja ovog hrama bio je jedan je od osnovnih zadataka Mitropolije crnogorsko-primorske dvije decenije. Ne manje važan poduhvat je i izgradnja Hrama Svetog Jovana Vladimira u Baru, koja je u toku, i kojega bi osvećenje trebalo da bude u septembru 2016. godine. Saborni hramovi u Podgorici i u Baru, po mišljenju stručnjaka predstavljaju najimpresivnije objekte te vrste u Crnoj Gori, a i šire.

Od dolaska na Cetinjsku katedru, mitropolit Amfilohije je zahtjevao od nadležnih vlasti ispunjenje njihove obaveze – obnovu crkve Sv. Petra Cetinjskog na Lovćenu, najstarijeg hrama njemu posvećenog, saglasno posljednjoj volji i zavještanju njegovog sinovca, Sv. Petra II Petrovića Njegoša. Predlagao je da ta crkva – ako je i nije moguće podići na istom mjestu na kojem je Njegoš svojom rukom položio kamen temeljac i na kojem je ona bila sagrađena, a potom i obnovljena 1925. godine – bude podignuta u neposrednoj blizini postojećeg mauzoleja na vrhu Lovćena, da bude iste veličine kao izvorna Njegoševa zadužbina iz 1846. godine, bez kasnije (1925) dograđene ograde. Do danas nadležna vlast, nasljednik one koja je srušila crkvu 1972, nije izašla u susret ovim zahtjevima mitropolita Amfilohija.

U ljetopisu „Obnova i gradnja manastira i hramova u Crnoj Gori 1990–2010“ (Cetinje, 2010), koji je izdat povodom dvadesetpetogodišnjice arhijerejske službe mitropolita Amfilohija (1985–2010) i dvadesetogodišnjice njegovog služenja (1990–2010) na Tronu cetinjskom, dat je precizan podatak da je u tih 20 godina sanirano, rekonstruisano i izgrađeno 569 crkvenih objekata. Do danas se taj broj povećao na 652 crkvena zdanja.

Na osnovu nespornih činjenica možemo zaključiti da vrijeme od kada se na tronu Sv. Petra Cetinjskog nalazi mitropolit Amfilohije – uz nemanjićku epohu u nekadašnjoj Zeti i epohu mitropolita Mitrofana Bana i kralja Nikole (i u knjaževini i kraljevini Crnoj Gori) – predstavlja najznačajniju graditeljsku epohu u istoriji ovih prostora. Hramovi su obnavljani i u posljeratnim vremenima, u periodu komunističke vlasti, ali kao spomenici kulture, a ne kao mjesta sabiranja i duhovnog preporoda naroda. Ova posljednja obnova hramova nije bila obnova samo spomenika kulture, već centara duhovnog života, stoga je veoma brzo dala bogate plodove. Drugim riječima, kraj XX i početak XXI vijeka jedan je od zlatnih perioda crkvenog graditeljstva i sveukupne obnove Mitropolije crnogorsko-primorske.

Svojevrsno čudo, nezabilježeno u istoriji ovih prostora, predstavlja obnova monaštva i sveštenstva. Iz dana u dan povećavao se broj sveštenika i monaha, a prioritet u tome se davao obnovi sveštenstva, iz jednostavnog razloga – u ratnom i posljeratnom vremenu, kada je došla do snažnog izraza antihrišćanska destruktivnost nezapamćena u istoriji Crne Gore, postradalo je preko stotinu sveštenika, tj. skoro dvije trećine predratnog sveštenstva Mitropolije crnogorsko-primorske, na čelu sa Sveštenomučenikom mitropolitom Joanikijem Lipovcem. Obnovi sveštenstva je poklonjena velika pažnja sa ciljem da, kao nekada, ne bude u Crnoj Gori ni jednog manjeg mjesta niti većeg sela u kojem bi bio hram bez paroha.

Po dolasku na Cetinjsku katedru, mitropolit Amfilohije, u želji da se obnovi prosvetno-duhovna misija koju je u istoriji Crne Gore imala Mitropolija crnogorsko-primorska, pokreće pitanje obnove rada Bogoslovije, ukinute od strane komunista 1945. godine. Najstarija, i po mišljenju mnogih najbolja prosvetna institucija u istoriji Crne Gore obnovila je rad u septembru 1992. g, i ubrzo postala rasadnik svešteničkog kadra i jedan od temelja duhovnog preporoda ovih prostora, a i šire.

Ubrzo po dolasku u Crnu Goru, mitropolit Amfilohije je na Cetinju osnovao Izdavačko-informativnu ustanovu „Svetigora“. Uoči Božića 1992. g. je izašao i prvi broj časopisa „Svetigora“, u kome je Mitropolit objasnio ciljeve, zadatke i razloge pokretanja ovog glasila. Danas u Crnoj Gori, a vjerovatno ni u širem okruženju, sasvim sigurno ne postoji izdavač koji bi se po broju naslova mogao upoređivati sa „Svetigorom“. Prije svega riječ o knjigama srpskih, ruskih, grčkih, francuskih i američkih bogoslova i filosofa; potom su tu knjige svetootačkih pouka i duhovnih iskustva svetih ljudi – staraca, pretežno Rusa i Grka; zatim knjige iz nacionalne prošlosti i kulture, sabrana djela Svetog Petra Cetinjskog, vladike Petra II Petrovića Njegoša, kralja Nikole, više knjiga o Svetom Vasiliju Ostroškom… U okviru IIU „Svetigora“ od 1998. g. funkcioniše i Radio Svetigora. Osnivanje ovog elektronskog medija bilo je posebno važno za misiju Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori. Pored Radija osnovana je Svetigora–pres, informativna agencija, koja objektivno izvještava o svemu onome što se dešava u Mitropoliji, u pomjesnoj Crkvi, kao i u hrišćanskom svijetu uopšte.

U službi duhovno-prosvetne misije, mitropolit Amfilohije je pokrenuo osnivanje velikog broja crkvenih horova, duhovnih centara i knjižara. Dragocjenu humanitarnu misiju obavljaju Kola srpskih sestara, kao i narodne kuhinje pri Mitropoliji na Cetinju i pri Sabornom hramu u Podgorici. Obnovljen je rad crkvenih opština u svim gradovima, gdje su uključeni ugledni i stručni vjerujući ljudi, što je veoma važno za život Mitropolije.

Za vrijeme mitropolita Amfilohija po prvi put u istoriji Crne Gore, Mitropoliju crnogorsko-primorsku posjetili su Patrijarsi i predstavnici svih Pomjesnih Crkava pravoslavne vaseljene: Patrijarh vaseljenski Vartolomej, Patrijarh moskovski i sve Rusije Aleksej II, Patrijarh moskovski i sve Rusije Kiril, Papa i Patrijarh aleksandrijski i sve Afrike Petar VII, Arhiepiskop Nove Justinijane i svega Kipra Hrizostom II, Arhiepiskop atinski i sve Jelade Hristodul, Arhiepiskop atinski i sve Jelade Jeronim, Arhiepiskop Tirane i sve Albanije Anastasije, Mitropolit Pravoslavne Crkve Čeških zemalja i Slovačke Hristofor, Mitropolit varšavski i cijele Poljske Sava, mnogobrojni mitropoliti i episkopi Aleksandrijske, Antiohijske, Jerusalimske, Moskovske, Gruzijske, Bugarske, Rumunske Patrijaršije i drugih Pomjesnih Pravoslavnih Crkava, kao i drugih hrišćanskih crkava i vjerskih zajednica. Ovo dovoljno govori o velikom poštovanju koje svi oni imaju prema mitropolitu Amfilohiju i Mitropoliji crnogorsko-primorskoj.
Mitropolit Amfilohije predstavljao je Srpsku Pravoslavnu Crkvu u inostranstvu raznim prigodama i na mnogim značajnim svepravoslavnim i hrišćanskim susretima kao što su Predsaborska svepravoslavna konferencija u Šambeziju (2009), Sabranje predstojatelja Pravoslavnih Crkava (u svojstvu zamjenika Patrijarha 2009. i kao član delegacije SPC na čelu sa patrijarhom Irinejem 2014); na brojnim domaćim i međunarodnim skupovima, na sahranama Patrijarha ruskog Aleksija II, Patrijarha bugarskog Maksima, Arhiepiskopa jeladskog Hristodula, na ustoličenju Patrijarha ruskog Kirila, na inauguraciji pape rimskog Franciska u Vatikanu. Do proglašenja nezavisnosti Crne Gore bio je predsjednik Pokroviteljskog savjeta za Srbiju i Crnu Goru Međunarodnog društvenog fonda jedinstva pravoslavnih naroda, a danas je predsjednik Pokroviteljskog savjeta za Crnu Goru istog Fonda. Predsjednik je Komisije za razgovor sa Makedonskom pravoslavnom crkvom i predsjednik Komisije Svetog Arhijerejskog Sabora za reviziju Ustava SPC, kao i Komisije SA Sabora za unaprijeđenje crkvene prosvjete i dr.

Prvi put u istoriji Crne Gore je 1993. godine održan na njenom tlu vanredni Arhijerejski Sabor SPC – na Cetinju i u manastiru Ostrogu.

Mitropolit dr Amfilohije se pored teologije i filosofije bavi i esejistikom, prevodilaštvom i poezijom. Do danas je objavio sljedeća djela:

„Tajna Svete Trojice po učenju Sv. Grigorija Palame“, studija na grčkom, 1973. (doktorska disertacija); „Smisao Liturgije“, studija na grčkom, 1974; „Sinaiti i njihov značaj u Srbiji XIV vijeka“, studija, 1981; „Filokalijski pokret XVIII i početkom XIX vijeka“, studija na grčkom, 1982; „Duhovni smisao Hrama Svetoga Save na Vračaru“, Vršac, 1989; „Prepodobni Rafailo Banatski“, Vršac, 1988; „Vraćanje duše u čistotu“, Podgorica, 1992; „Nema ljepše vjere od hrišćanske – pravoslavna vjeronauka“; „Uvod u pravoslavnu filosofiju vaspitanja“; „Sveti Sava i Svetosavski zavjet“; „Osnovi pravoslavnog vaspitanja“, Vrnjačka Banja, 1993; „Svetosavsko prosvetno predanje i prosvećenost Dositeja Obradovića“, Vrnjačka Banja, 1994; zbirka pjesama „U Jagnjetu je spas“, 1996; „Istorijski presjek tumačenja Starog Zavjeta“, Nikšić, 1996; „Tajna Svete Trojice po učenju Sv. Grigorija Palame“ (doktorska disertacija), prevod Ep. Atanasije Jevtić, manastir Ostrog, 2006; „Božić zagrljaj Boga i čovjeka“; „Vaskrs – dar života vječnoga“; „U početku bijaše Slovo“; „Časni krst Hristov i Kosovski zavjet“; „Kosovo je glava Lazareva“; „Tajna Hrista i tajna svijeta“; „Liturgija i podvižništvo“; „Sa izvora vode žive“ I i II; „Ljetopis novog kosovskog raspeća“ I i II; „Razgovori od duhovnom životu, Crkvi i društvu“ I i II; „Tajna Svete Trojice“; „Bogoslovska slova“ I; „Pomenik novog kosovskog stradanja“ (Dnevnički i drugi zapisi Mitropolita crnogorsko-primorskog Amfilohija iz vremena početka NATO okupacije Stare Srbije – Kosova i Metohije 1999. i 2000. godine), Svetigora, Cetinje, 2011 – ovi dnevnici su 2014. godine izašli i na ruskom i engleskom jeziku.

U njegovom prevodu izašla su sljedeća djela: Episkop Nikolaj, „Kasijana“, roman sa srpskog na grčki, 1973; Justin Popović, „Žitije Svetog Simeona i Save“, sa srpskog na grčki, 1974; sa grčkog na srpski: „Starac Arsenije Kapadokijski“; Mitropolit pergamski Jovan Zizjulas, „Od maske do ličnosti“, 1993; „Premudrosti Solomonove“, 1995; „Knjiga Premudrosti Isusa sina Sirahova“, 2007; „Azbučni Otačnik“, objavljeno u djelovima u časopisima Jevanđeljski Neimar i Svetigora; „Sv. Grigorije Palama“, neke besjede objavljene u časopisu Banatski vesnik, brojne studije, besjede i eseji u „Svetigori“ i drugim listovima. U novom, cjelovitom prevodu Svetog Pisma Starog i Novog Zavjeta (Sveti arhijerejski sinod SPC, Beograd, 2011. i 2012) izašlo je u Mitropolitovom prevodu još osam knjiga (Knjiga Jestirina, Knjiga Jezdrina druga, Knjiga Judite, Knjiga Premudrosti Isusa sina Sirahova, Knjiga proroka Varuha, Knjiga Tovita i Poslanica Jeremijina) iz šireg biblijskog kanona, tzv. devterokanonske knjige, sa Knjigom proroka Danila i njenim devterokanonskim dodacima.

U toku je izdavanje Sabranih djela mitropolita Amfilohija u izdanju „Svetigore“, u kojima se mitropolit Amfilohije nanovo otkriva preko onoga što je napisao, izgovorio, poručio i saopštio javnosti od svojih bogoslovskih dana, pa sve do danas. Vrijeme koje je pred nama će biti najbolji tumač i pokazatelj neprolazne vrijednosti i uloge koju će imati ove knjige na podizanju novog hrišćanskog pokoljenja kod nas.

Mitropolit Amfilohije je član Udruženja književnika Srbije i Udruženja književnika Crne Gore, i dobitnik mnogih književnih nagrada.