Monografija ”Božidar Vuković – između istorije i imaginacije” autora Miroslava A. Lazića, predstavlja veliki doprinos savremenoj naučnoj analizi kraja Srednjeg vijeka i početka Novog doba, na ovim prostorima. Zbir raznih uticaja i stremljenja ovog razmeđa dvije epohe, prikazuje se u neponovljivoj ličnosti Božidara Vukovića, vještog trgovca, političkog vizionara, pregaoca na polju kulture, ubijeđenog hrišćanina, svojevrsnog diplomate, rođenog Podgoričanina, Venecijanca, ktitora zetskih manastira i crkava. Knjiga je izašla u izdanju Narodne biblioteke Srbije, prije dvije godine, a ovih dana je promovisana u organizaciji Mitropolije Crnogorsko-primorske, u Hramu Hristovog Vaskrsenja, kao stručni osvrt na lik i djelo jednog od najpoznatijih među ljudima koji su ikada rođeni u gradu na Ribnici.
Iz naše vremenske perspektive Vuković je živio na početku jednog viševjekovnog razdoblja otomanske okupacije ovih prostora, pa se možemo čuditi njegovom poletu da sačuva i promoviše srpsko-slovensko pismo i crkveno bogosluženje; da predano radi na očuvanju crkvenih zajednica i manastira, ali i da diplomatski nastoji da podstakne i okupi zapadne hrišćanske vladare u akciju oslobođenja, tek porobljenih balkanskih prostora. Ali treba biti hermeneutički dosljedan pa razumjeti njegovo vrijeme, iz kog turska osvajanja srpskih zemalja još uvjek djeluju kao nemili incident, kao jedan nedavni događaj, star tek nekoliko decenija, koji je moguće potisnuti odlučnom akcijom vojnih sila sa Zapada.
Nekih 300 godina prije nego što će se, na talasu pozne reformacije i ranog prosvetiteljstva, pokrenuti nacionalni evropski pokreti, Vukovića vidimo kao renesansnog rodoljuba vezanog za rodnu Zetu i Podgoricu, ali i kao čovjeka koji se nesumnjivo identifikuje sa širom srpskom etničkom zajednicom, srpskim jezičkim prostorom, i kao crkvenog ktitora, koji brine o bogomoljama u predvečerje obnove Pećke Patrijaršije pod patrijarsima Sokolovićima, rođenim Pivljanima. Dakle, lojalni građanin Venecije, trgovac koji djeluje na širem evropskom prostoru od Britanije do Carigrada, štampar bogoslužbenih knjiga, strateg mogućih vojnih operacija. Kao takav, više liči na novovjekovnog (”polivalentnog” kako bi se obično reklo) sveznalca nalik Da Vinčiju, Spinozi, Bejkonu ili B. Frenklinu, nego na sve velike ljude kulturnog i duhovnog života prije njega. U tom smislu Božidar Vuković je moderan, ili možda po koji značajan korak ispred svog vremena.
Njegov društveni i patriotski angažman uočljiv je najviše kroz vrlo živu aktivnost unutar uticajnog grčko-srpskog bratstva koje je u Veneciji osnovano 1498.g., a čiji je, Vuković, po svoj prilici, bio jedan od najuglednijih članova a pri kraju svog životnog vijeka i starješina ove organizacije. Božidareva izdavačka djelatnost sadržana je u produktivnom radu štamparije slovenskog ćiriličnog pisma, crkvenog bogoslužbenog sadržaja, koja je svoje plodove donosila tokom cijelog 16. vijeka. Dakle po svojim obrednim namjenama, po svojim duhovno nadahnutim predgovorima i pogovorima, po živoj vezi između Venecije i Zete, ali i po jasnom prisustvu kulta svetih Nemanjića u njoj, štamparska djelatnost Božidara Vukovića se ne razlikuje od njoj prethodeće štamparije Crnojevića. Sve što je trudom Božidara Vukovića štampano ili zapisano veoma je nadahnuto biblijskom tradicijom i vjerom u život budućeg vijeka.
Sve ovo nam prikazuje opsežna monografija Miroslava Lazića, koja sadrži i priloge prvorazredne arhivske građe vezane za Vukovićev život, kao i bibliografski prikaz kome, na ovu temu, trenutno nema ravnog u srpskom izdavaštvu. Moderna tehnička oprema i originalne ilustracije, čine Lazićevo djelo dostojno njegove osnovne teme: upečatljivog i plodonosnog lika Božidara Vukovića Podgoričanina. U svojstvu znatiželjnog čitaoca, a nikako kompetentnog recenzenta, mogu reći da u Lazićevoj monografiji možemo naći jedno od najvažnijih naučnih poduhvata u skorijem vremenu, koji ne samo sadržajem, već i metodikom rada i izvođenja dokaza, poučava ljude novog vremena, osnovama naučnog mišljenja i razgovora.
Uprkos preovlađujućem mišljenju da je početak Novog vijeka u Evropi, ujedno i početak postepene sekularizacije društvenog života na našem kontinentu, kada je riječ o ostavštini Božidara Vukovića, a naročito njegovom testamentu koji je ostvaren prenosom njegovih zemnih ostataka iz Mletaka na Starčevu goricu, manastir na Skadarskom jezeru, – možemo zaključiti i zamisliti ( proširiti našu imaginaciju ) kako pred sobom vidimo povratak (put) sa Zapada ka Istoku (poslije onog koga su sproveli Crnojevići donoseći štampariju u Zetu) naših duhovnih i kulturnih velikana, i nazrijeti drugačiji razvojni put evropskog duha na pravoslavnom Istoku, u odnosu na radikalno sekularizovani Zapad. Zato neće biti slučajno da u Crnoj Gori 19. vijeka prva visoka škola bude bogoslovska; da prva moderna ustavna struktura bude ”pravoslavna monarhija”; da proslava 400 godina Obodske štamparije u organizaciji knjaževskog doma bude vezana za grobno mjesto Božidara Vukovića u manastiru Starčeva gorica. A ja ću slobodno dodati, da s obzirom na ovakvu genezu modernog doba u istoriji Crne Gore, nije slučajno ni to da se najznačajniji društveno-politički događaj u 21. vijeku, mirna smjena jednopartijske vlasti koja je trajala od 1945. do 2020.g. – desila uz učešće i obilatu pomoć Crkve, instituciji kojoj građani u Crnoj Gori, i danas, najviše vjeruju.
Izvor: Žurnal.me
