Obnova Hilandara ušla u završnu fazu

Obnova Hilandara od posledica velikog požara iz 2004. godine ušla je u završnu fazu. Naime, u nedelju, 2. avgusta 2020, služen je moleban za Bogom blagosloven i uspešan početak obnove manastirskih konaka Dohije i Igumenarije sa paraklisima Svetog Dimitrija i Svetog Save Srpskog.

Projekat obnove ovog dela manastirskog utvrđenja je odobren od strane nadležne grčke službe KeDAK 15. juna 2020. godine.

U okviru manastirskog kompleksa konstruktivno najlošija situacija je u njegovom jugozapadnom delu. Ovu oblast čine objekti od kule Sv. Đorđa do Dohije (uključujući i ove objekte) i u nju bi trebalo uključiti i drugu pripratu Sabornog hrama. Zajednički problem na svim ovim objektima su deformacije na konstruktivnim elementima, izazvane problemima na temeljima i zemljištu ispod objekata. U toku obnove, ove zone, 2020. godine, neophodno je sanirati probleme na temeljima i drugim konstrukcijama svih ovih građevina, jer su oni i bili glavni uzrok požara 2004. godine.

Objekti koji su predmet ovog projekta su poslednji iz izgorele celine manastira a takođe predstavljaju i mesto odakle je požar potekao (objekat Igumenarije). Nalaze se u starijem delu manastirskog kompleksa. Igumenarija je deo srednjovekovne celine iz vremena Sv. Save i Sv. Simeona (početak 12. veka), dok Dohija predstavlja njegovo prvo proširenje, najverovatnije iz perioda pre velikog građenja (krajem 13. i početkom 14. veka) u vreme Svetog Kralja Milutina.

DOHIJA

Konak Dohija se nalazi na zapadnoj strani ove celine, između Velikog konaka, zidanog 1816/1821. i dva paraklisa koji su jedan iznad drugog: Sv. Save i Sv. Dimitrija. Koliko je poznato, ovo zdanje je gorelo dva puta, nešto pre 1777. i 2004. godine. Posle drugog požara, ostali su samo masivni zidovi i lukovi. Građevina je ranije bila duža nego danas i nastavljala se u objekat koji je delio dvorište na dva dela (monaško-manastirsko i ekonomsko). Tokom radova 1816. godine njegov severoistočni deo je porušen kada je izgrađen Veliki konak. Konak je pre požara imao 5 etaža i u njemu su se nalazile manastirka pekara, skladišta hrane (po grkoj reči za magacin hrane ovaj objekat je i dobio ime Dohija) i monaške kelije.

PARAKLISI SVETOG DIMITRIJA I SVETOG SAVE SRPSKOG

Dva paraklisa Sv. Save Srpskog i, ispod njega,  Sv. Dimitrija  (od kojih danas postoje samo istočni zid i manji delovi zidova prema zapadu) nalaze se između Dohije i Igumenarije. Na delu istočne fasade crkve Sv. Dimitrija, između dva prozora, uzidan je kamen u koji je uklesana godina 1559. i zapisano ime igumana Genadija. U samoj crkvici, iznad vrata, do požara 2004. godine postojao je natpis u kojem je bila navedena 1779. kao godina izgradnje, ali u sličnom natpisu na kamenu iznad vrata gornjeg paraklisa stoji da je donja crkvica obnovljena te godine. Budući da se u legendi velikog bakroreza iz 1757. godine navodi „Crkva Svetog Velikomučenika Dimitrija“, izvesno je da je ona 1779. godine obnovljena. Nakon požara i urušavanja delova konstrukcije otkriveni su ostaci starijeg paraklisa na ovom mestu, što samo potvrđuje tezu da je paraklis posvećen Sv. Dimitriju i pre bio u sastavu Igumenarije. Iz natpisa na mermernoj ploči, postavljenoj prilikom zidanja iznad ulaza u paraklis Sv. Save, saznajemo da je zajedno sa okolnim kelijama, koje su gorele, on sagrađen 1779. godine. Godine 2004. paraklisi su izgoreli a naknadno se srušilo kube i veći deo preostalih zidova. Deo istočne fasade paraklisa Sv. Save koji se nije srušio, bogatiji je ukrasima od dela koji pripada paraklisu Sv. Dimitrija. Ispod krovnog venca na jugoistočnom uglu paraklisa Sv. Save uzidan je kamen sa godinom 1778. Ovaj deo objekta je, osim etaža sa paraklisima, imao je još 2 nivoa ispod.

IGUMENARIJA

Konak Igumenarije se nalazi na zapadnoj strani ove celine, severno od Velike trpezarije. Služio je odavno, sve do 2004. godine, kao objekat u kojem žive iguman i drugi ugledni članovi bratstva, pa otuda i naziv „Igumenarija“. Godine 2004, upravo iz nje je krenuo požar. Sa zapadne i severne strane, u visini podruma i prizemlja, objekat koristi stari odbrambeni zid utvrđenja iz vremena Sv. Simeona i Sv. Save, to jest najstarijeg odbrambenog sistema Hilandara iz perioda XI–XII veka. Na ovom starom odbrambenom zidu leže i kasnije nastali zidovi gornjih etaža konaka. Istočni zid sa fasadom prema porti obnovljen je, prema kamenoj ploči sa natpisom koji se odnosi na čitavu Igumenariju, u vreme igumana Viktora, 1652. godine. Do požara objekat je imao 5 etaža.

TEHNIČKI DETALJI:

UZROK POŽARA

U noći između 03/04 marta 2004. godine iz zida između Igumenarije i Trpezarije izbio je požar koji se proširio na celu severnu stranu manastirskog kompleksa. Izgoreli su objekti na površini od 1968.5 m2 ili 42.78% (zemljišta pod objektima), odnosno 6348.88 m2 ili 56.15% korisne (razvijene) površine objekata.

Pre požara su konaci Igumenarija i Dohija sa paraklisima imali po 5 etaža. Raščišćavanjem šuta kao i istraživačkim radovima na terenu (radi utvrđivanja razloga izbijanja požara) utvrđeno je da su građevine imale i podrumske etaže koje su vremenom potpuno ili delimično zatrpane. Ovi radovi kao i dodatne intervencije na objektima, ali i veoma nepovoljan geološki sastav zemljišta, uticali su na stvaranje oštećenja na konstruktivnim elementima u vidu većih i manjih pukotina. Neke od tih pukotina su se nalazile i na dimnjačkim kanalima iz kojih je i potekla vatra koja je dalje izazvala požar.

KARAKTERISTIKE I STANJE OBJEKATA

Građevine ima ukupnu neto površinu od 1685,32m2 odnosno bruto površinu od 2527,98m2. Izuzetno je bitno uzeti u obzir bruto površinu zbog obima radova na sanaciji postojećih konstrukcija. Građevinska celina je sa spoljne strane manastira visoka od terena do slemena 25,59m a sa dvorišne strane od terena do vrha kupole 21,78m. U skladu sa projektom postavljen je privremeni zaštitni krov iznad objekta.

Stanje objekata je i pre požara bilo dosta loše, kako zbog već pomenutih problema sa temeljima i posledicama koje su oni prouzrokovali, tako i zbog ranijih požara, velikog broja nadogradnji i prenamena, lošeg materijala i sl. Požarom iz 2004.godine i urušavanjem koje je ono izazvalo već loše stanje konstrukcije se dodatno pogoršalo. Vreme koje od tada prošlo, bez obzira na napore na privremenom pokrivanju i zaštiti delova objekata, je učinilo svoje i pojedine delove učinilo neupotrebljivim.

Kao prvi korak koji je najteži i traži najviše vremena pre svega zbog osetljivosti posla, jeste osiguranje i ojačanje postojeće konstrukcije, što privremenim što trajnim intervencijama, kako bi se lokacija osposobila za rekonstrukciju. Sami radovi na sanaciji, neće biti vidljivi spolja, ali zahtevaju pažljiv, složen i izuzetno precizan postupak.

DOSADAŠNJI RADOVI

Projekat radova na objektima Dohije, Igumenarije i paraklisa Sv. Save Srpskog i Sv. Dimitrija deo je „Investicionog programa obnove jugozapadne strane između pirga Sv. Đorđa i Velikog konaka“.

• Raščišćavanje objekta od šuta izvršili su radnici angažovani od strane manastira a po odobrenju KEDAK-a tokom leta 2005. godine
• Osiguranje, pre svega istočnog ali delimično i ostalih zidova, privremenom metalnom konstrukcijom, kao i rušenje delova zidova sklonih padu, izvršili su radnici angažovani od strane KeDAK-a tokom jeseni 2004. godine i proleća 2005. godine. U isto vreme, grčki izvođač radova izvršio je i pokrivanje objekta Igumenarije talasastim limom radi zaštite apside Trpezarije (slika 16)
• Radove na dodatnom osiguranju objekata, demontaži dela dimnjaka i drugi delova zidanih konstrukcija sklonih padu, izvršili su manastirske Neimarske službe.
• Tokom 2006. godine počinju prvi istražni radovi na ispitivanju ovih objekata kao i zemljišta oko njih. Uključeno je više ekipa i institucija iz Srbije i Grčke.
• Tokom maja 2007. godine firma GEOGNOSI izvršila je bušenje pet bušotina (tri oko saborne crkve i dve sa spoljne strane trpezarije) dubine 8,2-15m radi ispitivanja sastava zemljišta. U dve bušotine postavljene su pijezometarske cevi a u tri inklinometarske cevi. Rezultati o sastavu zemljišta dobijeni ovom metodom poklapaju se sa rezultatima dobijenim 2005. godine geo-fizičkim istraživanjima
• Tokom 2011. godine pristupilo se izradi projektne dokumentacije i za tu potrebu prvo je urađeno skeniranje objekata. Snimanje je izvršeno Leica ScanStation 2, Leica totalnom stanicom i pomoćnim sredstvima (prizme, stativi, reperi).
• Projekat rekonstrukcije je odobren od strane nadležne institucije KeDAK-a (Centar za zaštitu svetogorskog nasleđa) 15 juna 2020.godine.

Izvor:http://www.hilandar.org/