Sveti mučenici prebilovački i donjohercegovački danas, 6. avgusta 2025. godine, molitveno su proslavljeni u Hramu Hristovog Vaskrsenja u Prebilovcima, koji je sagrađen i osveštan 2015. godine u znak sjećanja na oko 4.000 Srba donje Hercegovine koje su ustaše ubile u Drugom svjetskom ratu, a Srpska pravoslavna crkva ih iste godine kanonizovala.
Svetom arhijerejskom liturgijom je načalstvovao Njegovo visokopreosveštenstvo Arhiepiskop sarajevsko-srebrenički i Mitropolit dabrobosanski g. Hrizostom, uz sasluženje visokopreosvećene gospode Mitropolita budimljansko-nikšićkog Metodija i Arhiepiskopa mostarsko-trebinjskog Mitropolita zahumsko-hercegovačkog i stonsko-primorskog Dimitrija, Njegovog preosveštenstva Episkopa dioklijskog g. Pajsija, brojnog sveštenstva i sveštenomonaštvo iz više eparhija naše Svete crkve, u molitvenom prisustvu vjernog naroda.
Narod bez mučenika nije narod i crkva bez mučenika nije crkva
U liturgijskoj besjedi Mitropolit Hrizostom je podsjetio na progon hrišćana kroz vijekove, stradanje, muku i vaskrsenje:
„Sam Gospod Isus Hristos bio je predan na muke i stradanje. Tajna mučeništva i čovječanstva znači svjedočenje. Mučenici prebilovački i donjohercegovački u najteže vrijeme su stradali, u vrijeme mučeništva kada je čovjek prestao biti čovjek i postao opasna zvijer.“
Mitropolit Hrizostom je naglasio da su dojučerašnja braća počinila genocid nad srpskim narodom ne samo ovdje već od Jasenovca i Jadovna i hiljade drugih stratišta.
Vladika je podsjetio na zločin koji se dogodio u Hercegovini prije 84 godine, ali i zločine koji su nad mučenicima počinjeni kasnije, poput betoniranja jama u komunističkom režimu, kao i na Božiju promisao kada su posmrtni ostaci izvađeni iz tih tamnih jama.
„Vaskrsenje je jače od smrti i ovdje se to pokazalo. Mučenici prebilovački i donjohercegovački su vaskrsli. Slavimo one koji su postradali za Hrista, ali i za naš rod. Oni su naša slava i vijenac naše slave. Narod bez mučenika nije narod i crkva bez mučenika nije crkva. To je bogatstvo crkve kao što je i Gospod pokazao svojim primjerom“, poručio je Mitropolit dabrobosanski.
Mitropolit Hrizostom naglasio je da ništa nije izgubljeno i da je sve sačuvano pred snagom Božijom, ali je važno njegovati kulturu sjećanja i držati se molitve, vjere, jedinstva i ljubavi prema svima.
Obraćajući se vjernom narodu u Prebilovcima, Mitropolit Dimitrije rekao je da se danas obilježava i 10 godina od obnove Hrama u ovom mjestu, koji je u posljednjem ratu stradao.
Vladika je vjerni narod podsjetio na put blaženopočivšeg vladike Atanasija, koji je obnavljao vjeru i hramove u Hercegovini, kao i vladike Grigorija, koji je nastavio njegovim stopama, ali i brojnih sveštenika koji su od rata ovdje boravili.
Mitropolit zahumsko-hercegovački je zahvalio vladikama koje su došle u Prebilovce i vjernom narodu koji čuva sjećanje na Prebilovce i mučenike prebilovačke i donjohercegovačke, kao i Hercegovcima koji ovdje dovode i krštavaju djecu i na ovom mjestu ih uvode u vjeru.
„Samo u svetoj tajni Liturgije je ugrađen naš život, sloboda i ljubav. Samo u toj tajni mi poznajemo tajnu mučenika koji su pred Bogom živi i koji nas ovdje okupljaju“, poručio je Mitropolit Dimitrije.
Po otpustu Liturgije, osveštani su slavski prinosi i prelomljen kolač u slavu Božiju i čast Svetih mučenika prebilovačkih i donjohercegovačkih.
Obilježavanju ovoga, za Hercegovinu važnog događaja, prisustvovao je veliki broj vjernika, kao i ministar bez portfelja Vlade Srbije zadužen za oblast međunarodne ekonomske saradnje i oblast društvenog položaja Crkve u zemlji i inostranstvu Nenad Popović i direktor Fonda za izbjegla, raseljena lica i saradnju sa Srbima u regionu Aleksandar Đedovac.
Bili su prisutni i načelnici opština istočne Hercegovine, i to Nevesinja Milenko Avdalović, Gacka Vukota Govedarica, Bileće Miodrag Parežanin, Istočnog Mostara Božo Sjeran, kao i Boško Tomić, izaslanik srpskog člana Predsjedništva BiH Željke Cvijanović.
Ovo je najstradalnije selo u Evropi
Predsjednik mjesne zajednice Prebilovci Aleksa Dragićević prisjetio se osveštanja Hrama prije deset godina, te dodao da danas Prebilovci žive i da se osjeti velika blagodat i radost.
„Mi posljednjih deset godina imamo više od 100.000 poklonika. Malo se zna o našim stratištima, ali ovi naši mučenici sami prizivaju poklonike. Ovo je najstradalnije selo u Evropi. Ovdje su pobijene sve žene i djeca“, naglasio je Dragićević.
On je istakao da su ovi mučenici postradali i u komunizmu kada su bili zabetonirani, postradali su i u posljednjem ratu kada su njihove mošti minirane, a postradali su i nakon toga kada su na njihovim moštima napravili deponiju smeća.
Dragićević je rekao da u Prebilovcima danas ima života, ali i problema, napomenuvši da ovdje trenutno živi 40 povratnika koji se nadaju većem povratku kada na ovom mjestu nikne manastir.
Povratnici u Prebilovce još nemaju vodovod i nadaju se da će obećanja koja su dobili po tom pitanju biti ispunjena, te da će se graditi konak u Prebilovcima, ali i sportski tereni.
Danilo Arnaut, potomak učiteljice Stane Arnaut, koju su svirepo ubile ustaše, rekao je da je njegova tetka predavala u Dobranjama i Gabeli, a nakon toga u Prebilovcima.
On je naveo da mu je otac pričao da su njegovu tetku silovali i nakon toga je zaklali, ali i da je prije toga mučena.
Danilo Arnaut kaže da je ovo selo za njega sve na svijetu i da svaki put ovdje ostavi dušu, te da je danas u Prebilovce donio sliku svoje tetke i poklonio je Biblioteci „Sveta Stana Arnaut“.
***
Ustaše su masakr u Prebilovcima počinile između 6. i 11. avgusta 1941. pod komandom Ivana Jovanovića Crnog. Većina je živa bačena u jamu Golubinku, dok su ostali ubijani na licu mesta.
U Prebilovcima su bile sahranjeni posmrtni ostaci više od 4.000 Srba iz Hercegovine koji su ubijeni u Drugom svjetskom ratu i bačeni u 13 jama, a samo u Prebilovcima ubijeno je 830 Srba, uglavnom žena i djece, dok iz 57 porodica niko nije preživio pogrom.
Ovaj zločin je u bivšoj Jugoslaviji prikrivan, a 1961. godine jame u koje su bacani Srbi su zabetonirane.
Otkopavanje 13 jama na području donje Hercegovine počelo je 1990. godine, a kosti više od 4.000 Srba 4. avgusta 1991. godine su sahranjene u spomen-kosturnicu u Prebilovcima.
U junu 1992. godine tokom ofanzive „Čagalj“ pripadnici HOS-a i HVO-a minirali su spomen-kosturnicu.
Po povratku Srba u Prebilovce poslije 2000. godine, ostaci kostiju su sakupljeni, a po izgradnji Hrama Hristovog Vaskrsenja počivaju u njegovoj kripti.
Izvor: Srna
Priredila: V. D.
