U Njegoševoj sali Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici, sa početkom u 12 časova, održana je preskonferencija za medije. Predstavljanje monografije „Guslarska tradicija Crne Gore“, značajnog djela koji daje uvid u bogatu istoriju ali i savremenu ulogu gusala u Crnoj Gori i šire. Ova monografija rezultat je projekta podržanog od strane Ministarstva kulture i medija Crne Gore kroz javni konkurs „Kultura spaja – od amatera do profesionalaca“.
Na promociji su govorili autori i saradnici monografije: Radomir Uljarević, Milan Stojović, Mihailo Pavićević i Radosav Rajo Vojinović, pružajući dublji uvid u stvaranje ovog projekta i njegovu kulturnu i duhovnu vrijednost.
Monografija – most između tradicije i modernosti
Sadržaj monografije obuhvata tekstove kako savremenih autora, tako i istaknutih imena prošlosti. Otvara je rad Budimira Aleksića, dok su značajni doprinos dali i Radosav Rajo Vojinović i Milan Stojović. Priređeni su i radovi pokojnog Mija Ćupića, poput „Gusle – herojsko nasleđe tradicije“, koji se bavi muzičkim aspektom gusala, kao i fragment Vuka Karadžića pod nazivom „Glas gusala“.
Jedan od ključnih savremenih doprinosa dolazi od Ivane Žigon, koja je kroz dva eseja osvijetlila aktuelnu ulogu gusala u modernom društvu, dok Bojana Peković u tekstu „Savremena guslarska scena – lični umjetnički osvrt između tradicije i inovacije“ naglašava potencijal gusala u savremenim muzičkim pravcima, uključujući operu.
Radomir Uljarević, glavni urednik monografije, istakao je:
„Naš cilj je bio da ova knjiga pomjeri perspektivu – od tradicionalne usmjerenosti na citatnost prema modernosti i aktuelnosti gusala u savremenom svijetu. Posebno je značajno ukazati na neslućene mogućnosti gusala, koje se sve više koriste u savremenoj umjetnosti, pa čak i u operskim djelima.“
Gusle kao stub tradicije i identiteta
Milan Stojović, publicista i jedan od autora, osvrnuo se na značaj gusala kroz vjekove:
„Gusle su za mene oduvijek bile i biće zlatni sunčani prah što pada po oružju naših predaka. To je stihovana istorija zahvaljujući kojoj naš identitet živi. Nije slučajno Njegoš rekao: ‘Gde se gusle u kući ne čuju, tu je mrtva i kuća i ljudi.’“
On je naglasio da su gusle jedinstvene u svijetu, s obzirom na to da nemaju odgovarajući prevod na engleskom jeziku. Podsećajući na istorijske izvore, istakao je:
„Gusle se prvi put pominju u 12. veku, u ‘Ljetopisu popa Dukljanina’. Njihova uloga kroz istoriju bila je da sačuvaju priče o našim herojima i borcima, što čine i danas.“
Savremeni doprinos dizajnu gusala
Dizajner monografije, Mihailo Pavićević, govorio je o svom iskustvu rada na ovom projektu:
„Ovaj projekat za mene je predstavljao veliki izazov i čast. Nastojao sam da bojama, kontrastima i vizuelnim elementima dam doprinos koji će ovu knjigu učiniti posebnim mostom između tradicije i savremenosti. Nadam se da će ostati kao primjer za buduće generacije kako se čuva tradicija.“
Gusle kao moralni zavet naroda
Radosav Rajo Vojinović, istaknuti guslar i saradnik pri izradi monografije, istakao je važnost podrške države:
„Važno je što je Ministarstvo kulture i medija podržalo ovaj projekat, jer su gusle decenijama bile potiskivane na margine. One nisu samo instrument – one su naše pamćenje, naše biće i naš zavjet. Kao što je knez Lazar rekao: ‘Zemaljsko je za malena carstvo, a nebesko uvijek i doveka.’ Gusle su svjedočanstvo tog zavjeta.“
Vojinović je naglasio da je očuvanje gusala od suštinske važnosti za očuvanje narodnog identiteta:
„Postaviti pitanje čije su gusle znači postaviti pitanje čije su srpske gusle. Gusle nisu samo dio prošlosti – one su naše naslijeđe i naš glas u sadašnjosti.“
Gusle na evropskoj sceni
Na promociji bilo je riječi i o međunarodnom značaj gusala. Radomir Uljarević podsjetio je na činjenicu da su gusle bile inspiracija evropskim kompozitorima:
„Francuska kompozitorka Ogista Olmes inspirisana guslama napisala je lirsko dramsko delo koje je izvedeno u Parizu 1895. godine. Sada, posle 129 godina, opera Dortmund u saradnji sa operom iz Venecije obnovila je ovo djelo, a gusle su našle svoje mjesto u ovom jedinstvenom projektu. Bojana Peković je svojom izvedbom pokazala kako gusle mogu uspješno ući u savremeni muzički kontekst.“
Najavljena su tri nova predstavljanja monografije u Nikšiću, Mojkovcu i Pljevljima, dok autori već razmatraju nove projekte posvećene guslarskoj tradiciji.
