U okviru 11. Trga od ćirilice, 20. avgusta, održan je program povodom jubileja 430 godina od Spaljivanja časnih moštiju Svetoga Save Srpskog. Zbog vremenskih prilika, program je održan u hramu Svetog Spasa na Toploj.
U programu su učestvovali: prof. dr Zorica Nikitović iz Banjaluke, mast. Radovan Femić iz Beograda i dr Radovan Kalabić iz Bijeljine. Urednik večeri bio je krstonosni protojerej Radomir Nikčević, a program je vodio đakon Nenad Kovač.
Kako je navela dr Nikitović, „to je bio osvetnički čin Srbima nakon bitke kod Siska“, i pokušaj „da se spriječi širenje kulta Savina, koji je bio zahvatio i muslimane, koji su priticali svetome kivotu tražeći iscjeljenja“. Takođe, u Banatu je 1594. godine podignut ustanak protiv Turaka, u kojem su Srbi nosili barjake sa likom Sv. Save, a ustanak je predvodio Sv. Teodor Vršački, koga su Turci živoga oderali.Tim činom ne samo da kult Svetog Save nije ugašen, već je ojačan, primjećuje dr Nikitović i dodaje da je taj događaj najprije opisan i pomenut u dubrovačkoj literaturi. Čim je čuo za taj događaj opisao ga je pjesnik Antun Sasin, „er ždegoše slavna Savu“, u pjesmi „Razboji od Turaka“, dok je Mavro Orbin u svom spisu „Kraljevstvo Slovena“ zapisao da je taj čin izvršen „po naređenju zlikovca Sinan-paše“, zaključuje dr Nikitović. Dalje primjećuje da se kult Svetoga Save u Dalmaciji čuvao od 13. do 17. vijeka, navodeći dramska djela, pjesnička i druga znamenja koja to potvrđuju.
On je podsjetio na način poštovanja Svetoga Save od strane domaćih Srba, kao i muhamedanaca i rimokatolika.
„Istoričari su upućeni u srpsku etničku pripadnost rimokatolika između rijeke Cetine i rijeke Bojane“ kazuje Femić. „Uzimajući u obzir činjenicu da je Sv. Sava upravljao humskom oblasti, nije nimalo slučajno što je prvu srpsku eparhiju Rastko Nemanjić osnovao u Stonu“ zaključuje Femić. Navodeći riječi akademika Milorada Ekmečića, profesor tumači dublje razloge za uništavanje moštiju Svetoga Save, a to je „vreme kada nisu u upotrebi nacionalni simboli, grbovi, nacionalna trobojka, koja se pojavila tek 1848. godine, te umjesto toga, svetitelji vrše tu ulogu“.
Profesor Femić je ukazao na znamenja koja svedoče poštovanjaće Svetoga Save u Crnoj Gori. Osim u bogoslužbenim knjigama, pomen sv. Save 1716. bilježi se u jednom molitveniku, zatim u jednom pismu crmničana paštrovićima 1742. gdje novode za Savu da je „utvrdio vjeru i zakon“, kazuje Femić, navodeći dalje primjere Petrovića, pomen u državnom kalendaru „Grlica“, pokrenutom 1835. godine u kojem je zastupljen crkveni kalendar u kojem se nalazi Sv. Sava arhiepiskop srpski, koji se praznično proslavlja.
Takođe, u arhivskoj građi iz druge polovine 19. vijeka u popisu crkvenih praznika koje proslavlja crkva u Crnoj Gori, nezaobilazno je ime Svetoga Save, čija proslava je datirana za 14. januar. Na inicijativu knjaza Danila Petrovića, Savindan je obilježen prvi put kao školska slava na Cetinju 1856. godine, ukazuje profesor Femić i dodaje da niko tako snažno nije njegovao kult Svetoga Save i uzdizao ga na pijadestal, kao knjaz, odnosno kralj Nikola prvi.“ To se moglo osjetiti takođe kroz nastavu i školski sistem, javnu štampu i druge oblike javnoga života“ navodi profesor. Na stranicama „Glas Crnogorca“ i „Prosvjeta“, redovno su publikovani prilozi u čast i slavu Svetoga Save, kao i izvještaji sa svetosavskih proslava u školama. „Na stranicama ondašnje štampe moguće je bilo pratiti program proslave Savindana 1889. i1890. godine“, kazuje Femić.Ovim, kao i mnogim drugim svjedočanstvima, profesor Femić je ukazao na značaj kulta Sv. Save u Crnoj Gori, a potom riječ prepustio dr Radovanu Kalabiću, koji je govorio na temu: „Spaljenje časnih moštiju Svetoga Save – pokušaj obesvećenja“.
Podsjetivši na riječi profesora Slobodana Jovanovića, koji je čin spaljenja časnih moštiju Svetoga Save definisao kao pokušaj obesvećivanja srpskog naroda, dr Kalabić je zaključio, da je to pokušaj odvajanja srpskog naroda od Hrista i od Krsta. Kada Srbe odvojite od Hrista, onda imate jednu masu koja ne poznaje svoj identitet i „ne može da se snaće u vrtlozima i vihorima svetske istorije“ kazuje Kalabić i dodaje da je najprije potrebno pojasniti šta je uopšte identitet. Temelji srpskog identiteta su prije svega „svetosavlje i kosovski zavet, srpski jezik i srpsko ćirilično pismo, i sve što se nadograđuje na tim temeljima, u koje spada i naša porodična tradicija i sve druge tradicije koje se vekovima u našem narodu čuvaju“, navodi Kalabić. Uzimajući u obzir te zaključke, shvatamo da čin spaljivanja moštiju Svetoga Save, nije učinjen samo da bi se zastrašili srpski ustanici iz Banata, koje je predvodio episkop vršački Teodor Nestorović. Tim činom je izvršen pokušaj zatiranja svih sveštenih elemenata naše kulture, u ličnosti Sv. Save, čiji su lik ustanici isticali u podignutoj pobuni. Takvu formulu sprovode svi potonji neprijatelji srpskog naroda, zadajući nam najveće udarce, na naše najveće hrišćanske praznike, kazuje Kalabić. Tako je bilo o Vidovdanu 1881. godine, kada Austrougari zahtjevaju da Srbi potpišu tajnu konvenciju, jedan veleizdajnički dokument, u kojem se nalaze četiri tačke, koje za cilj imaju da se jedinorodna braća preko Drine, Save i Dunava razbratime, da se Kneževina Srbija ne širi prema Kosovu i Metohiji, da nema ni milimetara zajedničke granice sa Crnom Gorom i poslednja tačka, da nema nikakve odnose sa carskom Rusijom.
Navodeći takve i mnoge druge primjere iz istorije našeg naroda, dr Kalabić potvrđuje tendenciju neprijatelja da ponize srpski narod o danima praznovanja velikih hrišćanskih praznika. Tako je bilo o Vaskrsu 1941, kada su Beograd bombardovale savezničke zemlje i opet o Vakskrsu 1999. godine.
Izvor: SPCO topaljsko-hercegnovska</p
