Pozdravno slovo Episkopa buenosajreskog i južno-centralnoameričkog g. Kirila na izložbi u kripti Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici, upriličenoj povodom 350 godina rođenja cara Petra Velikog
Časni oci, vaša Eminincijo g. ambasadore Ruske Federacije, uvaženi gosti, draga braćo i sestre. Dozvolite mi da pozdravim ovaj skup i prenesem pozdrave i blagoslove Visokopreosvećenog Mitropolita Joanikija koji zbog obaveza nije mogao biti sa vama ovdje.
Slavimo tri i po vijeka od rođenja Petra Aleksejevića jednog od careva znamenite dinastije Romanovih. Prvi sveruski imperator, on je zaista sa pravom nazvan velikim. Naziv veliki mu nijesu osporovali i najveći njegovi kritičari. Pobjednik u tzv. Sjevernom ratu sa Švedskom, pobjednik u mnogim bitkama sa Persijom i Osmanskim carstvom, prisajedinio je ruskom carstvu mnoge daleke teritorije od Dnjepra do Kamčatke. Veliki reformator privredne djelatnosti, vojske, osnivač pomorske flotile, reformator obrazovnog sistema Ruskog carstva, i gotovo svih oblasti društvenog života. Na svojim putovanjima po Evropi, Petar je naučio mnogo toga korisnog, ali posebno je izveo veoma važan zaključak, da će Rusija ukoliko hitno ne učini reforme vojnog, obrazovnog, privrednog i uopšte društvenog sistema uskoro nestati sa mape svijeta. Što je uostalom i pokazao Napoleonov pohod na Rusiju 100 godina posle Petra. Zato je on bio i ostao genijalni evropski i svjetski strateg, kojega će dostići u nekim segmentima i carica Ekatarina Velika. Da bi sproveo te nepohodne promjene, na žalost se često koristio apsolutnom vlašću i prinudnim sredstvima, nasilno vršio reforme koje su prevazilazile i materijalne i duhovne mogućnosti ljudi njegovog vremena. Petrom su se ushićivali evropski vladari i mislioci, kao što su Ludvig 14, Moric Saksonskij, Volter i drugi. Takođe ga veliča i prvi veliki ruski naučnik Mihail Lomonosov. Švedski pisac Avgust Strindberg tako je pisao o Petru: ”Varvar, koji je učinio svoju Rusiju civilizovanom zemljom. On koji je gradio gradove, a sam nije htio da živi u njima. On koji je kažnjavao bičem svoju suprugu, u isto vrijeme dao ruskim ženama velike slobode. Iako ne tako velik na ličnom planu, njegov život je bio velik, bogat i koristan na društvenom planu. ”
Ali čak i Puškin koji se iskreno ushićivao Petrom i pokazivao ga kao idel carske vlasti, pisao je da su mnoge njegove odluke bile ”grube, čudne i kao da su pisane bičem”, to potvrđuje i istoričar Ključevski.
Nikolaj Karamzin je priznavao veličinu Petra, a ujedno kritikovao njegovu preveliku želju da uvede u Rusiji strane običaje i da napravi od nje Holandiju. Po mišljenju Karamzina mnogi ruski obrazovani ljudi su postali građanima svijeta, ali su prestali biti građanima Rusije.
Da ne bih mnogo odvlačio vašu pažnju, zadržao bih se samo još na jednom pitanju koje je važno baš zbog toga što se ova izložba odvija u Hramu Božjem. Poslužit ću se observacijom tog pitanja znamenitog istoričara Antona Vladimirovića Kartaševa. On je smatrao da je sinodalna reforma Crkve Petra Velikog povezana i na neki način uslovljena staroobrednim raskolom u Ruskoj crkvi za vrijeme njegovog oca cara Aleksija Mihajlovića i Patrijarha Nikona i veoma složenim njihovim ličnim odnosom. U cezaropapizmu Alekseja i papocezarizmu Nikona istoričar vidi suštinu problema odnosa cara i patrijarha. U vremenu kada se vršila neibježna reforma države iz feudalne u čistu državu, pravno birokratsko-policijsku, država oličena u caru nije umjela pravilno da odredi svoja prava i granice, već je prešla u nasilni pritisak na pravo Pravoslavne crkve. Rešenje problema ustrojstva normalnih crkveno-državnih odnosa otežavalo je nesposobnost ”da se pravilno razlikuje što je principijelno ili suštinsko i vječno; a što je prolazno i slučajno”.
Postoji neka dvojstvenost u ocjeni Petrovih reformi Crkve kod Kartaševa. S jedne strane on je smatrao da je sinodalna reforma glavni razlog revolucionarne katastrofe Rusije 1917. i naziva je ličnom greškom cara Petra Velikoga, ”koji je unakazio upravljanje Ruskom crkvom po nepravoslavnom protestanstskom obrascu.” Sa tom ocjenom se i mi apsolutno slažemo, najviše zbog toga što je ličnost Patrijarha neprocjenivo, jer je sveto, blago ruskog (i drugih naroda) i u tu instituciju ni car nije smio da dira.
S druge strane Kartašev smatra da su reforme Petra odgovor na izazov njegove epohe, kada je ruski narod ulazio u familiju evropskih naroda sa procesom prelaza od srednjovjekovnog teokratizma u epohu novog humanizma.
Neka na toj dvojstvenosti ocjene ostane i naš komentar na tu temu.
Ono što je za nas ovdje u Crnoj Gori mnogo važno, i sa tim ću završiti, je činjenica da su baš za vrijeme cara Petra Velikog počeli diplomatski odnosi između Rusije i Crne Gore.
Još se od 1711. g. računa početak rusko-crnogorskih političkih veza, kada je car Petar I Veliki poslao Danilu „gramatu“ sa pozivom da zajedno ustanu protiv Osmanlija. Ona je dospjela na Cetinje uz pomoć pukovnika Mihaila Miloradovića i kapetana Ivana Lukačevića, koji su se nalazili u vojnoj službi ruskog cara Petra. Crnogorci su prihvatili carev poziv i krenuli u rat. Kao što već znamo, taj rat je bio neuspješan i za Ruse i za Crnogorce, ali je zato od njega počela bogata istorija bratskih odnosa između dva naroda iste vjere i istog porijekla. Mitropolit Danilo je 1715. g. otputovao u Rusiju. Tamo ga je dočekao car Petar Veliki. On je vojnicima koji su se istakli u borbama poklonio 160 zlatnih medalja i više od 10 hiljada rubalja pomoći.
Mitropolit Danilo je govorio: „Ja sam Moskovljanin, Moskovljanin, Moskovljanin, pa samim tim i Crna Gora pripada Rusiji“. Petrovići su konačno izabrali Rusiju kao zemlju prema kojoj će se Crna Gora orijentisati i pod čijim će patronatom biti. Ovaj izbor se pokazao kao prirodan i ispravan. Od tog trenutka Crna Gora je mogla biti sigurna da uvijek ima „jako zaleđe“, i otuda se nije bojala da rizikuje. Ljubav prema Rusiji umnožavali su i naslednici vladike Danila – vladika Sava (1737–1782), a posebno njegov vikar – vladika Vasilije (1750–1766). Uz pomoć Rusije Crna Gora je postala jak centar oslobodoličke borbe protiv osmanskog Carstva, i na kraju došla i do svog međunarodnog priznanja na berlinskom kongresu. A prije svega i povrh svega većina naroda je sačuvala svoju pravoslavnu vjeru.
Zavjet Crne Gore sa Trećim Rimom bio je formulisan od strane svetog Petra Cetinjskog, u vidu prokletsva na onog ko se udalji od pokroviteljstva jednovjerne, jednojezične i jednokrvne Rusije.
Na kraju moram reći, da zabrinjava stepen (o tome sam mnogo puta govorio u svojim obraćanjima) antisrpske i antiruske i naročito anticrkvene histerije u crnogorskim medijima i sa zvaničnih pozicija aktuelne vlasti! Smatramo da Država i narod koji su sačuvali Evropu i svijet od dvojice preteča antihrista Napoleona i Hitlera i Crnu Goru od osmanske vlasti zalužuje veće poštovanje. Podsjetimo da ni današnje države Crne Gore nebi bilo da nije bilo zalaganja ruske diplomatije.
Mi ostajemo narod Svetog Save i Svetog Petra Cetinjskog, i ostajemo samim tim vjerni njihovim zavjetima. Uprkos našoj odnarođenoj vlasti za koju se ne zna koga uopšte predstavlja (sa 4 poslanika u skupštini). Neke stvari su nam postale jasnije ovih dana, to jest činjenica za čije interese radi aktuelna vlast, kad smo vidjeli našeg aktuelnog premijera kako u avionu druge države, sa premijerom strane države, posjećuje evropske zemlje. Opet se događa ona narodna kada se dvojica svađaju treći se koristi. Ko sluša da razumije.
Hvala ti Imperatore Ruski Petre i sveta dinastijo Romanovih, koja si rodila divne svetitelje Božje, što nas ne zaboravljaš. Neka si dobrodošao u Crnu Goru. Blagosloven koji dolazi u ime Gospodnje. Amin
