U Nedelju pravoslavlja 5. marta 2023. godine održana je Svečana duhovna akademija povodom praznika Nedelje pravoslavlja u kripti podgoričkog Sabornog hrama sa početkom u 19 časova. Učesnici u kulturno-umjetničkog programa večeri bili su: narodni guslar Željko Vukčević, Petar Balaban (harmonika), Kamerni hor Cetinjske bogoslovije i Hor Svetog apostola i jevanđelista Marka iz Podgorice
Nakon što je Njegovo visokopreosveštenstvo Mitropolit crnogorsko-primorski g. Joanikije blagoslovio ovo veče i nakon uvodnog slova rektora Cetinjske bogoslovije Svetog Petra Cetinjskog protojereja Blagoja Rajkovića, prazničnu besjedu izgovorio je prof. dr Vasilj Jovović. U početnom dijelu svog obraćanja dr Vasilj Jovović se osvrnuo na ovogodišnji jubilej u kojem se navršava 160 godina od osnivanja Cetinjske bogoslovije sa svim njenim periodima rada i njenog obnavljanja: ”Ove jubilarne godine navršava se 160 godina od osnivanja Cetinjske bogoslovije, u njenom razvoju možemo razlikovati nekoliko perioda: period rada u Knjaževini / Kraljevini Crnoj Gori kada je radila kao privremena Bogoslovija 1863, na 1864. godinu, zatim kao Bogoslovija od 1869. do 1876. i kao bogoslovsko-učiteljska škola od 1887. do 1915. godine.”
”Tu je i period u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, docnijoj Kraljevini Jugoslaviji kada je poznata kao Bogoslovija Svetog Petra Cetinjskog od 1921. do 1944. godine, zaključno sa periodom obnovljene Bogoslovije Svetog Petra Cetinjskog od 1992. godine do danas”, podsjetio je on. Gospodin Jovović je potom ukazao na periode začetka kulture i prosvjete u okviru Crne Gorekoji su svoj manifest doživjeli uz centar duhovnosti, kulture i prosvjete što je predstavljal Cetinjski manastir: ”Cetinjski manastir je od svog osnivanja 1484. godine kao sjedište Zetske odnosno Mitropolije crnogorsko-primorske bio vjekovima duhovni, kulturni i prosvjetni centar. Sa afirmacijom crnogorske Države i stvaranjem prvih ustanova u vrijeme Petra I i Petra II Petrovića – Njegoša rezultira se i osnivanjem prve redovne škole 1834. godine pri Cetinjskom manastiru, time je udaren temelj redovnom školovanju i redovnom obrazovanju u Crnoj Gori.” On je potom podsjetio da je temelj za prvu biblioteku Bogoslovije na Cetinju upravo postavio kralj Nikola koji je darovao svoje knjige: ”U prvoj srednjoj školi u Crnoj Gori mogli su se upisati učenici sa završenom četvororazrednom osnovnom školom i bila je smještena u prostorijama Biljarde. Na Lučindan, 1871. godine po izričitoj želji Knjaza Nikole na bogosloviji je uvedena vojna obuka sa po dva časa nedjeljno. Bogoslovija je posjedovala i biblioteku čiji je temelj postavio Kralj Nikola darujući svoje knjige na ruskom i njemačkom jeziku.”
Gospodin Jovović je istakao i značajnu ulogu Bogoslovije na Cetinju, kako u prosvjetnom tako i u kulturnom, a onda i u političkom i uopšteno u društvenom životu Crne Gore: ”Privremena bogoslovija, Džetinjska bogoslovija, bogoslovsko-učiteljska škola za sve vrijeme svog rada odigrala je do Prvog svjetskog rata vrlo značajnu ulogu, kako u prosvjetnom tako i u kulturnom, a onda i u političkom i uopšteno u društvenom životu Crne Gore. Iz ove Prve srednje stručne škole izašao je znatan broj učitelja, sveštenika, plemenskih kapetana, državnih službenika, komandira, diplomatskih službenika, a bilo je i onih koji su se daljim školovanjem izvan granica zemlje, najviše u Rusiji osposobljavali za profesore u njoj i u gimnaziji, pa je bilo i rektora iz te škole, odnosno upravitelja tih ustanova.”
”O razvijenom kulturnom nivou učenika Bogoslovske škole svjedoči činjenica da je u februaru 1872. godine osnovano Prosvjetno književno društvo ”Crnogorski Borac” čiji je cilj bio usavršavanje članova na umnom, prosvjetnom i književnom području. Takođe, krajem februara 1891. godine, učenici II i III razreda započeli su svojim vlasništvom i uredništvom da izdaju časopis ”Cetinjski bogoslovac” list za književnost koji i dan danas izlazi i čiji su moto Njegoševi stihovi Blagorodstvom srpstvo diše”, prisjetio se on.
Gospodin Jovović je u svom daljem izlaganju istakao da su temeljni fond obnovljene bogoslovske biblioteke činili lična biblioteka Mitropolita Mitrofana i protođakona Filipa Radičevića: ”Temeljni fond obnovljene bogoslovske biblioteke činili su lična biblioteka Mitropolita Mitrofana Bana i protođakona Filipa Radičevića. Od oko 2.500 hiljade knjiga i časopisa koliko je brojao taj fond biblioteka nastavničke i đačke do kraja Drugog svjetskog rata dočekala je polovina, a od toga je najviše knjiga završilo u Centralnoj državnoj biblioteci na Cetinju, sa ostatkom sačuvanog inventara Cetinjske bogoslovije koji je pothranjen u Cetinjski manastir.”
Ukazujući na protivpravno i kriminogeno djelovanje komunističkih vlasti akcentovao je izvršeno otimanje zgrade Biljarde kao eklatantan čin grubog poništenja odluke Ministarstva prosvjete Kraljevine Jugoslavije iz 1932. godine kojim je Biljarda predana kao objekat Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi: ”Tokom Drugog svjetskog rata, prostorije Bogoslovije su zauzete od okupatorske vojske i u znatnoj mjeri ruinirane. Nova državna komunistička vlast je zgradu Biljarde stavila u državnu svojinu i poništila odluku Ministarstva prosvjete Kraljevine Jugoslavije iz 1932. godine kojim je Biljarda predan kao objekat kojom je predata Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi uprava i nadzor nad bogoslovijama i njihovom pokretnom i nepokretnom imovinom.”
Dr Vasilj Jovović je ukazao i na impresivan podatak da je zapravo na svršenim bogoslovcima počivala sva crkvena jerarhija u Crnoj Gori kako druge polovine XIX tako i tokom cijelog XX vijeka: ”U periodu od 1863. do 1945. godine Bogoslovija na Cetinju je bila duhovni i intelektualni oslonac Mitropolije crnogorsko-primorske i uopšte srpskog naroda i njegove Crkve. Na svršenim bogoslovcima je počivala sva crkvena jerarhija u Crnoj Gori te druge polovine XIX i kroz cijeli XX vijek. Više od polovine njenih učenika opredijelilo se za učiteljski poziv čime su postavili temelj prosvjete i obrazovanja u Crnoj Gori a i šire. Iz Cetinjske bogoslovije izniklo je sve više i visoko školstvo u Crnoj Gori. Iz nje su iznikli prvi intelektualci, književnici, istoričari, političari i diplomate.”
Zaključno, dr Vasilj Jovović je podsjetio da dolaskom Mitropolita Amfilohija Radovića na tron Svetog Petra Cetinjskog dolazi i do moralne i duhovne obnove narodnog bića u Crnoj Gori, a samim tim uzročno posljedično dolazi i do obnove punog rada i kapaciteta Bogoslovije Svetog Petra Cetinjskog na Cetinju: ”Padom komunističke vlasti i padom socijalističke Jugoslavije devedesetih godina XX vijeka i dolaskom Mitropolita Amfilohija Radovića na tron Svetog Petra Cetinjskog 30. decembra 1990. godine dolazi i do moralne i duhovne obnove narodnog bića u Crnoj Gori. Zaslugom Mitropolita Amfilohija, radi zadovoljenja duhovnih potreba ne samo Mitropolije već i na širem planu uz saglasnost Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve u maju 1992. godine obnovljen je rad Bogoslovije Svetog Petra Cetinjskog koja je 13. septembra te godine počela sa radom i to kao duhovno-prosvjetna institucija.”
Tekst i foto: Boris Musić
