Znameniti pravoslavni teolog 20. vijeka, o. Georgije Florovski, u jednom opisu duhovnog i crkvenog života ruskog naroda, upozorio je na opasnost od nezainteresovanosti vjernika za dogmate Crkve. Uzrok toj nezainteresovanosti, kako navodi o. Georgije, jeste uvriježeno mišljenje da su dogmati nešto što se tiče samo određenog broja „stručnjaka“, da poznavanje dogmata nije neophodno za crkveni hrišćanski život, nego je važno „življenje“ po vjeri.
Suprotno stanovište uzima poznavanje dogmatskog učenja Crkve kao primarni kriterijum ispravnosti vjere, bez obzira na hrišćansko vladanje „u praksi“. Tako dolazi do razdvajanja dva aspekta hrišćanskog života, bez čijeg jedinstva on ostaje nepotpun.
O. Georgije Florovski, razmatrajući ovaj problem, ukazuje na potrebu za (ponovnim) uspostavljanjem ravnoteže: “dogme moraju da žive i ne treba da budu ograničene samim apstraktnim mišljenjem, jer na taj način može doći do obmane koja će da poremeti ne samo učenje, već i život. Ova navika razdvajanja je izobličavanja samog života. Niko ne bi mogao da razdvoji duhovnost od bogoslovlja svetog Jovana Damaskina ili svetog Grigorija Nazijanzina. Bilo je i onih koji su izbjegavali da kažu da je glavno središte duhovnosti oca Jovana Kronštatskog promišljeno apstrahovano iz njegovog bogoslovskog obrazovanja. Svetost je u pravoslavnom predanju uvijek bogoslovski tumačena, a ne u kategorijama asketizma ili emotovnog ushićenja. Tumačena je kategorijama duhovne trezvenosti i uravnoteženosti, u vjeri u Istinu.“
Koliko su ovi uvidi o. Georgija relevantni i važni za naše vrijeme? Ako pogledamo stanje kod nas, vidjećemo da postoji zabrinjavajuća nezainteresovanost i krajnje nepoznavanje crkvenog učenja i bogoslovlja. Tako smo u prilici da skoro svakodnevno, na portalima javnih televizijskih servisa čitamo naslove poput: „Danas je Sveti Stefan ljetnji – čuvajte se vjetrova“… ili „Danas je Spasovdan, najsrećniji dan u godini, dan kad se djeca ne kupaju“. Sve ove „pouke“ praćene su detaljnim „uputstvima“ o tome šta treba činiti, a šta izbjegavati itd. Ovo su samo neki od brojnih primjera koji ilustruju odsustvo elementarnog poznavanja pravoslavne vjere i načina na koji se ona izražava. Došli smo u stanje da za mnoge hrišćane njihov crkveni, vjerski život poprima isključivo spoljašnje, površne oblike i tako polako umire. Svođenje bogatstva crkvenog života na površan nivo, takođe, daje prostor i onim, krajnje nedobronamjernim prema Crkvi, da se nedolično odnose prema nekim elementima crkvene prakse. Tako smo proteklih dana, kada su u hramovima u Crnoj Gori služeni molebni za kišu, zbog jakih požara koji su odnijeli i jedan ljudski život, slušali pojedince koji su se izrugivali služenju molebna, sa već otrcanim floskulama o „vraćanju u srednji vijek“ itd. Činjenica da je neposredno nakon ovih molepstvija pala kiša koja je umnogome pomogla u borbi sa vatrom, možda je i manje važna od suštinskog momenta vezanog za njihovo služenje u ovakvim i sličnim situacijama. Na prvom mjestu jeste shvatanje i ispovijedanje naše nemoći pred onim što nas, kao ljude, nadilazi, te obraćanje Bogu Koji vlada prirodnim stihijama (Mk. 4, 41) za Njegovu blagodatnu pomoć. Crkvene molitve nisu magijski rituali i one podrazumijevaju spremnost ne samo da se od Boga dobije potvrdan odgovor na ono što molimo, već ono što je po Njegovom promislu spasonosno za narod.
Poznavanje učenja Crkve, dakle, nije sporedno pitanje, jer je dogmatsko mišljenje neraskidivo povezano sa duhovnim stanjem čovjeka. Osiromašenjem molitve i podviga, kao i sa liberalizacijom morala, čovjek hrišćanin prestaje da osjeća djelovanje blagodati u duši, te gubi pravoslavni način mišljenja i unutrašnju potvrdu i svjedočanstvo istine. Zato su svetitelji udaljavanje od dogmata uvijek doživljavali kao gubitak blagodati. Sasvim je tačno zapažanje o. Rafaila Karelina da „mističke intuicije“ (molitva i podvig) čine dogmat realnom i opipljivom istinom, “dok savremeni čovjek sa svojim otupjelim duhovnim intuicijama doživljava dogmat kao produkt određenog vremena i epohe, razmatra ga poput filosofske apstrakcije, svjesno ili nesvjesno unosi u Crkvu i Otkrivenje princip evolucije i na taj način čini dogmat relativističkim i pluralističkim pojmom. Po tom mišljenju, dogmati se privremeno mogu uvažavati kao što se uvažavaju stari ljudi, ali se takođe bez problema mogu izmijeniti ili prosto ignorisati. Praktičnu projavu takvog racionalizma u religiji predstavlja ekumenizam, unijatstvo i mnogoglava hidra modernizma.“
Sergej Fudelj je govorio da je glavna greška savremene omladine (i ne samo omladine, dodali bismo) u „ubjeđenju da je hrišćanstvo filosofski sistem, logički dokaziv, koji oni mogu usvojiti u stanju u kojem se nalaze. A hrišćanstvo je – život.“ Nezaobilazni elementi tog života jesu – podvig i pokajanje, te ukoliko oni izostanu doživljaj Crkve je iskrivljen i pojavljuju se surogati duhovnog života. „Vjera je time vjera, uči nas sv. Justin Ćelijski, što vječne dogmatske istine Evanđelja pretvara u život čovjekov… Pretvarajući blagodatnim podvizima vječne dogmatske istine u svoj život, Hristov čovjek postupno ulazi u razumijevanje ovih istina, ali uvijek pod rukovodstvom svetog i sabornog razuma Crkve vaseljenske.“
Kada se govori o rješenju ovih problema, iluzorno je očekivati neku veliku promjenu u odnosu vjernog naroda prema upoznavanju dogmatskog učenja Crkve i njenog bogosluženja. Međutim, ne treba odustati od zadatka da se ispravnom i požrtvovanom pastirskom pedagogijom kod vjernika izgradi ispravna svijest o značaju crkvenog učenja i smislu bogoslužbene prakse. U dobu kada ne postoji katihizacija kakvu je Crkva imala u ranijim vremenima, potrebno je predano poučavati one koji su već stupili u Crkvu istinama vjere i hrišćanskog života, da bi ono što odstupa od dogmata Crkve i njenog etosa bilo kao takvo prepoznato i odbačeno.
protojerej Slobodan Lukić, paroh budvanski
