Sveti mučenici prebilovački i donjohercegovački pribrojani su Saboru svetih na Svetom arhijerejskom saboru Srpske pravoslavne crkve maja 2015. godine. Njihov spomen se slavi 24. jula po starom, odnosno 6. avgusta po novom kalendaru, na datum kada su ustaše 1941. godine zvjerski u jami Golubinki, u selu Šurmancima kod Međugorja, ubile skoro sve žene, djevojke i djecu iz sela Prebilovaca, po dokumentima njih oko 600.
Prebilovci su staro srpsko selo u Hercgovini, koje se nalazi se na obodu doline Neretve, 5 km od Čapljine. Pretke današnjih Prebilovčana zatekli su su Turci u selu, prilikom osvajanja Hercegovine u XV vijeku. Do 1941. godine, Prebilovci su bili, za hecegovačke prilike, veliko i ekonomski jako selo u kome je živjelo oko hiljadu stanovnika. Prema izvještaju žandarmerije NDH iz septembra 1941. godine ustaše su toga ljeta ubile 820 Srba iz Prebilovaca. Samo u jednom danu 6. avgusta te godine, ubijeno je 550-600 žena i djece tako što su živi bačeni u Šurmančku jamu kod Međugorja. Ugašen je život u 57 porodica. „Ilindanski pokolj“ preživjelo je samo 170 Prebilovčana, pretežno muškaraca, koji su se ponovo ženili i u poznim godinama dobijali novu djecu. Tako je obnovljen život u selu. Zbog ove tragedije poznati japanski dnevnik Ashai Šimbum je pisao da je ovo mjesto četvrto na listi najstradalnijih sela na svijetu u Drugom svjetskom ratu.
Poslijeratna komunistička vlast je nastojala da ustaški zločin zataška, sahrana žrtava je zabranjena, a otvori jama su zabetonirani. U jesen i zimu 1990/91. godine, rodbina žrtava je otvorila 12 jama na području nekadašnjeg stolačkog sreza (Šurmanci, Bivolje brdo, Hutovo Gradina, Hutovo-Hadžibegov bunar, Kukauša donja i gornja, Jasoč, Poplat, Prenj Rudine, Prenj Golubinka i Dubrava-Zvekalica). Pored Prebilovaca tu su, dakle, prenijete kosti srpskih žrtava iz Klepaca, Loznice, Gnjilišta, Tasovčića, Opličića, Stoca, okolne Trebinja, neke čak iz Sarajeva i drugih znanih i neznanih mjesta. Na 50-tu godišnjicu stradanja 4. avgusta 1990. godine mošti ovih mučenika zajedno sa moštima stradalih na stratištima Morin otok, Orahov do i sa dvije lokacije u Čapljini, njih oko 4000 su poslije Svete liturgije sa opijelom kojom je načalstvovao blaženopočivši Patrijarh Pavle, svečano su položene u kriptu Spomen crkve Sabora Srpskih svetitelja i Prebilovačkih mučenika u Prebilovcima. Hram je građen je sa velikim elanom i oduševljenjem srpskog naroda, pretežno dobrovoljnim radom. Do rušenja bio je urađen podezmni dio sa kriptom i mermernim ćivotom sarkofagom, kao i zidovi u visini 6-8 metara iznad zemlje.
U junu 1992. snage Republike Hrvatske i HZ Herceg Bosna su zauzele Prebilovce i uništili selo miniranjem i spaljivanjem. Hram je uništen u temeljima plastičnim eksplozivom i postavljenim avionskim bombama. Na isti način uništeno je i 95% kostiju žrtava sahranjenih u kripti. Tako su Sveti prebilovčki i drugi donjehercegovački mučenici drugi put ubijani, drugi put ovjenčani mučeničkim vjencem Svetoga nam Save, a Prebilovci udostojeni da se nazovu Hercegovačkim Vračarom.
Hram Vaskrsenja Hristovog u Prebilovcima sagrađen je u znak sjećanja na 4.000 Srba iz Donje Hercegovine stradalih od ustaša u Drugom svjetskom ratu i bačenih u jame, a čije su kosti minirane 1992. godine u Spomen-kosturnici koja se nalazila na mjestu današnjeg hrama, koji je, 8. avgusta 2015. godine, osvještao blaženopočivši Patrijarh srpski Irinej.
Hram u Prebilovcima urađen je po uzoru na Crkvu Hristovog groba u Jerusalimu.
Izvor: Eparhija ZHiP
SVETIM NOVOMUČENICIMA PREBILOVAČKIM
TROPAR, glas 8:
Sveti Novomučenici Prebilovaca
za Hrista bačeni u jamu Šurmanaca,
verom nađoste večno Prebivalište
u Carstvu Krsta i Vaskrsenja;
ljubavlju tamu i mržnju pobediste,
i svetlost raja naslediste.
od Gospoda molite nam večno spasenje
i svemu svetu jevanđelsko pokajanje.
KONDAK, glas 3:
Novomučenici Sveti za veru postradaste:
u jamu za Hrista nevini bačeni biste,
od vernih s ljubavlju iz jame izvađeni,
u Spomen Hramu s ljubavlju položeni.
No Hram vaš bezbožni razoriše,
i mošti vaše ko Savine popališe.
Danas novu Golgotu i Vračar obnavljamo
i Vas sa Svetim Savom smireno molimo:
U Carstvu Nebeskog mira počivajte
i Hristovo i naše Vaskrsenje svedočite.
+Episkop Atanasije
(1992-2013, Manastir Tvrdoš-Trebinje)
