Svetosavska akademija održana u Bijelom Polju

Blagoslovom Njegovog Preosveštenstva Episkopa Budimljansko-nikšićkog G. Metodija, u Sali Centra za kutluru u Bijelom Polju večeras je održana duhovna akademija posvećena prazniku i obilježavanju 850 godišnjice rođenja Svetog Save, utemeljivača Srpske pravoslavne crkve i prosvetitelja, onoga čiji život i djelo oličavaju jedinstvo duhovnog, kulturnog i nacionalnog identiteta srpskog naroda.

Pored velikog broja sveštenstva, sveštenomonaštva, Episkopa Budimljansko- nikšićkog Metodija, skupu su prisustvali Ambasador Srbije u CG G. Nebojša Rodić, otpravnik poslova Ruske ambasade G. Petr Svirin, potpresjednik Vlade G. Momo Koprivica, Šef kabineta predsjednika Skupštine CG G. Velimir Đoković, predsjednik Opštine Mojkovac G.  Vesko Delić, predsjednik Opštine Berane G. Božo Premović, poslanici Skupštine CG Vaso Obradović, Jelenka Andrić, Dražen Petrić. kao i veliki broj građana.

Akademija ove godine je održana u Centru za kulturu, zbog, kako je ranije saopšteno iz Srpske crkvene pravoslavne opštine Bijelo Polje, nemilih dešavanja na Cetinju kao i usmjeravanja srestava dobrotvora na izgradnju Doma “Miroslavljevog jevanđelja” u Bijelom Polju.

Za veliki broj Bjelopoljaca koji nije mogao da uđe u prepunu salu obezbijeđen je prenos Svetosavske akademije putem video bima ispred Centra za kulturu.

Svetosavska besjeda ove godine povjerena je prof. dr Časlavu Koprivici – redovnom profesoru na Fakultetu političkih nauka Beogradskog Univrziteta. Besjedu je pročitao reditelj Goran Bjelanović, jer je Koprivica bio opravdano odsustan.

Koprivica je u besjedi podsjetio da je o Rastku Nemanjiću – potonjem Svetom Savi, bezbroj puta govoreno, pisano u naučno-dogmatskoj, što teološkoj, što istorijskoj namjeri.

“U zemni život Rastka-Save stalo je toliko toga što ne bi bilo moguće da ruka Božanska nije bila pri njemu – hrišćanski prosvjetitelj, misionar, asketa, crkveni i svjetovni diplomata, utemeljivač autokefalne Srpske pravoslavne crkve, ali i istorijski zasnivač srpskog narodnosnog identiteta, na temelju čega će stoljećima nakon njega izrastati i dozrijevati srpska nacionalna svijest. Srba i srpskih država u istoriji bijaše i prije Svetog Save i izvan Raške, na šta ne treba podsjećati one koji žive na prostoru koji bi trebalo da je nastavljač prve srpske države Duklje-Zete, bez obzira na to što joj je bjelopoljski kraj istorijski srazmjerno nedavno priključen. Ipak, mi smo se tek sa Svetim Savom kao Srbi upisali u istoriju – i to na način na koji on to bijaše uobličio, odnosno usmjerio – u neodvojivosti srpstva i pravoslavnog hrišćanstva. Sve do njega, počevši najkasnije od Vojislavljevića, mada možda još i od Vlastimirovića, bijasmo narod u istoriji, dok s njime postajemo samosvjesni istorijski narod. Sv. Sava nam je, takoreći, podario narodnosnu samosvijest, to jest kolektivno sabivanje počevši od svim Srbima neposredno dostupnog poznanja sopstvene srpskosti. Zato mi i danas poštujemo i slavimo njegovo djelo, i tako će ostati sve dok nas bude bilo“, kazao je Koprivica, dodajući da je to razlog što se ponovo, kao i svake godine na Savindan, ovdje, kao i u svim srpskim zemljama, i u srpskom zagraničju, okupili da se spomenemo Sv. Save – jer čuvajući uspomenu na njega mi mu ne samo vraćamo dug već tako čuvamo i sebe, kao narod srpski, hrišćanski, svetosavski.
Govoreći o Sv. Savi, kao, uostalom, i o Lazaru i Milošu, kao i o Njagošu – mi, kazao je dalje Koprivica,  uvijek iznova ponavljamo ono što je suštinski isto, u nastojanju da, držeći se svojih uzornih vrhunaca, ostanemo isti, da bi nam, dakle, narodnosno biće ostajalo u dosluhu s njima, da bi oni nastavili da budu naši, i da bismo, najposlije, i mi nastavili da budemo njihovi.

“Iako svrha ove besjede, kao i desetina onih koje se danas drže širom srpskih zemalja i širom svijeta, nije da saopšti bilo šta novo, večeras ipak želim da istaknem nešto što, kada se razmatra istorijski lik Rastka Nemanjića, mahom ostaje neprimijećeno. U srednjem vijeku, evangelizacija, hristijanizovanje, bio je glavni, ako ne i jedini obrazac civilizovanja. No tim su putem bile prenošene i civilizacijske tekovine koje su već bile zavještane kao dobro helenorimskog svijeta, prije istorijskog Otkrovenja hrišćanstva. Od njegove pojave, hrišćani su vodili živi, ponekad žučni, dijalog sa paganskom, filosofsko-retoričkom učenošću, tokom kojega su se, ne samo razgraničavali od duhovnog svijeta koji nije poznavao Isusa Hrista, već su i mnoštvo toga od njega prihvatili, po pravilu ga „pohristovljujući“. Uostalom, da hrišćanstvo nije bilo sposobno da progovori i na jeziku svjetske mudrosti, možda nikada ne bi bili, koliko precizno, toliko i mistički inovativno, formulisani osnovni dogmati pravoslavne vjere hrišćanske“, navodi Koprivica u besjedi.

No kada govorimo o Sv. Savi Srpskom, istakao je on, ključno je to što smo do njegovog pojavljivanja u istoriji mi Srbi figurisali prevashodno kao narod-primalac hrišćanske civilizovanosti.

“Nas su drugi, mahom Vizantinci, a u primorskim krajevima i „Latini“, civilizovali, dok poslušno sjeđasmo u klupi za poduku hrišćanskoj uljuđenosti, kao što se i očekivalo od donedavnih, jednoga Boga još nepoznavših varvara. No sa Rastkom- Savom dolazi do preokreta, što njega i u tom pogledu čini vododjelničkom pojavom. U njemu smo, naime, dobili nekoga ko je u duhovnom smislu bio ravan tadašnjim vrhovima hrišćanske civilizovanosti. Stoga nadalje više nije bilo potrebe da u odnosu na kulturu metropole mi ostajemo isključivo u odnosu učenika-primaoca, već smo postali kadri i za samocivilizovanje, za samopodučavanje i duhovno usavršavanje, a sljedstveno i za civilizovanje drugih. I upravo nas je time Sveti Sava, nepovratno učinio istorijskim narodom“, istakao je Koprivica.

U tom podvigu narodnosnog pounutrenja Hristove Blage vijesti, to jest prožimanja Srba hrišćanstvom, Sveti Sava je, primijetio je Koprivica, imao odlučujuću ulogu, zajedno sa svojim ocem Svetim Simeonom.

“Iako je Stefan Nemanja 12 godina prije Hilandara osnovao Studenicu, potonje žarište duhovnog, političkog i društvenog života u Raškoj, može se slobodno reći da je svetinja koju je Sveti Sava osnovao na Svetoj gori bila majka svih srpskih manastira. U duhovnoj tvrđavi pravoslavnog svijeta, koja je u čitavoj Hrišćanskoj ikumeni bila vjerovatno najistaknutiji simbolički i stvarni kontrapunkt monaškog pokreta pristajanju na ovozemaljsko, Sava Nemanjić utemeljuje srpski manastir. U najnepokolebljivijem središtu pravoslavlja on osniva srpsku molitveno-prosvjetiteljsku zajednicu, koja postaje mjesto opštenja s tadašnjim duhovnim kretanjima u pravoslavlju, kao i izvor duhovnog uticaja na čitav slovenski pravoslavni svijet. S druge strane, za nas Srbe, Hilandar postaje naša duhovna eksklava – ona naročita tačka s koje sebe, posredstvom žiže izmještene iz srpskih zemalja, posmatramo i osviješćujemo. Reflektovati o sebi kao da se spolja gledaš očima drugoga, to je preduslov misaone uzdignutosti, što je pretpostavka mogućnosti civilizacijskog napredovanja. Hilandar je, dakle, mjesto putem kojega najprije misaono ishodimo iz sebe, da bismo se opet istim putem vraćali sebi, oplemenjeni plodovima samoogledanja. Dakle, naš srednjovjekovni put ka duhovnom uzrastanju i sazrijevanju bio je u znaku zadužbine koju je Sveti  Sava pred Bogom podigao u ime Srba i za Srbe, svih potonjih  vremena i vjekova“, kazao je on.

Važno je, napomenuo je Koprivica, uočiti vezu – koja nije tek spoljašnja analogija – između pravno-crkvenopolitičkog statusa Hilandara i svetosavski prokrčenog puta u potonju srpsku povijest.

“Zahvaljujući Savinoj umješnosti, bijaše ishodovano pisano jamčenje vizantijskog cara posebnog statusa, i visoke samostalnosti srpskog manastira unutar svetogorske manastirske zajednice. Dakle, srpska isturena učionica za primanje poduke od pravoslavnog Istočnorimskog carstva uživala je status kojim je štićena srpska samobitnost. To je ujedno bio i simbolički predložak srpskog istorijskog puta: učiti se hrišćanstvu, napajati se civilizovanošću (od) Drugog Rima – ali pod znamenjem srpske suverenosti. Učiti od onih od kojih treba učiti da bi im u svakom pogledu postao ravan, a pod pretpostavkom samostalnosti i nezavisnosti, i dok su formativne faze procesa učenje još u toku – to je bila Savina i crkvena i svjetovna formula srpskog puta kroz vrijeme. Nažalost, osam stoljeća nakon Savinog vremena to je nedostižni cilj za današnje vlastodršce u srpskim zemljama – ako uopšte za ovo i mare.“

“No vratimo se još jednom Hilandaru. Naša najveća nacionalna hrišćanska svetinja izvan je Srbije i svih srpskih zemalja. Zato, ako se hoće spoznati ono što je srpsko, mora se iskoračiti iz srpskog tla, to jest samo se nadilaženjem faktički srpskoga može istinski iskusiti i dokučiti ono što je „suštinski“ srpsko. Ako je svaki manastir zemna mjesnost posvećena nebu, usmjerena ka njemu, tada se ta figura vertikalnog transcendovanja, iskoračivanja, na neki način ponavlja, utoliko što je ta sržna tačka srpskog hrišćanskog identiteta dostižna zemaljskim, horizontalnim iskoračenjem od srpskih zemalja ka Svetoj gori. Do najsvetijeg srpskog manastira, koji je istorijom svojeg osmišljavanja i sazdavanja označio opredijeljenost za Carstvo nebesko srpskoga naroda Božjega, moglo se doći samo ishođenjem sa srpske zemlje, kao predukusom hrišćanima vazda zapovijeđenog, metafizičkog odražavanja od zemnoga ka nebeskome.“

“Odlaskom u Hilandar, te uspostavljanjem „hilandarskog“ odnosa prema sebi i svojemu, Nemanjići kao porodica – tačnije njen bolji dio: Sveti Sava i Sveti Simeon – egzistencijalno se odlučila za Carstvo nebesko. A budući da su oni, prema tadašnjim pravnim shvatanjima, bili domaćini raške države, taj izbor je prenesen i na njihovu državnu baštinu, odnosno na njihov narod. Kada su se gotovo tri stoljeća kasnije knez Lazar i njegov viteški zbor odlučivali za Carstvo nebesko, tojest za nravstvenorukovodno prvenstvo „ononebesnoga“ nad ovozemaljskim, ma kakav bio ishod predstojećeg zemnoga boja s agarjansko-demonskim četama, oni su se zapravo pozivali na savinsko-simeonovsku duhovnu baštinu, koja već bijaše duboko založena u temelje srpske državnosti, te srpskog, istorijski oblikovanog obrasca narodnosne duhovnosti. Lazarevsko-miloševski Kosovski zavjet ponavljanje je, odnosno, u uslovima granične situacije po državu i narod, konkretizovanje savinsko-simeonovskog, da tako kažemo, Hilandarskog zavjeta. A suština potonjega je da se – štogod sobom donese zemni život – živi tako da ništa od učinjenoga, izabranoga ne ugrozi moralno-eshatološko prvenstvo vječnoga pred prolaznim, tojest prevashodnost onoga do čega se dolazi opitovanjem s (izvan)srpske nebeske osmatračnice na Svetoj gori.“

“Najposlije, a možda i najvažnije – makar za nas u ovom vremenu, kao i u svakoj sadašnjosti u kojoj su se Srbi sjećali, u kojoj se sjećaju i u kojoj će se sjećati Svetog Save. Ni u jednoj od takvih prilika mi ne odajemo samo počast onome što je bilo, već se ujedno obavezujemo da pri njegovim smjernicima i ubuduće želimo ostati. Pamteći i slaveći Njagoša, Lazara i Miloša – da još jednom pomenem najprevashodnije nosioce-dodavače zublje integralnog Svetosavsko-kosovskog zavjeta – mi iznova, pred svojim precima, potocima i pred samima sobom polažemo zakletvu na vjernost njihovom opredjeljenju, tako da štagod nam bilo koje naše vrijeme bude donijelo, nikada vječitoj Pravdi ne pretpostavimo prolaznu korist”, zaključio je Koprivica.

U programu su učestvovali su Lazar Nikolić (igrao lik Svetog Save), Ivana Žigon, sopran Aleksandra Vojvodić Jovović, članica Opere Srpskog narodnog pozorišta Milica Dosković, guslar Nikola Krivokapić, glumci Bjelopoljskog pozorišta Nela Terzić i Sanja Ćirović, recitatori Nikolina Bošković i Vasilije Jurišević.

Program su vodili glumci Bjelopoljskog pozorišta Slađana Merdović Bubanja i Predrag Vukojević, dok su scenario i režija bili povjereni reditelju Goranu Bjelanoviću.