Sinoć je na preispunjenom platou iza hrama Svetog arhangela Mihaila na Trgu Hercega Stefana u Herceg Novom, u okviru12. Trga od ćirilice, a povodom 850 godina od rođenja Svetog Save, održan program pod nazivom: „Od princa do (pro)svetitelja“. Učesnici u ovom programu bili su dekan PBF Svetog Vasilija Ostroškog u Foči protojerej-stavrofor Darko Đogo i profesor na Filosofskom fakultetu u Nikšiću prof. dr Dušan Krcunović. Moderator ove večeri bio je sveštenik Nenad Kovač.
Pošto je publika upoznata sa učesnicima ovog programa uslijedila su njihova pojedinačna uvodna izlaganja.
Govoreći o srpskoj crkvenoj situaciji prije i poslije Svetoga Save, sagledavajući sve to kroz prizmu inkulturacije ranijih tradicija, otac Darko Đogo podsjetio je najprije na društveno-istorijske kontekste koji su bitno uticali na prosvetiteljsku djelatnost Svetoga Save. On je na tom polju morao steći dva bitna iskustva, a to je kako navodi otac Darko, „iskustvo vladanja čovjekom i iskustvo vladanja čovjekom u Hristu“. Ovo prvo iskustvo Rastko je mogao steći u ranoj mladosti kao vladar povjerene mu male humske oblasti. S druge strane, šrilokom njegovog monašenja i odlaska na Svetu Goru, Sveti Sava nije odbacio ono narodno iskustvo, već je upravo „to postala osnova buduće poruke jevanđelja“, zaključuje otac Darko, navodeći između ostalog i primjer jednog ohridskog služebnika iz perioda 13. vijeka u kojem stoji napomena da se zabranjuje osvećenje žita u bilo kojim prilikama osim tipikom propisanim, što dalje ukazuje na prisustvo tada raširene prakse blagosiljanja koljiva prilikom proslave Krsne slave u hrišćanskom domu, koju je zasnovao Sveti Sava.
Otac Darko je dalje govorio o važnosti hristijanizovane dotadašnje tradicije srpskog naroda u misionarskom djelu svetog Save.
Iznoseći definicije etosa, navodeći da „čovjek jeste ono što čini, ali nije sav u tome što on čini“, otac Darko opravdava praktikovanje običaja koji su oplemenjeni Hristom i Jevanđeljem. U svom prosvetiteljskom podvigu, Sveti Sava nije odbacio ništa narodno, nego mu je dao punoću i udahnuo dah Suštine.
U svom uvodnom slovu, govoreći o ideji prosvećenosti uopšte, profesor Krcunović ističe važnost porodice kao bitnog temelja za istinsko prosvetiteljstvo. On je podsjetio na jednu anegdotu i raspravu o braku, koja se desila u Berlinu 1883. godine, između berlinskog pastora Johana Zelera i jednog berlinskog intelektualca Johana Bilnera, koji je zastupao tezu da prosvećeni ljudi i slobodni duhom, ne trebaju da se podvrgavaju crkvenim ceremonijama kada se žene i udaju. Uslijedila je zatim reakcija pastora Johana Bilnera, koji je izrazio spremnost da se odustane od tih praksi, tražeći prije svega da druga strana jasno definiše šta je zapravo prosvetiteljstvo, ističe profesor.
On zapaža da je to bio povod da se pokrenu razne rasprave i ukrste iskustva o istom, naglašava profesor i dodaje u kontekstu Svetog Save, da je među prvim djelovanjima u svrhu svenarodnog prosvećenja i organizacije crkvenog života bio upravo taj, da se svi brakovi koji nisu sklopljeni u crkvi pred oltarom i sa svešteničkim blagoslovom, moraju obaviti u crkvi i da se djeca koja su rođena u tim brakovima trebaju krstiti. Sve to iznoseći u prilog važnosti zdrave ohristovljene porodice kao osnove za zdrav prosvetiteljski zamah, što je bio princip prosvetiteljskog djelovanja svetog Save.
Profesor Krcunović je izložio tri različite ideje prosvetiteljstva koje su obilježile tri epohe. Najprije u antičkom periodu u slučaju sofista desio se jedan zaokret čovjeka, gdje više nisu u fokusu kosmički procesi.
Drugu ideju i epohu obilježila je prosvećenost u kontekstu metafore svjetlosti, konkretno u slučaju judeo-hrišćanske misli, zaključuje profesor, navodeći da je ovo okvir u kome je djelovao sveti Sava. Ovdje je Božanska svjetlost, odnosno Jevanđelje, izvor saznanja i istinske prosvećenosti, dok je u trećem i ujedno savremenom obliku prosvetiteljstva isključivo ljudski um izvor svakog saznanja, navodi profesor Krcunović.
Nakon što su učesnici programa proiznijeli uvodno slovo, uslijedio je uzbudljiv dijalog u kojem su dali odgovore na važna pitanja u vezi sa prosvetiteljskim djelovanjem Svetoga Save. Da li je svetosavlje svojevrsna filosofija i kako se ono može okarakterisati? Sa kim se sve mogao susresti mladi princ još na vladarskom dvoru i kakav su uticaj ti susreti izvršili na njegovo misionarako pregalaštvo? Kakvog su karaktera bila njegova hadžijska putovanja, koliko su bila opasna u kontekstu krstaških ratova? Odgovore na ova i mnoga druga pitanja dali su iz svog velikog naučnog opusa, učesnici ovog programa.
Izvor: SPCO topaljsko-hercegnovska
