U Svetogeorgijevskom domu sinoć, 2. februara, u okviru vjeronauka za odrasle “Dobrotoljublje” pri Crkvi Svetog Đorđa pod Goricom, otac Dragan Stanišić je održao predavanje na temu “Arhijerejstvo Svetog Save: Zakonopravilo kako su obznanili Vaseljenski sabori”.
Arhijerejstvo Svetog Save je tema koju otac Justin Popović naglašava u Žitiju svetih za 14/27 januar. On samostalnost Srpske crkve vidi kao djelo samog promisla Božijeg. U momentu kad Latini osvajaju Carigrad bila je takva situacija da je pojava Svetog Save i nastanak Srpske arhiepiskopije značilo jačanje odbrambene moći pravoslavlja.
Padom Carigrada pod latinsku vlast 1204. g. nastala je epoha velikih potresa u Crkvi. Sjedište carigradskog patrijarha pomjereno je u maloazijski grad Nikeju, gdje su, inače, održani Prvi i Sedmi vaseljenski sabor. Invazija krstaša bila je okrutna i u opasnosti se našla i sama Sveta Gora.
Sava iz Hilandara sa moštima svoga oca Simeona dolazi u Srbiju i miri braću, Stefana i Vukana, koji su se bili zapleli u veliko suparništvo oko prvenstva i nasleđa na srpskom prestolu. Sveti Sava se usrdno i neprekidno molio da Gospod proslavi njihovog oca, Simeona. Poteklo je obilno miro iz Simeonovog kivota i Stefan i Vukan, primivši blagoslov izmiriše se nad moštima svoga oca.
Sava ostade u Srbiji čitavih deset godina (1207-1217), zajedno sa Velikim županom, Stefanom, radeći neumorno na duhovnom preporodu i unapređenju crkvenog života. U blizini Studenice Sava je izgradio Isposnicu, gdje se povlačio i molitveno tihovao. Sagledavajući položaj Crkve u svome otačastvu i cijelom svijetu, Stefan i Sava rešavaju da se obrate i iskažu podršku caru i patrijarhu u Nikeji.
Godine 1219. Sava odlazi u Nikeju i biva dočekan sa velikim počastima od cara i patrijarha . Hirotonisan je za arhiepiskopa i uzveden na ovaj stepen zahvaljujući i mnogim molitvama sveg zbora svetitelja Svete Gore. U Nikeji je izdejstvovao i pravo da Srpska crkva samostalno može postavljati svoje arhijereje i krunisati svetovne vladare. Ranije je to činio rimski papa, često ucjenjujući i podčinjavajući one koje bi tražili krunu.
Poslije dogovora u Nikeji, Sv. Sava dolazi na Svetu Goru i tamo biva radosno dočekan kao arhiepiskop. Mnoge monahe proizvede u sveštenike i đakone, po raznim manastirima, a naročito u Hilandaru. Zadržao se i u Solunu, u svom manastiru Filokalu, gdje je nadgledao prevod knjiga i povelja namijenjenih za Arhiepiskopiju.
U manastiru Žiča Sava je ustanovio sjedište Arhiepiskopije, gdje je posvetio više episkopa za nove eparhije (Zetska, Humska, Dabarska, Moravička, Toplička, Budimljanska, Hvostanska i dr). U Žiči je krunisao i Stefana za kralja na državnom saboru 1221. g. Sava će kao arhiepiskop krunisati još dva srpska kralja Radoslava 1227. i Vladislava 1234.
U proljeće 1229. Sava ide na svoje prvo hodočašće u Svetu Zemlju, sa kojeg se u Srbiju vraća 1230. g.
Domentijan piše kako Sava “svakojako ispravivši svoje otačastvo, i priloživši ga ka svakoj dobroj veri i čistoti … i sve ukrepivši svakim dobrozakonjem… i sam vladičestvovavši u činu toga svetiteljstva i dobro posluži Gospodu svome četrnaest godina”. Sava je na kraju zaželio da se povuče i predlaže 1233. godine za svoga naslednika žičkog jeromonaha Arsenija.
Godine 1234. Sava ide na svoje drugo pokloničko putovanje. Osim Palestine, posjećuje Egipat i njegove znamenitosti. Sa poluostrva Sinaja, Sava je otputovao preko Jerusalima u Antiohiju, gdje ga je srdačno dočekao antiohijski Patrijarh Simeon. Poslije toga je doputovao preko Male Jermenske i Male Azije u Carigrad. Iz Carigrada je otputovao u bugarsku prestonicu Trnovo da se vidi sa svojim prijateljem, bugarskim carem Jovanom Asenom II. U Trnovu se Sava razbolio i upokojio u noći između 13. i 14. januara 1236. godine. Svečanu sahranu obavio je bugarski Patrijarh Joakim u priprati crkve Četrdeset mučenika.
Svečani Prenos moštiju Svetog Save iz Trnova u Mileševu izvršio je kralj Vladislav 1237. godine.
