U čast Slavne Bogorodice i Prisnodjeve Marije
Ovaj obraz Preblagoslovene Djeve Marije na Kulikovo polje su doneli Donski kozaci iz grada Sirotina, gde je ikona prebivala u Uspenjskom saboru, kao pomoć u bici, koja je bila prekretnica za Rusiju (21.09/8.09).
Kozaci su je prineli Svetom blagovernom knezu Dimitriju, koji ju je utvrdio na drvo kao barjak te je tako ikona u svim ratovima ostala pri Ruskoj vojsci.
Knez je potom ikonu Majke Božije doneo u Moskvu, imavši nameru da je postavi u Uspenjski sabor moskovskog Kremlja, koju je nakon izgradnje Sabora doista i preneo. U spomen čudesne pobede nad Tatarima na obalama reke Don, ikona Prisnodjeve je nazvana – Donska.
Prema drugoj verziji, ova ikona Majke Božije je postavljena od strane kneza Dimitrija Donskog u Uspenjski sabor, ali ne u Moskvu, već u selu Kolomensko. Godine 1558. pre pohoda na Kazanj, car Ivan Vasiljevič Grozni, zaustavljajući se u Kolomenskom, molio se dugo i usrdno pred ovom ikonom Majke Božije za darovanje pobede Ruskom oružju. Posle osvajanja Kazanja, car je naredio da se Donska ikona Prisnodjeve prenese u Blagoveštenski sabor moskovskog Kremlja.
Godine 1591. kada je značajan deo Ruske armije na severu zemlje odgovorio na napad Šveđana, krimski Tatari pod vođstvom kneza Nuradina i njegovog brata Murat-Giraja napali su Rusiju i prišli Moskvi, zaustavljajući se na Vrapčevim brdima. Ne oslanjajući se na ljudske snage, Moskovljani položiše nadu na Gospoda i Njegovu Prečistu Majku. Car Teodor Jovanovič je naredio litiju okolo Moskve sa Donskom ikonom Presvete Bogorodice.
Na noć uoči bitke, obraz je stavljen u pokretnu vojnu Crkvu posred vojske, pripremajući se za bitku. Tokom noći, car je tražio posredništvo kako bi porazio neprijatelje i Ona mu je obećela Svoju pomoć. U odlučujućem trenutku bitke, koji je potrajao čitav dan, ruski vojnici su porazili Tatare.
Iz zahvalnosti Presvetoj Bogorodici za milosrđe koje je projavila Donskom ikonom Majke Božije, iste godine, na tom mestu gde je posred vojske za vreme bitke stajala Donska ikona, osnovan je Donski manastir, u kome je postavljena kopija čudotvorne ikone Majke Božije; ovaj čudotvorni obraz se i dalje nalazi u Donskom manastiru.
A ikona iz Blagoveštenskog sabora Kremlja se nalazi u državnoj Tretjakovskoj galeriji. Jednom godišnje, uoči proslave Donske ikone Presvete Djeve Marije, obraz iz Tretjakovske galerije se donosi u Donski manastir, gde je dostupna vernicima na celivanje.
Datum proslavljenja ove ikone je 1. septembar po novom, odnosno 19.avgust po starom kalendaru.
Smatra se da je ikonu naslikao genijalni Teofan Grk.
Originala ikona se sve do danas nalazi u Tretjakovskoj galeriji.
Čuda
Pred ikonom Blagoslovene Djeve Marije Donske, molimo se za izbavljenje od stranika i za očuvanje Ruske države, za pomoć pravoslavnoj Ruskoj vojsci, u teškim danima za Rusiju.
Dakle, dva događaja zbog kojih se praznuje Donska ikona Majke Božije su već pomenuta – Kulikovska bitka i pohod Ivana Groznog na Kazanjski hanat.
Pored tih datuma koji se obeležavaju crkvenim praznovanjem svetinje, Donska ikona je povezana sa još mnogim važnim događajima ruske istorije. Tako je Donska ikona učestvovala i u pohodu Ivana Groznog na Polock 1563. godine, a u periodu od XVII-XIX veka ikona je poštovana kao istinska zastupnica prilikom napada inovernih i inoplemenih neprijatelja.
Još jedna najezda krimskih Tatara na južnoruske zemlje (1646. godine u vreme cara Alekseja Mihailoviča) zaustavljeno je zastupništvom Donske ikone Majke Božije.
Njeno zastupništvo zabeleženo je i prilikom Čigirinskih pohoda protiv Turaka 1677–1678. godine, kao i prilikom Krimskog pohoda Kneza Golicina 1687-1689. godine.
Zauzimanjem Azova od strane Petra I (1696. godine) Donska ikona stiče večnu slavu zaštitnice južnih ruskih zemalja.
Sačuvan je ogroman broj i drugih istorijskih povesti o Donskoj ikoni Majke Božije od 16. veka do danas, sa mnogobrojnim pohvalnim rečima, povestima, molitvama, opisima čudesa i opisima istorijskih događaja, sa njom povezanih..
Još pet kopija Donske ikone Majke Božije smatraju se čudotvornim. To su ikone u Svetotrojičko-Sergijevskoj lavri, Donskom manastiru u Moskvi, Uspenjskom manastiru u Kolomni, ikona u hramu u Starodubu i ikona u skitu Sv. Jovana Preteče u Molčensko-Sofronijevskoj pustinji.
Izobraženje
Ikonografski ovaj tip Bogorodičine ikone pripada tipu Umiljenije (grč. Eleuse) gde je Djeva dopojasno prikazana kako u naručju nosi Mladenca dok im se lica prožimaju; ovo prožimanje ukazuje na odnos Tvorca i Njegove tvorevine za koju je On postradao, radi iskupljenja greha. Sjedinjenje nebeskog i zemljaskog, gde Djeva predstavlja savršeni izdanak roda ljudskog.
Izgled Presvete Bogorodice je prepun tuge jer zna da Njenom Sinu predstoji teška smrt. Odevena je u tamnu odeždu bez ikakavog ukrašavanja, osim izvezenog poruba po ivicama.
Osobenost ovog prikaza su nožice Božanstvenog Mladenca koje su karakteristično postavljene na levu Djevinu ruku; dok je odeven u zlatni hiton kao Car i Prvosveštenik.
Djevina desna ruka pridržava Bogomladenca, savijeno pridržavajući nabore odežde Sina Svoga. Ovaj motiv savijene desne ruke kojom steže svileni ogrtač, preuzet je iz Vizantijske tradicije, kao i blagosiljanje desnom rukom i držanje plavog svitka u levoj ruci Bogomladenca. Na rukavu ogrtača Prisnodjeve zlatnim grčkim slovima je ispisan stih iz Psaltira: “Sva je ukrašena kći careva iznutra, haljina joj je zlatom iskićena” (Psalm 44:13). Očito je korišćenje mnogih poznatih motiva i vizantijske i novgorodske ikonografije, međutim Donska ikona Majke Božije predstavlja samostalno umetničko delo vrhunskog kvaliteta, sa osobenostima koje je odvajaju od pomenutih škola ikonopisanja. Pogotovo je unikalno naslikano lice Prečiste, na kome se uz brižan izraz zbog budućeg stradanja Bogomladenca, očitava nesvakidašnja unutrašnja prosvetljenost Bogomajke. Lice Prečiste na ovoj ikoni je unikalno, pa otud i tvrdnje da je Donsku ikonu oslikao Rus iz ikonopisačkog kruga Teofana Grka, ili pak njega samog. To se potkrepljuje činjenicom da su se u to vreme majstori iz Konstantinopolja strogo pridržavali formi klasičnih ikonografskih kanona, a izražena emocionalnost na licu Prečiste na Donskoj ikoni zaista odskače od klasičnih vizantijskih formi.
Istorijski okov. Ikona je u XVII veku bila smeštena u veličanstven zlatni okov sa vencima od dragog 
kamenja ukrašenim smaragdima, safirima i almadinima. Na izlaznim ivicama bile su ugravirane safirne minđušice, na zlatnim trakama bile su ugravirane mnogobrojne ikone. Na glatkoj srebrnoj površini okova koja je predstavljala svojevrsnu rizu Prečiste i Bogomladenca, bilo je pričvršćeno 5 zlatnih naprsnih krstova sa dragim kamenjem i biserima i 13 panagija. U jednoj panagiji nalazio se delić Životvornog Časnog Krsta Gospodnjeg a u drugim krstovima i panagijama nalazile su se čestice svetih moštiju. Po količini čestica moštiju svetiteljskih, okov Donske ikone Majke Božije – nije imao analogiju. U tom okovu bila je smeštena svojevrsna ikonografija koja je izobražavala Carske dveri na ikonostasu, a sama ikona sa likom Bogomajke je najverovatnije predstavljala Presto Gospodnji, jer je ona u sebe smestila Ovaploćeno Slovo.
Na prelazu XVII u XVIII vek Donska ikona je izvađena iz tog okova radi sahrane carice Natalije Aleksejevne, a posle je ikona stavljena u drugi ram.
Drago kamenje koje je bilo stavljeno u istorijski okov Donske ikone opljačkale su 1812. godine divlje horde ujedinjene pod Napoleonom Bonapartom.
Sto godina kasnije ponovo su divlje horde, ovaj put pod rukovodstvom Lenjina i Trockog, dokrajčile impozantni okov opljačkavši i srebrnu rizu sa okova Donske ikone Majke Božije. Do danas je od tog okova sačuvano samo nekoliko predmeta, od kojih je najznačajnija pozlaćena naprsna duborezna ikona “Silazak u ad”, sa dragim kamenjem s početka XV veka.
Interesantno je da je na originalnoj ikoni sa njene druge strane izobražen obraz Uspenja Presvete Bogorodice.
Molitve Blagoslovenoj Djevi Mariji pred Njenom ikonom, Donskom
Molitva prva
O, Najsvetija Gospođo, Djevo Majko Božija, naša dobra i brza Posrednice! Pojemo Ti sa zahvalnošću za Tvoja divna dela. Od davnina, pusti nas da pojemo Tome nezamenljivom posredništvu za grad Moskvu i za našu zemlju, koja je uvek čudesno manifestovana Tvojim Donskim obrazom: odredi stranaca su odvraćeni, gradovi i sela su nepovređeni sačuvani, a ljudi oslobođeni straha od umiranja. Suzne oče su osušene, stenjanja vernih su utišana, varaji su pretvoreni u zajedničko radovanje. Budi nam, Najčistija Majko Božija, uteha u žalosti, obnovljenje nadanja, obraz hrabrosti, izvor milosrđa, daruj svakome nepoljuljano strpljenje u tužnim okolnostima. Podaj svakome po njihovim moljenjima i potrebama: mlade vaspitaj, pouči omladinu u čestitosti i strahu Božijem, ohrabi obeshrabrene, i podrži ostarele. Poseti u bolesti i tuzi, omekšaj zla srca, ojačaj bratsku ljubav, ispuni nas mirom i ljubavlju. Primiri blagosrdna Mati, one koji ratuju i opravdaj okleveteane. Istrebi poroke, da gresi naši ne izađu pred Sudijom svih, da nas ne sustigne pravedni gnev Božiji. Sa Tvojim molitvama, sa Tvojim svemoćnim pokrovom, zaštiti nas od invazije neprijatelja, od siromaštva, uništenja, požara, mača i svake bede. Polažemo nadu da ćemo putem Tvojih molitava primiti od Svevišnjega Boga oproštenje grehova i utešenje i izmirenje sa Bogom. Uputi nas kako bi tražili Carstvo Nebesko, kako bi na kraju naših života stali s desne strane Božijeg Prestola, O Sveopevana Djevo, koja stojiš pred Svetom Trojicom u večnoj svetlosti. Podaj nam da u liku angela i svetih, veličamo Najčasnije Ime Tvoga Sina, sa Njegovim Bespočetnim Ocem, i Najsvetijim i Životvornim Duhom, u vekove vekova. Amin.
Molitva druga
Kome da zavapim, Gospođo, kome da pribegnem u svojim tugama, ako ne Tebi, Carice Nebeska? Ko će primiti moj plač i moje uzdisanje, ali Ti, Prečista, nisi nada hrišćana i utočište nas grešnih? Ko će nas više zaštititi u nevolji? Usliši jadikovanje moje, i prikloni mi uho Tvoje, Gospođo Bogorodice moja, i ne prezri mene koji tražim pomoć Tvoju, i ne odbaci mene grešnog. Prosvetli i nauči me, Carice nebeska, ne odstupi od mene, sluge Tvoga, Gospođo, za roptanje moje, probudi me kao Majka i Zaštitnica. Poveravam se milosrdnom pokrovu Tvome, da me ustrojiš. Vodi mene grešnog u miran i spokojan život, da zaplačem za grehe svoje. Avaj meni, kome ću se obratiti Tebi, Nado i Utočište grešnika, u nadi neiskazane milosti i blagodati Tvoje? Da li da izgovorim reč za svoje prestupe na veličanstvo Tvoje slave? O Gospođo, Carice nebesa, Ti si moja majka i nada, Ti si moja nada i utočište, zaštita, zastupništvo i pomoć. Kraljice moja, Preblagoslovena i Najbrža Zastupnice, pokrij grehe moje zastupništvom Tvojim, zaštiti me od neprijatelja vidljivih i nevidljivih; Umekšaj srca zlih ljudi koji ustaju protiv mene. Mati Gospoda Tvorca moga, Ti si koren devstvenosti i neuvenula boja čistote. Bogorodice, pomozi onima koji su slabi u plotskim strastima i bolesnima srcem: sa Jedinorodnim Sinom Tvojim i Bogom našim, i čudesnim zastupništvom Tvojim da se opravdam, i da se izbavim od svake nesreće i nedaća, svemogućim molitvama Tvojim, Gospodnjim i Svemogućim Bogom. Raduj se, Blagodatna, raduj se, Raduj se, Preblagoslovena, Gospod je sa Tobom.
Elza Bibić
prevod s ruskog: O. B.
Literatura
www.deva-maria.ru/:ikona-bozhiei-materi-donskaya
http://sabornik.rs/donska-ikona-majke-bozje
Tihomir, S. Ilijić: Veliča duša moja Gospoda, Ovozemaljski život i čudotvorne ikone Presvete Bogorodice, VIZ – Beograd, 2022.g. str: 221;
