U Čast Slavne Vladičice naše Bogorodice i Prisnodjeve Marije – Čudotvorna ikona Majke Božije: Neoboriva Stena/Gora Nerazrušiva/Lazareva
Čudotvorna ikona manastira Hilandar, zvana – Neoboriva Stena, potiče koliko znamo po dostupnim nam podacima, još iz doba cara Dušana i kneza Lazara, iz oko treće četvrtine 14. veka.
Litijska je ikona, odnosno na njenoj je poleđini naslikano poprsje Svetog Save srpskog; poznato nam je takođe da je delo ikonopisca srpskog porekla, iz tadašnje Raške države.
Jedno vreme ova čudotvorna ikona boravila je u manastiru Filokal u Solunu, a danas počiva u riznici manastira Hilandar, na Svetoj Gori Atonskoj.
Kao datum projavljenja blagodati sa izobraženja ove Svete ikone, određen je 28. jun po novom, odnosno 15. jun po starom kalendaru.
Izobraženje
Ikona, Gora Nerazrušiva/Neoboriva Stena, i pored proteklog vremena od svog nastanka u potpunosti je osvetljena – što je iznenađujuće s obzirom na to da datira od pre sedam vekova; Svetlost koja je obasjava preliva se po čitavoj površini i nema svoj jasni izvor, već izvire iz svih pravaca i tako je obliva.
Pozadina ikone oslikana je jačom sivozelenom bojom s nešto tamnijim žilicama, kao da oponaša sastav kamena, kako su u to vreme slikane Bogorodičine ikone sa epitetom Gora.
Na njoj vidimo Presvetu Djevu izobraženu u dopojasnom položaju kako u naručju leve ruke drži Bogomladenca Hrista, dok Joj se pogled pruža negde u daljinu; Mladenac se za to vreme izvija u naručju i posmatra Je.
Djevin Maforion poprilično je jednostavan; oslikan u tamnoj boji, diskretno protkan zlatnim vezom po porubima i bez ikakvog ukrašavanja. Tu donekle – koliko nam je dato – naziremo svu veličanstvenost, Djevinog duha; zapravo Njoj nikakvo ukrašavanje nije potrebno… sva lepota Kćeri Careve je unutra, resama je zlatnim ogrnuta, ukrašena…
I dok su sa desne i leve strane svečasne glave Njene, izobražena dva šestokrila heruvima, dva arhangela, takođe heruvimskog reda, izobražena su i iznad glave Bogomladenca, Hrista.
Ono što vidimo danas je, oreol Presvete Djeve u tamnoj boji zlata, koji prelazi u zagasito-narandžastu te u velikoj meri dominira u prikazu izobraženja, Svete Djeve.
Što je zanimljivo, i pored proteklog vremena, boje na ikoni su vrlo žive, čak 7 vekova od njenoga nastanka.
I dok su u gornjim delovima ikone vidljiva oštećenja, kao i u samom središnjem delu prikaza, dotle je pri samom dnu ikonografije i pored ovih velikih nedostataka, primetan natpis na crkvenoslovenskom jeziku koji se zbog prisutnih oštećenja, ne može jasno pročitati.
Ono što je važno, jeste da je ostalo vidljivo izobraženje monumentalnog obraza Bogomajke, smirenog i pomalo odsutnog lika – koja odaje dostojanstvo Milostive Zaštitnice te na taj način simbolizuje tugu za palim carstvom. Pogled Djeve, što je karakteristično nije usmeren ka Bogomladencu, već je uperen mimo Njega, u daljinu – i ma koliko tužan da je, toliko je topao i nežan. Dalekosežnost pogleda Djeve, prevazilazi Njenu usmerenost ka Sinu i Bogu Njenom, i odvlači Joj pažnju na ono što vidi, što oseća i što je tuži; možda otuda možemo zaključiti da proizilazi Njena neizmerna tuga zbog neizbežnog, što će doći /dolazi, na rod ljudski. To vidimo i po samom pogledu, zenici oka koja je vrlo krupna, odsutna, uperena u daljinu s gusto povijenim obrvama na dole – gde Presveta Djeva izgleda bolno i potreseno.
No, i pored svih nailazećih stradanja kojima svedoči, Ona neometano Sina Svoga udobno nosi u naručju – dok On posmatra kroz šta to Njegova Majka prolazi; šta se to sa Njom zbiva.
Vidimo, takođe, da kod Bogomladenca nema nikakvog straha, niti bilo kakve zabrinutosti, zbog onog što očitava u Majčinom preživljavanju; što opet nije neobično. On nije nezainteresovan za Njena stradanja, Njena preživljavanja i sve ono kroz šta, Ona kao Majka i prva sluškinja Njegova, prolazi. On Prvi zna da je Ona Stena Neoboriva/Gora Nerazrušiva, Tvrđava ugnjetavanih i ožalošćenih, Nada i Pribežište svih hrišćana, Utočište progonjenih i ostavljenih. Nerazrušivo carstvo Lazarevo.
Čuda
Posle viđenja u kome mu se javila Presveta Bogorodica u atonskoj pustinji i posavetovala ga, Sveti Sava je dao da se napravi velika ikona Bogorodice Gora Nerazrušiva, koju je darovao svojoj ktitoriji – manastiru Filokal u Solunu. Zbog toga na njenoj poleđini stoji Sveti Sava, odeven u sak(os), sa romejskom carskom krunom na glavi, sa kojom nigde više nije naslikan, a sa kojom se izobražava Hristos, kao Car i Prvosveštenik. Takvo smelo poređenje, u skladu sa shvatanjem da je Episkop, pa i Prvosveštenik, ikona Hristova u vreme proglašenja Srpske patrijaršije i pokušaja Carigrada da srpska nastojanja poništi, suzbije i kazni, bilo je izraz nesuglasica između srpske i romejske Crkve i rešenosti srpske crkvene jerarhije da brani delo Svetoga Save, do kraja.
Predanje kaže da su se pred tom ikonom na kneževoj večeri uoči Kosovske bitke 1389. godine, srpski velikaši zakleli na vernost Hristu i svome blagočestivom caru knezu Lazaru, a da je ikona potom vraćena u Hilandar, gde je sve do danas čuvana u manastirskoj riznici; pa otuda potiče njen drugi naziv – Lazareva.
I kao što će potonji vekovi pokazati, što je vredelo i bilo verno ostalo je na Kosovu, izbirajući radije Carstvo nebesko, nego ovozemaljski život pod tuđim jarmom.
Mnogi od tih stradalnika i danas počivaju širom krvlju natopljene kosovsko-metohijske zemlje, kraj oltara ili pod svodovima Patrijaršije pećke, stojeći u veri, kojom nas Hristos oslobodi – braneći i na taj način – državu i povereni narod, zarad onih koji po će po daru Hristovom, znati put, koji vodi u Život večni.
Elza Bibić
Literatura:
Grupa autora: ,,Manastir Hilandar“, IIU Svetigora, Nikšić, 2012. g. str: 51, 52;
Pravoslavni sajt: hilandar.info, Ikonopis, Čudotvorne Hilandarske Ikone od 20. 09. 2016. g;
Tihomir S. Ilijić: ,,Veliča duša moja Gospoda“, VIZ, Publikum – Beograd, 2002. g. str: 405
