Gavrilo Princip

Ljetopis, 28. april

Ime: Ljetopis 28.04.2019 (1918 umro Gavrilo Princip, 1992 Kabul); Opis: Ljetopis, 28. april Tip: audio/mpeg

Na današnji dan, 28. aprila 1918. godine u zatvoru u Terezinu (Češka) umro je Gavrilo Princip. Na dvadeset godina zatvora osudile su ga austrougarske vlasti nakon atentata na austrougarskog prijestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914. godine, čime je počeo Prvi svjetski rat.

Gavrilo PrincipPrincip je robijao u zatvoru u Terezinu (Češka), a najveća misterija je ta, kako je umro.

Gavrilo Princip je bio zatočen u samici, gdje je polagano umirao od gladi i bolesti, prebijan sistematski, bukvalno svakodnevno. U vlažnim ćelijama, punim pacova, na golim daskama obitavali su robijaši u zloglasnom Terezinu. Nešto, što nije ličilo na hranu robijašima je dijeljeno svaki treći dan, a Gavrilo Princip je dobijao hranu tek svaki peti dan. Mučen je zvjerski na raznorazne načine, a „specijalitet“ zatvora bilo je mučenje Gavrila Principa tako što bi ga stavili u drveno bure u koje je prethotno bilo zakucano mnoštvo velikih eksera, pa bi ga kotrljali u takvom buretu dok bi se veliki ekseri zabadali u Gavrilovo izranjanjeno mlado tijelo.

Prvobitni plan atentata nije uspio, jer je trebalo da bude šest izvršilaca. Prilikom prolaska kolone Franca Ferdinanda kroz Sarajevo, na Vidovdan 1914. godine, što je bila  provokacija za srpsko stanovništvo, četvorica učesnika u atentatu nijesu uradili ništa.

Tek kada je kolona sa Ferdinadnom kasnije ponovo prolazila, Gavrilo Princip je uspješno izvršio atentat. Na suđenju je ustanovljeno je Princip koristio oružje belgijske marke, poluautomatski pištolj, i navodno ga je pripadnicima Mlade Bosne uručio sam Dragutin Dimitrijević Apis. Uprkos tome što sa ovim incidentom nijesu bile povezane zvanične vlasti Kraljevine Srbije, već pojedini ljudi na određenim položajima, Austrougarska je iskoristila novonastalu situaciju da uputi ultimatum Srbiji. Srpske vlasti su odgovorile pozitivno na sve tačke ultimatuma, osim na jednu koja je zahtijevala upućivanje austrougarskih istražnih organa unutar teritorija Kraljevine Srbije. Ovo su vlasti Austrougarske iskoristile da objave Srbiji rat, koji je ubrzo eskalirao u Prvi svjetski rat.

Na zidu ćelije u kojoj je umro, Princip je napisao: „Naše će sjene hodati po Beču, lutati po dvoru, plašiti gospodu…“

A na zatvorskoj limenoj porciji, u znak sjećanja na noć uoči atentata kada su se vidovdanski heroji zakleli na grobu „mladobosanca“ Bogdana Žerajića da će oni ostvariti njegovo započeto djelo, Gavrilo je urezao stihove: „Tromo se vrijeme vuče, i ničeg novog nema, danas sve kao juče, sjutra se isto sprema. Pravo je rekao Žerajić, taj srpski soko sivi – Ko hoće da živi nek ‘mre, ko hoće da ‘mre nek živi“.

Posmrtni ostaci „vidovdanskih junaka“ nakon Prvog svjetskog rata, 7. jula 1920. godine preneseni su i sahranjeni u zajedničkoj grobnici u Sarajevu da bi tek 1939. godine njihove kosti bile konačno položene u kapeli „Vidovdanskih heroja“ na pravoslavnom groblju, na Koševu.  Vlasti Kraljevine Jugoslavije postavile su spomen ploču na mjestu gdje je Princip izvršio atentat, ali su je okupatorske njemačke i ustaške snage, koje su došle u Sarajevo, uklonile 1941. godine i odnijele na dar nacističkom vođi Adolfu Hitleru.

Na istom mjestu, nakon Drugog svjetskog rata ponovo je postavljena spomen ploča na kojoj se nalazio natpis: „Sa ovoga mjesta 28. juna 1914. godine Gavrilo Princip je svojim pucnjem izrazio narodni protest protiv tiranije i vjekovnu težnju naših naroda za slobodom“.

Tu spomen ploču u proteklom ratu u BiH, 1992. godine maljem su uništili pripadnici muslimanske vojske, kao i Principove otiske stopa na mjestu atentata koje su se nalazile ispred Muzeja „Mlade Bosne“. Most u Sarajevu, nedaleko od mjesta atentata, 1918. godine dobio je naziv Principov most, da bi ga nakon proteklog rata vlasti u Sarajevu preimenovale u Latinsku ćupriju. I rodna kuća Gavrila Principa, koja je bila zapaljena u Drugom svjetskom ratu, a obnovljena 1964. godine i pretvorena u spomen-muzej koji je čuvao uspomenu na njega, ponovo je zapaljena 1992. godine.

 

Na današnji dan, 28. aprila 1992. godine prokomunistička vlada u Kabulu predala je vlast islamskim gerilcima, čime je okončan 14-godišnji građanski rat u Avganistanu.

AvganistanIme „Avganistan“ znači „Zemlja Avgana“, koji je nastao iz etnonima Avgana. Istorijski, ovaj naziv se odnosio na Paštune, koji predstavljaju najveću etničku grupu u Avganistanu. Ovo ime se javlja i kao „Abgan“ u III vijeku nove ere u vreme Sasanida, i „Avagana“ u VI vijeku nove ere kod indijskog astronoma Varahamihire.

Avganistan, službeni naziv Islamska Republika Avganistan, je država u jugozapadnoj Aziji. Zemlja nema izlaz na more. Na zapadu se graniči sa Iranom, na sjeveru sa Turkmenistanom , Uzbekistanom i Tadžikistanom , na sjeveroistoku sa Kinom , a na istoku i jugu sa Pakistanom. Avganistan je jedna od najsiromašnijih zemalja u Aziji. Članica je Ujedinjenih nacija od 1946. godine.

Avganistan je drevno žarište Puta svile i ljudskih migracija. Arheolozi su na području današnjeg Avganistana pronašli dokaze ljudskog prisustva koji datiraju iz srednjeg paleolitskog perioda. Vjeruje se da se urbana civilizacija na ovoj teritoriji pojavila između 3000. i 2000. g. p. n. e. S obzirom da se nalazi na veoma važnoj lokaciji koja povezuje kulturu Bliskog istoka sa srednjom Azijom i Indijskim potkontinentom, tokom vjekova je bio dom raznih naroda, i svjedok je raznih vojnih kampanja, među kojima su najviše vrijedne pomena kampanje Aleksandra Velikog, Džingis-kana, i zapadnih sila u moderno doba. Ova zemlja takođe predstavlja i izvor iz kojeg su Grčko-baktrijsko kraljevstvo, Kušansko kraljevstvo, Bijeli Huni, Safaridi, Gaznavidi, Goridi, Hildžiji, Timuridi, Moguli i Durani izdigli i sagradili veoma snažne imperije.

Politička istorija modernog Avganistana počinje 1709. godine, kada je uspostavljena Hotaki dinastija u Kandaharu, nakon čega dolazi do uspona Durani imperije 1747. godine. Krajem XIX vijeka, Avganistan postaje tampon država tokom „Velike igre“ između Britanske Indije i Ruske Imperije. Nakon Trećeg anglo-avganistanskog rata 1919. godine, kralj Amanulah je započeo evropsku modernizaciju svoje zemlje, ali je spriječen od strane ultra-konzervativaca. Tokom Hladnog rata, nakon povlačenja Britanaca iz Indije 1947. godine, SAD i Sovjetski Savez počinju da šire svoj uticaj u Avganistanu, što je dovelo do krvavog rata između mudžahedina koje je podržavala Amerika i vlasti koju je podržavao Sovjetski Savez, u kojem je živote izgubilo više od milion Avganistanaca. Nakon ovoga uslijedio je avganistanski građanski rat 90-ih godina, uspon i pad ekstremističke talibanske vlasti i rat u Avganistanu, koji traje od 2001. godine. U decembru 2001. godine, Savjet bezbjednosti Organizacije ujedinjenih nacija odobrio je stvaranje Međunarodnih snaga za bezbjednosnu pomoć radi održavanja bezbjednosti u Avganistanu, kao vid pripomoći vladi Hamida Karzaja.

Tri decenije ratovanja su učinile Avganistan jednom od najopasnijih zemalja na svijetu, kao i najveći „izvoznik izbjeglica i azilanata. Oko 42 % stanovništva Avganistana živi ispod linije apsolutnog siromaštva, što znači da njihov prihod čini manje od 1.25 američkih dolara dnevno, a nešto malo više iznad 70 % stanovništva je pismeno.