- Na današnji dan, 29. decembra 1921. godine rođen je srpski pisac Dobrica Ćosić, prvi predsjednik Savezne Republike Jugoslavije. Bio je istaknuti član Saveza komunista Srbije do maja 1968. godine, kada je došao u sukob s politkom SKJ po nacionalnom pitanju. Poznata djela su mu: „Deobe“, „Koreni, „Vreme smrti“, „Otpadnik”.
Godine 1968. otvara pitanje Kosova i Metohije čime izaziva pažnju članova iz CK. Postao je jedan od najpoznatijih opozicionara Josipu Brozu poslije razmimoilaženja sa njim. Dobrica Ćosić godine 1970. godine postaje član SANU, a u svojoj pristupnoj besjedi je rekao „srpski narod dobijao u ratu, a gubio u miru“.
Ćosićevi „Koreni“ su moderan klasik srpske književnosti a piščevo prepoznavanje neuralgičnih tačaka srpskog karaktera i poznavanje njegove psihologije stvorili su bolnu knjigu o srpskim egzistencijalnim korijenima XIX veka, kako su nastajali i razvijali se i gdje su se zapetljali i pokidali.
Smještena u vreme političkih promjena i previranja srpskog građanskog društva s kraja XIX i početkom XX vijeka, priča prati živote Aćima Katića, čovjeka tradicionalnog kova i njegovih sinova Vukašina i Đorđa.
Strast, unutrašnje previranje, duševni lomovi, bezizlaznost i očaj, a sa druge strane pogrešno kanalisana ljubav, koja spaja grešno i moralno zalutale, slične a toliko različite osobe, glavni su motivi „Korena“ – prikaza svovremenog stradanja i porodične tragedije.
„Koreni“ su biografija naroda i autobiografija pisca koji je postao sopstveni književni lik, manje Ćosić iz neznane Velike Drenove, a više znameniti Katić iz ovekovječenog Prerova.
„Koreni“ su zasađeni u noći istorije, a izdanci dovedeni do naših dana u možda najdužem rukopisu poslije naše nepisane poezije.
Pjesnik je nadživio svoju ideologiju da bi ga nadživjela poezija ispisana na stranicama koje nemaju strana.
- Na današnji dan, 29. decembra 1835. godine umro je Filip Višnjić, slijepi pjesnik-guslar, Srbin iz Bosne, koji je opjevao sve značajnije događaje iz Prvog srpskog ustanka. Vuk Karadžić je 1815. godine zapisao mnoge njegove pjesme, među kojima su najpoznatije „Početak bune na dahije“ i „Boj na Mišaru“.
Filip Višnjić je rođen na Majevici, u selu Gornja Trnova, kod Ugljevika. Oslijepivši od velikih boginja još kao dijete, Višnjić je postao profesionalni pjevač. S guslama u rukama je putovao po čitavoj Bosni, pa i dalje, sve do Skadra.
Bio je iz bogate porodice Vilića. Otac mu je rano umro. Preudavši se u selo Međaše, majka je četvorogodišnjeg sina odvela sa sobom. Po njenom nadimku — Višnja — Filip će dobiti prezime.
Kada mu je umrla majka, naučivši da svira u gusle, mladić je napustio Međaše, potucajući se drumovima i pjesmom proseći hleb.
Pored toga što je bio redaktor starih pjesama, Filip Višnjić je bio i tvorac novih pjesama. Između ostalih njegovih pjesama, ističu se sledeće:
Smrt Kraljevića Marka; jedna od najboljih pjesama o najpopularnijem junaku srpskog eposa
Dvije pjesme hagiografskog karaktera, o Svetom Savi
Hajdučka pjesma o megdanu Baja Pivljanina i bega Ljubovića
Trinaest pjesama o Prvom srpskom ustanku
Trinaest pjesama „iz Karađorđina vremena“, zajedno s još nekoliko manje značajnih pjesama od drugih pjevača, čine poslednji, ustanički ciklus srpskog narodnog eposa. Nove pjesme o novim događajima stvarali su i drugi pjevači u to vrijeme, među njima i jedan od najvećih, Starac Raško, ali one sve zaostaju za pjesmama koje su pjevali o starim vremenima. Filip Višnjić se, međutim, uzdigao među prve upravo novim pjesmama.
Najvažniji momenat u životu Filipa Višnjića bio je njegov prelazak u Srbiju 1809. godine. Do tog momenta on nije bio sastavio nijednu novu pjesmu. Neposredni dodir s ustaničkim zbivanjima bio je trenutak njegovog rađanja kao pjesnika. Nekada je lutao po zemlji, pjevajući pjesme od starine, a sada se nalazio na mjestu gdje se stvarala istorija. Družio se s ustaničkim vojvodama, dobijao nagrade i priznanja.
Živio je najviše u blizini drinskog bojišta. Ponekad se nalazio u samoj vatri okršaja. Tako se našao u opsjednutoj Loznici, među njenim braniocima, o čemu pjeva Sima Milutinović Sarajlija u svojoj „Serbijanki“ (pjesma „Dika slijepaca“).
Prvi srpski ustanak dočekao je u svom zavičaju. Slušao je kako se turske vojske skupljaju na Drini i odlaze da uguše bunu, kao i njihov bijeg nakon velike srpske pobjede na Mišaru. Sa srpskom vojskom koja se 1809. godine povlačila iz Semberije izbjegao je Filip u Srbiju. Od tada će slijepi guslar živjeti na drinskom ratištu, kraj Bojnika. Naći će se nekad usred okršaja, kao 1810. godine kada je svojom pjesmom bodrio ustanike da odbrane Loznicu. Poslije boja Višnjić je pjevao i Karađorđu, ćutljivom voždu, koji je s njim progovorio nekoliko riječi. Bio je omiljen gost u kućama ustaničkih vojvoda, Luke Lazarevića i Stojana Čupića. Zmaj od Noćaja Višnjiću je za pjesmu Boj na Salašu darovao bijelca, pa je neko vrijeme kolima putovao po Srbiji.
Poslije propasti Prvog srpskog ustanka, Filip Višnjić je prešao u Srem i nastanio se u selu Grku, današnjem Višnjićevu. U ovom selu je živio na sličan način kao i prije ustanka, ali u sasvim drugačijim prilikama; išao je po selima i gradovima širom Srema, Slavonije, Bačke, Banata, pjevajući pesme. Ali sada je njegov repertoar bio sasvim različit. U njemu su glavno mesto zauzimale pjesme o srpskoj buni koje je sam ispjevao.
U manastiru Šišatovcu, 1815. godine, se našao sa Vukom Karadžićem koji je zapisao njegovih sedamnaest pjesama, četiri stare i trinaest novih, ustaničkih. U Šišatovcu je i kasnije Filip Višnjić često bivao gost kod tadašnjeg vodećeg srpskog pjesnika Lukijana Mušickog. Tim susretima „srpskog Homera“ i „srpskog Horacija“ dugujemo nekoliko podataka o Višnjićevom životu i načinu rada. Mušickom je ispričao kako je stvarao pjesme: pitao je ratnike, kada su se vraćali s bojišta, ko je predvodio, gdje su se tukli, ko je poginuo, protiv koga su išli itd.
Pjesme iz prve skupine su umjetnički više dograđene, prije svega „Početak bune protiv dahija“ i prvi dio pjesme „Boj na Mišaru.
Iako je stvarao u tradicionalnim okvirima narodne epike i služio se standardnim formulama i klišeima, Višnjić je umnogome prerastao te okvire i u najboljim svojim trenucima dao epiku novog tipa, ustaničku, oslobodilačku, revolucionarnu pjesmu, sa snažnim individualnim obilježjima. On stoji na prelazu između usmenog i književnog stvaralaštva, između narodne pjesme i Njegoša. Umro je u Grku 1834. godine. Seljaci su ga sahranili u svom groblju i na velikoj krstači od hrastovine urezali mu gusle.
Gusle su narodni muzički instrument s područja Balkana. Ovaj instrument ima jednu, ili eventualno dvije žice. Najčešće su napravljene od javorovog drveta. Kao jednožičani instrument, gusle se srijeću u Crnoj Gori, Bosni, Hercegovini, Dalmaciji i Srbiji. Gusle iz Like i Bosanske Krajine uglavnom imaju dvije žice.
Žice su napravljene od trideset upredenih konjskih dlaka, kao što je slučaj i sa strunom gudala. Gudalo se koristi tako što se povlači po zategnutim žicama, proizvodeći oštar i dramatičan zvuk, koji je izuzetno ekspresivan. Gusle spadaju u instrumente za koje je potrebno veliko umijeće sviranja. Same gusle sastoje se od muzičke kutije koja je presvučena životinjskom kožom na koju se nadovezuje dugačak vrat na čijem završetku je izrezbarena životinjska (najčešće konjska) ili ptičja (najčešće orao) glava. Pri sviranju, tijelo gusala se polaže na koljena (u krilo), dok dugačak vrat pridržava dlan jedne ruke.
Gusle su igrale važnu ulogu u istoriji srpske epske poezije budući da su guslari — narodni pjevači, opjevali događaje iz nacionalne istorije vjekovima, sve dok ti tekstovi nisu konačno zapisani. Većina pjesama govori o vremenima otomanske vladavine i nacionalne borbe za nezavisnost. Naporima Vuka Karadžića mnoge srpske epske pjesme zapisane su i sačuvane već u ranom XIX vijeku. U nekim knjigama i publikacijama se spominje podatak da su srpske gusle dočekale Fridriha Prvog Barbarosu kada se u XII vijeku sastao u Nišu sa srpskim vladarom Stefanom Nemanjom, gdje mu je Nemanja ponudio pomoć srpske države u krstaškom ratu. Kažu da je Barbarosa bio zadivljen zvukom gusala i pjevanjem uz njih, pa se mnogo interesovao oko pojedinosti vezanih za gusle.
Gusle, kao stepski instrument, daljim porijeklom potiču iz srednje Azije. Srbi, kao jedno od slovenskih plemena stepskog porijekla, doveli su ovaj instrument na prostor jugoistočne Evrope. Njeni najsrodniji instrumenti su morinhur i igil. Na vrhu gusala je često konjska ili jarčeva glava kao simbol stočarstva i nomadskih naroda, dok je gudalo najčešće izrađeno u obliku zmije, kao simbol gorštačke ljutine. Kasnije se na guslama srijeću likovi nacionalnih junaka, a nije slučajno što se prave od javora, jer javor kao drvo ima simboliku u srpskoj prethrišćanskoj religiji i označavao je kult predaka.
