- Na današnji dan, 3. maja 1999. godine tokom vazdušnih udara NATO na Jugoslaviju pogođen putnički autobus kod Peći na Kosovu i Metohiji. Poginulo je 20 ljudi a 43 povrijeđeno. U Novom Sadu pogođena je zgrada TV Novi Sad. U sjedištu NATO-a u Briselu saopšteno da je za 42 dana vazdušnih napada na SRJ izvedeno 14.000 letova.
Na putu Peć-Kula-Rožaje kod mjesta Savine vode 3. maja oko podne raketiran je autobus. Autobus je pogođen jednom raketom, ali avijacija NATO-a je i dalje, bez prekida, raketirala to područje, tako da spasilačke ekipe nijesu mogle da stignu do mjesta tragedije. Pogođeni autobus je bio pun putnika, među kojima je bilo mnogo žena i djece. Do napada u blizini mjesta Savine vode je došlo oko 12.00 sati, a u trenutku napada, pored autobusa “Đakovica prevoza”, na putu u blizini, bila su i tri civilna automobila koji su takođe pogođeni. Među stradalima ima i onih koji su pokušavali da pomognu ranjenima. Avijacija NATO-a “zasipala” je to područje kasetnim bombama više od dva sata. Na mjestu napada ostao je veliki broj neeksplodiranih kasetnih bombi, koje su onemogućavale spasilačkim ekipama da evakuišu ranjenike.
Predstavnici NATO-a najprije “nijesu mogli da komentarišu izvještaje”, a zatim da još nijesu u mogućnosti da potvrde odgovornost za napad na autobus: “Nijesmo u mogućnosti da to potvrdimo. Mi to (napad) ne isključujemo, nastavljamo da radimo na tome”, izjavio je portparol Alijanse. Onda je NATO saopštio da “nema nikakav dokaz” da su avioni Alijanse pogodili autobus.
“Indipendent” koji navodi da britanski premijer “ume lijepo da govori, ali suviše često u ovom ratu po pitanju izbjeglica, troškova i vjerovatnoće kopnenog rata koristi riječi ne da bi pojasnio namjere nego da prikrije razlike između stvarnosti i osjećanja”, navodi takođe da su vojni istražni organi NATO-a 3. maja pokušavali da utvrde da li bi Alijansa trebalo da prizna odgovornost “za drugo nenamjerno bombardovanje civilnog autobusa za samo tri dana”. “Taj incident dodatno podržava mišljenje da avioni NATO-a koji namjerno lete na velikim visinama da bi izbjegli jugoslovensku protivvazdušnu odbranu, u svojim dejstvima izazivaju veliki broj civilnih žrtava. Vojni izvori priznaju da je sa visina sa kojih se sprovodi većina akcija nemoguće izbjeći greške u identifikovanju ciljeva”.
Greške u identifikovanju ciljeva ili promašaji zbog toga što je “cilj nestao” dobijaju i tragikomične dimenzije kao kad je raketa promašila državu i onako “nevođena” dospjela do predgrađa Sofije.
Novi Sad je, osim Prištine najbombardovaniji grad – Novi Sad i njegova okolina bili su na meti 36 puta.
Srušena su sva tri mosta, a Temerinski, na Kanalu DTD, je teško oštećen. Razvaljen je niz objekata na padinama Fruške Gore uključujući tu predajnike na Crvenom Čotu i Vencu.
Grad je na rubu ekološke katastrofe. Došlo je i do izlivanja u zemlju znatne količine nafte što je moglo da dovede do zagađenja podzemnih voda i arterskih bunara.
Posle noćnog bombardovanja Rafinerije, kada je “teška avijacija NATO-a, koja je sa oko četrdeset bombi zasula postrojenja”, i kada je gorelo “30 i nešto rezervoara u kojima ima nafte i naftnih derivata”, teški dim, pun čađi, ugljen-monoksida i dioksida mogao se vidjeti iznad cijelog Novog Sada i, vjerovatno, cijelog južnobačkog okruga. “Dizao se dim i do trista metara, kako je koji rezervoar pogođen.
Onda, 3. maja, iz pravca sremske strane Novog Sada avijacija NATO-a gađala je zgradu Televizije Novi Sad. Ispaljena su dva projektila. Grad je u dimu i mraku – osvijetljen požarom.
NATO je 3. maja u napadu na elektroenergetski sistem Srbije upotrijebio takozvane “meke bombe”, koje eksplodiraju iznad mete i raspršavaju grafitnu prašinu, koja provodi struju i izaziva kratak spoj u prekidačima.
Portparol NATO-a Džejmi Šej saopštava u Briselu da su avioni NATO-a bombardovali termoelektrane i transformatorske stanice u Srbiji zato što su to “vojni ciljevi”, pošto se “koriste za potrebe vojnih i policijskih snaga, za njihove komunikacije, funkcionisanje štabova, kompjuterske sisteme, te da je cilj napada da se “parališe” djelovanje jugoslovenske vojske i policije, naročito na Kosovu…” Bez stida je kazao da se “nastojalo da posledica budu pošteđeni civilni objekti, naročito bolnice”.
Istog dana NATO je saopštio da će “sistematski nastaviti” sa, “posebnim bombama koje su prvi put upotrijebljene”, a vojni portparol NATO-a, nemački general Valter Jerc je izjavio da ne može dati nikakve pojedinosti, osim da je u pitanju “bomba koja dosad nije korišćena”. Civilni portparol NATO-a Džejmi Šej rekao je da je 70 odsto teritorije Srbije bilo ostalo u mraku, i da eto “NATO sad u svojim rukama ima prekidač za struju u Srbiji i da može da je pali i gasi kad hoće”.
Agresor je sebi očigledno stavio u zadatak da one civile koje ne stigne da pobije, psihički do te mjere iznuri, da ih dovede u stanje beznađa i panike, i da im onemogući normalno životno funkcionisanje.
- Na današnji dan, 3. maja 1968. godine u Parizu su se žestoko sukobili studenti i policija, što je označilo početak jednomjesečnih demonstracija koje su zahvatile još neke evropske zemlje, uključujući i Jugoslaviju.
Protesti u bivšoj Jugoslaviji predstavljaju jedan specifičan slučaj, prije svega jer je ona poslije raskida sa staljinizmom 1948. godine bila neka vrsta hibrida između Istoka i Zapada. Ova karakteristika je lako uočljiva ukoliko se pogleda studentski pokret 1968. godine. Protesti su istovremeno u sebi nosili elemente iz socijalističkog bloka (prije svega Poljske), kapitalističkog Zapada, i u određenoj mjeri, i elemente iz postkolonijalnih zemalja Trećeg svijeta. Jedan od glavnih zahtjeva štrajkača na Beogradskom univerzitetu, ali i na protestima u Zagrebu, Ljubljani i Sarajevu jeste demokratizacija društva. Zahtjevi studenata su prozilazili iz tzv. humanističkog marksizma i teorije nove ljevice, jer su naglašavali slobodu subjekta u društvu i u istorijskom procesu. Sloboda individue i odnosi između subjetka i kolektiva tj. čovjeka i društva, bila su i glavni izvor kulturne produkcije (glavna tema tzv. Crnog talasa).
Zahtjevi za većom slobodom nijesu podrazumijevali zapadni model slobode i višepartijske demokratije. Zahtjevi su načelno bili prokomunistički i prosocijalistički. To najbolje oslikavaju parole štrajkača: „Mi smo za društveno samoupravljanje od dna do vrha”, „Dolje korupcija“, „Svima jednake uslove za školovanje“, „Dolje crvena buržoazija”, „Mi smo sinovi radnog naroda” itd. Iz ovoga se može zaključiti da studenti nijesu negirali socijalizam, nego strukturu moći u njemu, odnosno protivili su se realitetu u kom se našao socijalizam. Mogu se uočiti dva elementa: sa jedne strane afirmaciju prava individue, i sa druge, afirmaciju ideja socijalne pravde i samoupravnog socijalizma (hibridni spoj elemenata kapitalizma i realnog socijalizma, ali i njihove kritike).
Politički i istorijski kontekst u Jugoslaviji u periodu prije i poslije 1968. godine značajan je za razumijevanje ovog pokreta, za njegov nastanak i posledice koje je izvojevao:
Godine 1964. započeta je društvena reforma od strane Komunističke partije, koja je bila pokušaj intenziviranja tržišnih mehanizama i uključivanje u svjetsko tržište, radi povećanja produktivnosti rada. Posledice reforme bile su razočaravajuće (nezaposlenost, povećanje radne migracije u Zapadnu Evropu, povećanje socijalnih nejedankosti itd). Protagonisti reforme bili su tzv. liberali u Partiji, koji su se sukobljavali sa tzv. konzervativcima. Godine 1966. (poslije smjene i isključenja iz Partije Aleksandra Rankovića), liberali su počeli da dominiraju. Započet je proces kontrolisane liberalizacije medija, reogranizacije Partije itd. Ovo je vodilo do sve većih konflikata između uticajnih aktera u Partiji. Kroz proces reorganizacije SKJ dolazi do značajne federalizacije državne i partijske strukture. Prvi put se tada javlja, poslije 1945. godine „nacionalno pitanje” i nacionalizam.
Značaj studentskih protesta 1968. godine se različito prikazuje danas. Teze o doprinosu političkom i društvenom životu u bivšoj Jugoslaviji sadrže najmanje tri nivoa:
Protesti 1968. godine izazvali su veliki strah u političkom rukovodstvu Partije, koji je prije svega nastao zbog činjenice da bi pokret mogao da dovede politički monopol u pitanje. Namjera rukovodstva je bila da spriječi pokret po svaku cijenu (ako se radnici udruže sa studentima i izađu na ulicu, plan je bio da se izvodi vojska). Međitim, napravljen je iskorak, vrh SKJ je odlučio da smiri studente sa populističkim obećanjima da će se svi problemi rješavati, a istovremeno je počela faza sve veće represije i autoritarizma.
Drugi značaj jeste da su protesti pokazali da Jugoslavija nije društvo bez konflikta, već da postoje grupacije koje su kritički tematizovale socijalne, kulturne i druge sukobe u društvu.
Treći značaj jeste sam politički program studentskog pokreta, koji je kritički afirmisao idejnu osnovu za stvaranje socijalističke i federativne Jugoslavije.
Tačne posledice studentskih demonstacija 1968. godine na političku situaciju u Jugoslaviji u osnovi je veoma kompleksno odrediti, možda i nemoguće jer je riječ o vrlo hetereogenom sastavu učesnika, a sami zahtjevi su bili veoma idejno difuzni, od ultralijevih ideja, do liberalno-demokratskih težnji. Mnogi od učesnika postali su lideri velikih stranaka i organizacija (kako desničarskih, tako i liberalnih). Teza o šezdesetosmoj kao istorijskoj prekretnici ima utemeljenja na staklenim nogama, posmatrano u kontekstu političkih i socijalnih procesa koji su uslijedili.
- Na današnji dan, 3. maja 1939. godine smijenjen je sovjetski ministar inostranih poslova Maksim Litvinov a ministar je postao Vjačeslav Molotov, koji je krajem avgusta s nacističkom Njemačkom potpisao pakt o nenapadanju.
Rođeno ime bilo mu je zapravo Vjačeslav Mihajlovič Skrjabin, a pseudonim “Molotov” uzeo je kao boljševik (slično tako su pseudonime uzeli Lenjin, Staljin, Gromiko itd.) U istoriji će Molotov ostati zapamćen kao jedan od potpisnika pakta Ribentrop-Molotov, ugovora o miru i nenapadanju imeđu nacističke Nemačke i Staljinovog Sovjetskog Saveza, 1939. godine. Kao kuriozitet ostaće upamćen i kao jedini političar koji se rukovao sa Lenjinom, Staljinom, Ruzveltom, Čerčilom i Hitlerom, najmoćnijim državnicima svoga vremena. Molotovljevo ime nosi i Molotovljev koktel, priručno oružje koje je prvo primijenila Crvena armija u Drugom svjetskom ratu, a danas ga najčešće koriste demonstranti i huligani.
Njegov je prvi prijatelj među istaknutim vođama boljševika bio Josif Staljin, a taj je odnos definisao ostatak Molotovljevog života. Bez obzira na to koju dužnost obavljao, Molotov je bio predan i odan. Iako beskompromisni staljinista, krajem četrdesetih godina prošlog vijeka pao je u nemilost. Otpušten je s pozicije ministra inostranih poslova, a Staljin je naredio hapšenje njegove supruge koju je potom protjerao u Kazahstan, optuživši je da je „cionistička špijunka“. Molotov je ostao tih i odan; stav prema Staljinu nije promijenio čak ni nakon takve izdaje.
Tokom Staljinove Velike čistke krajem tridesetih godina, likvidacije su bile uobičajene, a Molotov je u njima učestvovao u velikoj mjeri. Njegov potpis se nalazi na 372 „Staljinove liste za odstrijel“ – popisa ljudi osuđenih na (najčešće) pogubljenje strijeljanjem, kao i zatvaranje ključnih sovjetskih vođa bez suđenja. Čak je i Staljin potpisao manji broj takvih lista (357).
Kad je nakon nekog vremena otišao u penziju Molotov je priznao da su neki od pogubljenih bili nevini. „Naravno da smo možda pretjerali. Bilo bi apsurdno reći da Staljin nije znao ništa o tome, no bilo bi pogrešno reći da je on jedini krivac. Nijesmo imali kontrolu nad bezbjedonosnim službama“, rekao je Molotov.
Njemačka je 1941. godine napala SSSR. Tako je započeo Veliki otadžbinski rat. Prvog dana rata, koji je iznenadio Crvenu armiju i doveo do ozbiljnih gubitaka, Molotov je bio onaj koji se obratio sovjetskom narodu u ime vlade – Staljin je odbio to učiniti.
„Naš cilj je pravedan. Neprijatelj će biti poražen. Pobjeda će biti naša“, tim je riječima Molotov zaključio svoj govor. I upravo to se i dogodilo – nakon gotovo četiri godine i miliona mrtvih.
Molotov je ubrzo nakon Staljinove smrti ponovno pao u nemilost, ovoga puta nakon sukoba sa novim vođom, Nikitom Hruščovom. Izgubio je sve svoje državne funkcije i ostatak svog života proveo kao običan penzioner. 1984. godine, Molotov je rehabilitovan a umro dvije godine kasnije.
