Banovine Jugoslavije

Ljetopis, 3. oktobar

Ime: Ljetopis 03.10.2019 (1929 Banovine Kraljevine Jugoslavije, 1382 Goti); Opis: Ljetopis, 3. oktobar Tip: audio/mpeg
  • Na današnji dan, 3. oktobra 1929. godine Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca promijenila je naziv u Kraljevina Jugoslavija, a državna teritorija podijeljena je na devet oblasti – banovina.

Banovine JugoslavijeBanovine su od 1929. godine bile upravne jedinice Kraljevine Jugoslavije. Prethodna podjela je bila na oblasti. Cjelokupna teritorija Kraljevine Jugoslavije bila je podijeljena na devet banovina. Beograd, zajedno sa Pančevom i Zemunom, kao glavni grad nije pripadao nijednoj banovini (predstavljao je posebnu upravnu jedinicu pod nazivom Uprava grada Beograda, a ovlašćenja upravnika glavnog grada bila su uporediva sa onima koje su imali banovi u ostatku zemlje). Godine 1939. kao rezultat sporazuma Cvetković-Maček, spajanjem Savske i Primorske banovine (u cjelosti) i djelova Dunavske, Vrbaske, Drinske i Zetske banovine nastaje Banovina Hrvatska. Krfskom deklaracijom riješeno je pitanje budućeg oblika vladavine i pitanje organizacije vlasti, a ostalo je zaobiđeno pitanje državnog uređenja. Vidovdanskim ustavom država je regionalno podijeljena na 33 oblasti, od kojih je svaka mogla da ima najviše 800.000 stanovnika. Zamišljeno je da oblasna skupština izdaje oblasne uredbe, koje je proglašavao oblasni župan, odnosno načelnik. Uvođenjem Šestojanuarske diktature oblasne skupštine su nestale, dok je velikim županima stavljeno u nadležnost vođenje oblasnih skupština i odbora. Ideja za sledeći vid regionalizma došla je pod spoljnim uticajima. Naime, savezničke zemlje zahtijevale su od kralja Aleksandra da učvrsti jugoslovensko narodno i državno jedinstvo, kao i da decentralizuje upravu. Konkretno, britanski ambasador u Beogradu 1928. godine je dao predlog o reviziji Vidovdanskog ustava, kojim bi se država, umjesto na oblasti, izdijelila na daleko veće pokrajine, sa lokalnom autonomijom, ekonomski i finansijski nezavisne. Tako je 1929. godine donijet Zakon o nazivu i podjeli Kraljevine na upravna područja. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca je preimenovana u Kraljevinu Jugoslaviju, sa idejom političkog integralnog projekta, po kome su Srbi, Hrvati i Slovenci trebalo da se stope u jedinstvenu, jugoslovensku naciju. U drugom paragrafu ovog zakona ustanovljene su banovine, kao najveće upravne jedinice, u cilju efikasnijeg rada administracije i stvaranja prirodnih privrednih cjelina. Banovine su nosile nazive po najpoznatijim rijekama, koje su kroz njih proticale. Razlog za ovakve nazive zasnivao se na činjenici da su oni već bili odomaćeni i takođe u upotrebi kod vojno-teritorijalne podjele, a sa željom da se raskine sa ranijim istorijskim nazivima i izbrišu granice između njih, kako bi se spriječili dalji dezintegracioni procesi u državi. Admnistrativna podjela na banovine zasnovana je po geografskom kriterijumu prema prirodnim granicama, koje su prolazile planinskim grebenima ili duž velikih rijeka. Ban je vršio najvišu političku i opštu upravnu vlast u banovini, a postavljao se kraljevskim ukazom, na predlog predsjednika Ministarskog savjeta Kraljevine Jugoslavije. Nadležnosti banovine, odnosno bana obuhvatale su sledeće poslove: poljoprivreda, građevina, trgovina i industrija, šume i rudnici, socijalna politika i zdravstvo i prosvjeta.

Zetska banovina je obuhvatala teritorije koje je su bile u sastavu Kraljevine Crne Gore, kao i teritoriju Dubrovačke republike i Boke, ali i zaleđa Dubrovnika u Hercegovini (Nevesinje, Trebinje, Gacko, sve do Foče na sjeveru) kao i Kosovo i Metohiju sve do Kosovske Mitrovice, Srbice i Orahovca na istoku, veći dio Raške oblasti (Novopazarskog sandžaka) koju je oslobodila Srbija u ratu 1912. godine kao i varoši Rašku i Ušće. Dobila je ime po rijeci Zeti, čiji je sliv u središtu ove administrativne oblasti, a koje je bilo u upotrebi i u srednjem vijeku i odnosilo se na prostore današnje Crne Gore. Administrativno središte Zetske banovine bilo je Cetinje. Sile Osovine su 1941. godine okupirale Zetsku banovinu. Nekoliko manjih područja oko Boke kotorske su anektirana od strane fašističke Italije, dok je ostatak postao dio okupacione zone Italije u Crnoj Gori i Albaniji. Istočna područja su postala dio okupacione zone nacističke Njemačke u Srbiji, dok su zapadna područja pripojena Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Zadnji ban Zetske banovine bio je Blažo Đukanović.

 

Na današnji dan, 3. oktobra 382. godine okončan je Gotski rat sklapanjem sporazuma o savezu između rimskog cara Teodosija I i Gota.

GotiGoti su bili istočnogermansko pleme porijeklom iz Skandinavije. U II vijeku Goti su napustili svoju prapostojbinu koja se nalazila negdje na teritoriji današnje Švedske i krenuli ka jugu. Prvo su prešli Baltičko more a zatim su slijedili tok Visle da bi potom ušli u predjele oko Dunava. Dunavom su stigli do Crnog mora. Na svom putu ostavili su za sobom mnoga srodna plemena: Skire i Gepide na Visli, Herule i Ruge u Pomeraniji, Burgunde u dolini Labe i Vandale na ušću Dunava. Usput su izgubili etničko jedinstvo što je bilo posledica unutrašnjih sukoba. Nakon konačne podjele, Ostrogoti su se naselili na istoku, između Dona i Dnjepra, a Vizigoti na zapadu, između Dnjepra i Tise. Goti su 267. godine započeli prvu veliku invaziju Rimskog carstva. Čitave provincije su bile skoro potpuno opustošene: Makedonija, Pont, Azija. Jedna grupa Gota je uspostavila nezavisno kraljevstvo u Dakiji. Ti su Goti dobili naziv Vizigoti (Zapadni Goti). Druga grupa Gota, Ostrogoti (Istočni Goti) uspostavila je kraljevstvo duž Crnog mora. Ostrogoti su ostali u starom kraljevstvu, a Vizigoti su se preselili na područje Dakije. Ne zna se koliko su dugo ostali, s obzirom da su bili polupismen narod. Oko 370. godine Huni su upali u kraljevstvo kralja Hermanarika i rastjerale sva gotska plemena, zbog čega se kralj ubio. Ostrogoti i Vizigoti su bili ujedinjeni u VI veku pod vođstvom ostrogotskog kralja Teodorika Velikog, junaka germanske epske poezije, jedne od glavnih ličnosti Evrope nakon hunskog rasula. Goti su rado prihvatali tehnološke novine, kao što su uzde, luk i strijele, jahanje i nove vojne taktike zasnovane uglavnom na konjanicima naoružanim strijelom i lukovima. Ovim napretkom i bogatstvom steknutim kroz trgovinu sa Rimljanima, Goti su se pretvorili vrlo brzo u veliku silu koja se isticala od ostalih germanskih plemena, što je dovelo do toga da postanu problem za Rimsko carstvo. Gotski jezik pripada grupi germanskih jezika koji su izumrli. Za razliku od drugih istočnogermanskih jezika od kojih su do današnjih dana ostali samo tragovi (pojedina vlastita imena i poneka imenica), gotski jezik je stigao do nas u fragmentima prevoda Biblije. Međutim, osim Biblije, Goti nemaju drugih zapisa na svom jeziku. Prije prelaska u hrišćanstvo, nijesu ništa bilježili, niti su imali pismo. Vizantijski car Justinijan je preduzeo napad na Dalmaciju, povratio Salonu i izbacio Ostrogote iz regiona. Sa propašću Ostrogotskog carstva, Goti su nestali sa istorijske scene. Najvjerovatnije je da su se stopili sa rimskom civilizacijom. Grupa koja se najduže održala bili su Ostrogoti sa Krima koji su izgubili nezavisnost pred turskom najezdom. Njihov jezik je potpuno nestao tek u XVIII vijeku.