Dekolonizacija

Ljetopis, 6. mart

Ime: Ljetopis 06.03.2019 (Dekolonizacija, Kjubrik); Opis: Ljetopis, 6. mart Tip: audio/mpeg
  • Na današnji dan, 6. marta 1957. godine bivše britanske kolonije Zlatna Obala i Togoland ujedinjene su u državu pod nazivom Gana, koja je stekla nezavisnost u okviru Komonvelta, čime je počeo talas dekolonizacije u Africi.

DekolonizacijaBritanska imperija predstavljala je najveće carstvo u istoriji ljudske civilizacije. Nju su činili dominioni, kolonije, protektorati, i druge zavisne teritorije kojima je vladalo ili upravljalo Ujedinjeno Kraljevstvo. Njeno stvaranje započelo je uspostavljanjem engleskih prekomorskih posjeda i trgovačkih naselja od kraja XVI do početka XVIII vijeka. Godine 1922. u Britanskoj imperiji živjelo je oko 458 miliona stanovnika, što je predstavljalo jednu petinu svjetske populacije. Zauzimala je površinu od preko 33.700.000 km², što je skoro četvrtina kopna na Zemlji. Zahvaljujući svojoj veličini ostvarila je snažan u uticaj u političkom, zakonodavnom, lingvističkom i kulturnom pogledu na cjelokupnu ljudsku civilizaciju. Na vrhuncu svoje moći za Britansku imperiju važilo je pravilo da je to „imperija u kojoj Sunce nikada ne zalazi“, jer je u svako doba dana barem u jednom njenom dijelu sijalo Sunce.

Za vreme Velikih geografskih otkrića u XV i XVI veku, Portugalija i Španija su prednjačile u istraživanju Zemlje, što im je omogućilo da stvore velika prekomorska carstva. Ljubomorni zbog velike koristi koju su ova carstva ostvarivala, Engleska, Francuska, i Holandija su počele da osnivaju kolonije i da prave sopstvenu trgovačku mrežu u Americi i Aziji. Niz ratova koje je u XVII i XVIII vijeku Engleska vodila sa Holandijom i Francuskom omogućio joj je da postane dominantna kolonijalna sila u Sjevernoj Americi i Indiji. Nezavisnost koju su trinaest kolonija u Sjevernoj Americi stekle 1783. godine nakon Američkog rata za nezavisnost doprinijela je da Britanija izgubi neke od svojih najstarijih i najnaseljenijih kolonija. Nakon ovih događaja pažnja britanskih vlasti usmjerila se ka Aziji, Africi, i Pacifiku. Pobjeda nad Napoleonovom Francuskom 1815. godine Britaniji je omogućio da nesmetano vlada širom svijeta narednih sto godina. Kolonije sa pretežno bjelačkim stanovništvom dobile su visok stepen autonomije a neke su dobile status dominiona. Do početka XX vijeka Njemačka i Sjedinjene Američke Države smanjile su preimućstvo Britanije u oblasti privrede. Sukobi njemačke i britanske buržoazije, koji su uslijedili, bili su glavni uzroci izbijanja Prvog svjetskog rata. Ovaj sukob je nanio težak udarac Britaniji i u ljudstvu kao i u privredi. Iako je odmah nakon završetka Prvog svjetskog rata dostigla najveći obim teritorije, Britanija više nije bila jedina industrijska ili vojna sila. Tokom Drugog svjetskog rata, britanske kolonije u jugoistočnoj Aziji okupirao je Japan. Uprkos pobjedi Britanije i njenih saveznika, britanski prestiž je okrnjen a pad imperije je bio neminovan. Britanska Indija, najvažniji i najnaseljeniji britanski posjed, izborila se za nezavisnost u sklopu znatno šireg pokreta dekolonizacije kada je Britanija priznala nezavisnost većini teritorija u okviru carstva. Prenos suvereniteta nad Hongkongom Kini 1997. godine po mnogima je označio kraj Britanske imperije. Četrnaest prekomorskih teritorija ostalo je pod britanskim suverenitetom. Nakon što su stekle nezavisnost, mnoge bivše britanske kolonije pridružile su se Komonveltu, slobodnom udruženju nezavisnih država.

 

  • Na današnji dan, 6. marta 1999. godine umro je Stenli Kjubrik, američki filmski reditelj.

KjubrikIako je film „Paklena pomorandža“, kojeg je režirao Stenli Kjubrik, snimljen prije skoro pola vijeka i dan danas je vrlo aktuelan. Nije ga pregazilo vrijeme kao što jeste mnoge filmove. Čak naprotiv. Film još plijeni i privlači pažnju, još izaziva stanje šoka i nevjerice. „Paklena pomorandža” prikazuje i demistifikuje izopačenost, licemjernost, brutalnost i zlo ne samo čovjeka kao individue već i čovjeka kao pripadnika kolektivizma, čovjeka koji kao jedan mali zupčanik sa mnoštvom drugih malih zupčanika čini dio ogromnog mehanizma zvanog institucija, sistem, država… Film na jedan surov, eksplicitan i posve neobičan način kritikuje porodicu, vlast, državu, sistem, civilizaciju, kolektivizam i institucionalizam uopšte. Međutim, mnogo je filmova koji su prikazivali i pokušavali da prikažu dehumanizovane društvene poretke i sisteme vladavine, ali Kjubrik je otišao korak dalje. On je isuviše transparentno i vrlo uspešno uspio da prenese svoju mračnu viziju i objasni postupke neophodne i nužne za ostvarenje potpune dehumanizacije jednog društva. Satiranje individualnosti, ispiranje mozga, lišavanje prava izbora i slobodne volje, eliminisanje nepoželjnog i štetnog ponašanja i postupaka, ubijanje poriva, grešnih i poročnih misli… Film možda malo podsjeća na Orvela i njegovu „1984” ali ipak to nije ista priča… Posmatrano iz jedne druge perspektive, Kjubrik posredstvom naracije glavnog aktera, pokretnim slikama i klasičnom muzikom gledaoce „uvodi” u um jednog prilično agresivnog, nasilnog, poročnog, izopačenog i kriminogenog adoloscenta, samo sa namjerom da bi im, u što većoj mjeri, prikazao i dočarao svijet viđen njegovim očima. Neminovno je napomenuti da sam naziv filma ne znači „Paklena pomorandža” kako je bukvalno preveden kod nas prije mnogo godina, već bi prije imao značenje čovjek-sprava na navijanje. Čovjek je igračka kojom se nečije ruke igraju i manipulišu. Običan sklop mišića i kostiju. Klasičan bio-mehanizam koji funkcioniše stimulacijom ljudskog uma. Da bi svaka ljudska igračka bila institucionalno i društveno korisna i svrsishodna, država, sistem, vlast, iznašla je modus da utiče na ljudsku svijest i um i da samim tim taj mehanizam satkan od kostiju i mesa usmjerava na djelovanje i ponašanje korisno i potrebno instituciji. Cilj opravdava svako sredstvo i zato nije ni bitno što u tom pokušaju preobraženja ljudske svijesti i duše institucija čini upravo ono što želi da u svakom individualcu uništi i satre. Potrebno je podnijeti i neke žrtve zarad ostvarenja viših ciljeva. I Hitler je imao više ciljeve. I on nije birao sredstva. I on nije mario za žrtve.

S obzirom na to da je knjiga napisana prije pola vijeka a film snimljen nešto malo kasnije, „Paklena pomorandža” je smatrana mračnom futurističkom kritikom društva. Međutim, ono što je tada smatrano fikcijom danas je realnost. Čak i mnogo više od toga. Evolucija nauke i tehnike pružila je mogućnost instituciji obistinjenje mračne fikcije – uspostavljanje „savršenog“ društva, „idealnog“ sistema vladavine u kojem ljudi zombiji pokorno djeluju i rade kako im se kaže, od njih zahtijeva i očekuje, bez obzira što to i nije njihova volja, njihov izbor i njihova odluka. Institucija je prioritet. Institucija je jedino bitna.