U ponedeljak, 23. januara 2023. godine, na novosadskom Keju žrtava Racije obeležena je osamdeset i prva godišnjica zločinačke Novosadske racije, koja se dogodila u januaru 1942. godine.
U podne, kod spomenika „Porodicaˮ, sabrali su se predstavnici Srpske pravoslavne crkve i Jevrejske opštine u Novom Sadu, delegacije Grada Novog Sada i Skupštine Vojvodine, predstavnici pokrajinskih, gradskih i vojnih vlasti i institucija, ambasadâ Izraela i Mađarske, gradonačelnici i predstavnici stradalnih gradova i opština u Republici Srbiji, politički i kulturni delatnici, potomci nevino postradalih u Pogromu, kao i mnogobrojni narod.
Na početku programa prisutnima se obratio g. Milan Đurić, gradonačelnik Novog Sada, koji je istakao da postoje datumi koji nisu samo deo istorije i sećanja već predstavljaju veliku životnu lekciju za sve nas, kao i za one posle nas. „U te datume spadaju i ovi januarski u kojima održavamo pomen na jezivo stradanje naših sugrađana pre osamdeset i jednu godinu. Sećanje na ove dane mora večno da živi i zato Grad Novi Sad pokreće proces izgradnje Memorijalnog centra posvećenog žrtvama januarskog Pogroma 1942. godine. To je naša ljudska i istorijska obaveza i odgovornostˮ, naglasio je gradonačelnik Novog Sada.
U nastavku programa, g. Isak Asiel, vrhovni rabin Srbije, održao je pomen u ime Jevrejske zajednice Srbije.
Pomen nevino postradalim žrtvama Novosadske racije služio je Episkop valjevski g. Isihije, uz sasluženje novosadskog sveštenstva. U nastavku pomena članovi hora Sabornog hrama „Sveti Georgijeˮ pojali su tropar i kondak Svetim mučenicima bačkim. Posle pomena, Preosvećeni vladika Isihije je izgovorio prigodno slovo:
„Uvaženi gospodine gradonačelniče, uvaženi predsedniče Skupštine Vojvodine, uvaženi gospodine generale i ostali predstavnici Vojske Srbije, uvaženi predstavnici pokrajinskih i gradskih institucija, vaše ekselencije ambasadore Izraela i otpravniče poslova Ambasade Mađarske u Srbiji, poštovani gradonačelnici i predstavnici gradova i opština mučenikâ postradalih u Drugom svetskom ratu, dragi brate rabi Isače, dragi učenici novosadskih škola osnovnih i srednjih, poštovane gospođe i gospodo, draga braćo i sestre!
Velika mi je čast pripala danas da mogu da odslužim ovaj svečani pomen i da se zajedno sa Novosađanima i sa našim gostima molitveno setimo te naše braće i sestara postradalih nevino u one strašne januarske, bogojavljenske dane, ovde u Novom Sadu 1942. godine. Sa blagoslovom Njegovog preosveštenstva Episkopa bačkog gospodina Irineja – moga brata i saslužitelja u Hristu, a, pre svega, duhovnog oca, uz koga sam uzrastao u ovim bačkim krajevima više decenija – predvodio sam ovu službu pomena. Hteo bih da vam se obratim sa nekoliko reči i misli povodom ovog svečanog događaja.
Setimo se, braćo i sestre, uz pomoć ovog vetra koji briše ovim Kejom novosadskim, tih ledenih dana 1942. godine, odmah iza Bogojavljenja, odmah iza praznika kada se Bog u najvećoj meri otkriva onima koji veruju, i, odmah iza toga, setimo se te zime koja nam na najstrašniji i jeziviji način predstavlja suprotnost od Bogojavljenja – skrivanje od Boga, odbacivanje Boga, odbacivanje i ljudskosti kao najvećeg dara Božjeg, odbacivanje ne samo ljubavi, saosećanja i milosrđa nego i najosnovnijeg ljudskog instinkta – samoodržavanja. Setimo se strašne muke koje su pretrpeli naši Novosađani, naša braća i sestre preci u toj zimi bogoostavljenosti, kada su nevini izvođeni i mučeni i kada su svi primili najstrašniju moguću smrt – bacani su pod led u ovu veličanstvenu reku Dunav, koja je zauvek ostala osvećena tim njihovim stradanjem.
Znamo da Crkva uči da mučenička krv osvećuje svu tvar i da oni, zajedno sa Prvomučenikom Gospodom našim Isusom Hristom, osvećuju zemlju svojom krvlju i njihova krv se ugrađuje u osnove Crkve, a Crkva jeste zajednica sa Bogom, zajednica u ljubavi i zajednica ljudi jednih sa drugima. Svečani kondak koji opeva mučenike bačke glasi: Svojom krvlju natopiste njive, reke, sela i gradove! Reči kondaka povezuju mučenike bačke sa svim mučenicima Crkve. Kao što je rabi u svojoj molitvi navodio stratišta u kojima su stradali Jevreji, na istim tim stratištima i nekim drugim po našoj zemlji stradali su naši Srbi, od Kosova do Jadovna, i sve Gospod prigrli i uvenča. Mi se klanjamo njihovom nevinom stradanju i molimo njih da nas zastupaju pred Gospodom i da nas osnaže ljubavlju i praštanjem.
Nije nama, braćo i sestre, cilj da se svetimo. Božja je osveta. Bog zna svakoga od nas pre nego što smo stvoreni i Bog svakome od nas daje i mogućnost da uvidimo svoje grehe, da se pokajemo i da time primimo oproštaj i mnogo više od toga – da postanemo zajedničari Carstva budućeg veka. Onima koji su nevino postradali, Bog daje posebnu silu da nas zastupaju i da nas osnaže u ljubavi i u praštanju, da bismo se tako i mi sami čistili od svojih grehova, jer svako ko oprosti drugima one grehe koje prema njemu vrše, on će i sâm primiti oproštaj od Gospoda. Zajedno sa njima kličemo ka Gospodu i proslavljamo Ga i zajedno se molimo da u onaj dan čujemo: Uđite u raj, deco besmrtnosti!
Nevine žrtve su uvek pobednici, a dželati, koji izvršavaju svoje grehe i koji su nadahnuti demonima i samim Satanom, uvek su gubitnici. Jedino je pokajanje moguće onome ko uvidi greh. Stoga greh moramo da objasnimo, da ga opišemo, zabeležimo i u analima, kao i u naučnim i istorijskim radovima, ali i u svojim srcima. Zato se naša Crkva trudi da stalno održavamo pomen u kojem molimo Gospoda da upokojene nevino postradale drži u Svom sećanju, a ujedno da nam pomogne da ih i mi održavamo u svom sećanju. Čuli smo od gospodina gradonačelnika da se zajedničkim snagama trudimo da podignemo Memorijalni centar koji će čitavo naše društvo da podseća na te događaje, na ta stradanja, i da nam omogući da ih još dublje držimo u svojim srcima i u svom umu. Isto tako se trudimo da našoj omladini prenesimo te događaje, te temelje našeg postojanja. Zato je već skoro došlo do toga da se nastavna jedinica koja obrađuje stradanja i takozvanu Raciju u Bačkoj i u Novom Sadu predaje u svim školama u našoj zemlji.
Poželeo bih svima da sećanje držite u svojim srcima i da se svi – svako na svome planu – trudimo da to imamo pred sobom; da uspostavljamo molitvenu vezu sa svetim mučenicima i da se tako svi nađemo pred Gospodom slave i da svi zajedno sa Njim uđemo u Njegovo Carstvo.ˮ
Cveće na spomenik „Porodicaˮ položili su g. Milan Đurić, gradonačelnik Novog Sada, g. Ištvan Pastor, predsednik Skupštine Vojvodine, predstavnici Pokrajinske vlade; g. Jahel Vilan, ambasador Izraela u Republici Srbiji i g. Gabor Palinkaš, prvi sekretar i otpravnik poslova u Ambasadi Mađarske u Beogradu; predstavnici stradalnih gradova i opština u Republici Srbiji – Kragujevca, Kraljeva, Šapca, Sremske Mitrovice i Zemuna; predstavnici Jevrejske opštine Novi Sad, predstavnici Saveza Jevrejskih opština Srbije, predstavnici Jevrejskih opština Srbije iz Beograda, Zrenjanina, Subotice, Sombora, Pančeva i Kikinde; predstavnici Matice romske, kao i potomci nevino postradalih žrtava Novosadske racije.
Venac sa broda Rečne flotile u Dunav su spustili, na čelu sa vojnim sveštenikom Selimirom Vagićem, predstavnici Skupštine Grada Novog Sada, Jevrejske opštine Novi Sad i Matice romske.
Posle programa upriličenog na Keju žrtava Racije, prisutni su se uputili ka novosadskoj plaži „Štrandˮ, gde je služen pomen kod spomen-ploče žrtvama Pogroma u januaru 1942. godine.
Izvor: Eparhija bačka
