Protojerej-stavrofor Gojko Perović, rektor Cetinjske bogoslovije, gostujući u sinoćnjoj emisiji TV Novi “U žiži sa Pericom Đaković”, govorio je, između ostalog, o značaju i proslavi Svetog Save kao školske slave u Crnoj Gori.
https://youtu.be/YFbE3G8Azik
Otac Gojko je podsjetio da je još 1899. godine u “Bosanskoj vili” Vladimir Ćorović objavio kratku priču iz naroda koja se zove “Sveti Sava blagosilja Crnogorce”, a 20 godina prije toga u “Ljetopisu Cetinjske bogoslovije” nalazimo da je tadašnji rektor Milan Kostić zapisao da je u trpezariji Bogoslovije na najsvečanijem mjestu postavljena slika sa istim nazivom. Milan Kostić u opisu kaže da je Bogoslovija 1872. godine dobila na dar sliku Svetoga Save, rad Aleksandra Marodića, koja “predstavlja Svetoga Savu prvog srpskog prosvetitelja kako blagosilja narod crnogorski koji je krenuo na polju prosvetnome. Na slici je mnogo djece crnogorske gdje čekaju svetiteljski blagoslov”.
Na slici, kako opisuje Kostić, s jedne strane među narodom stoje Visokoprosvećeni Mitropolit Ilarion, zatim urednik “Glasa Crnogorca” i učitelji cetinjski, a sa druge strane knez sa kneginjom i ostalim Crnogorcima: “Na sredini dolje stoje globus, ruske računaljke i druge knjige, koje djeca prinose svetitelju na blagoslov, a među njima je i Bukvar crnogorski. Slika divno umjetnički izrađena ostaće kao vječni spomen najnovije epohe u prosvetnom radu u Crnoj Gori”.
Podsjećajući da je Bogoslovija najstarija srednja škola u novovjekovnoj Knjaževini Crnoj Gori, rektor Cetinjske bogoslovije ističe da je Kostić 1876, opisujući rad u crnogorskim školama, zapisao da je u internatu Bogoslovije postojala kapela, bogoslovska crkva, u slavu prvog srpskog prosvetitelja Svetoga Save u kojoj se redovno služilo. Po njegovim riječima to pokazuje da je spomen Svetog Save zauzimao centralno mjesto u bogoslovskoj školi koja je osnovana velikim zalaganjem upravo knjaza Nikole.
Po svjedočanstvu ljudi poslednje proslave Sv. Save kao školske slave, u Crnoj Gori bile su 1946/1947. godine.
“Nijesu komunisti odmah 1945. streljali Svetog Savu, ali su ga prećutno izbacili iz škola kao jedan, po tadašnjem uvjerenju komunista, retrogradni motiv koji nas vraća u prošlost, koji Crkvu drži u jednom bitnom društvenom položaju. Međutim, danas čak neke vlade u Srbiji koje su ljevičarske, građanske, imaju jedan moderniji odnos prema Svetom Savi pa neće da zauzmu klerikalni stav, ali će naći ugao da kažu da je Sveti Sava čovjek koji je pokrenuo prosvetu, osnovao prve škole u svoje vrijeme itd”, kazao je o. Gojko i objasnio da su oni zapravo našli ugao da ispoštuju istorijsku tradiciju, a da se ne moraju premetnuti u nekog nacionalistu ili vjernika ako to nijesu.
Otac Gojko je podsjetio da je na ovim prostorima prvo ustrojenje pravoslavne Crkve sa domaćim sveštenstvom, koje je služilo na domaćem narodnom jeziku, uspostavljeno u vrijeme Svetog Save.
Na Cetinju je, kako je zapisano, prvi put otpevana himna Svetom Savi 1856. godine u u prisustvu knjaza Danila i kneginja Darinke, a u arhivima vatikanske biblioteke postoji zapis rimokatoličkog misionara Leonardisa iz 1642. godine u kojem se kaže da na Cetinju “tamošnji narodi i Crkva slave Svetog Uroša kralja srpskoga.”
“Samim tim svetosavlje nije samo nacionalna ideologija, nego duboko duhovna tema, to je moj stav. Ona je međuvremenu postala i nacionalna ideologija, ali u dubinama svojim ona je prije svega duhovna. Proslavljanje Svetih Nemanjića i Svetog Save na Cetinju najslikovitije se opisuje u riječima predsjednika crnogorske vlade doktora Lazara Tomanovića 1910. godine na dan proglašenje Kraljevine Crne Gore, kada nema pomena još o Karađorđevićima, ni o Božićnom ustanku, ni o ovim našim nesrećnim podijelama. Tomanović kaže: Mitropolija cetinjska jedina je Svetosavska stolica koja je bez prekidanja do danas sačuvana kao takva zakonita prestonica i naslednica Pećke patrijaršije “, ističe prota.
Tomanović je ovim, kako je kazao, potvrdio i mišljenje istoričara Jovana Roganovića, Đura Vukićevića, Novice Kovačevića, Danila Perovića, koji kažu isto: Naša Mitropolija na Cetinju jedina je neprekinuta Svetosavska stolica. Dalje podsjeća da je prije Tomanovića i knjaz Nikola 1895. u Glasu Crnogorca to potvrdio zapisom u kome kaže da je kroz zla vremena koja su prolećela iznad srpskoga naroda, uništivši mu trag državnoga života, zadužbina Ivana Crnojevića (Cetinjski manastir) “posljednjeg nezavisnog srpskog vladaoca, tako obilato obdarena, bila u stanju da sačuva u neprekidnosti državnu misao koju je u onoj olujni, taj mudri srpski vladalac sklonio pod Orlov krš, i sem toga da sačuva do naših dana jedinu episkopskog stolicu od onih što ih je Sveti Sava podigao u Srpskoj državi”.
“Ponavljam nemam namjeru nikog da ubjeđujem da bude nešto što neće da bude, samo pokušavam da objasnim zašto Crkva čuva sva ta pamćenja”, kazao je sveštenik Perović, dodavši da su pojedine izjave današnjih političara da je “svetosavlje agresivno” u sukobu sa činjenicama jer je svetosavlje prisutno na prostorima Crne Gore na razne načine kroz sve vjekove.
“Ko je tu agresivan? Da li je to svetosavlje koje je tu vijekovima ili neko ko se sjetio da mu svetosavlje smeta jer ima velike naslage srpskog identiteta? Ja tvrdim da je Sveti Sava više od srpstva. On je univerzalni čovjek koji kao Božiji čovjek koji hoće da okupi sve ljude oko Boga koliko je to čovjeku moguće. On jeste pravoslavni episkop, on jeste Srbin – Nemanjić, on jeste začetnik autokefalne Žičke arhiepiskopije kasnije Pećke patrijaršije, ali on je mnogo više od toga”, poručio je prota Gojko.
Protojerej-stavrofor Gojko Perović, rektor Cetinjske bogoslovije, ocijenio je gostujući u sinoćnjoj emisiji “U žiži sa Pericom Đaković” da je rizično u istoriji nešto seći makazama te da u građanskoj, sekularnoj Crnoj Gori treba da se da prostora za njegovanje postojeće tradicije, a da se građanima Crne Gore, koji njeguju tradiciju, identitet, da i neko dodatno usmjerenje, umjesto što se tvrdi da Crna Gora nije svetosavska.
Vesna Dević
