Povodom pedesetogodišnjice od razaranja Njegoševe kapele na Lovćenu, Mitropolija crnogorsko-primorska danas, 27. jula 2022. godine, organizuje okrugli sto na ovu temu.

“Najveći broj ljudi u Crnoj Gori ne razumiju dubinu tog događaja (rušenja kapele) koji se sedamdesetih godina zbio u Crnoj Gori. To nije bilo samo sklanjanje jednog objekta i stavljanje drugog. To je bio obračun biblijskih razmjera, obračun, u suštini, dobra i zla, zla sa dobrom. To je bio obračun novog paganstva, ovog u kojem mi danas živimo, sa hrišćanstvom, i posledice tog obračuna su strašne.”, kazao je sveštenik Jovan Plamenac, otvarajući okrugli sto “Pedeset godina od razaranja Njegoševe kapele na Lovćenu”, koji se danas, 27. jula 2022. godine, održava u kripti Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici, a čiji je organizator Mitropolija crnogorsko-primorska.

Prva sesija radnog dijela okruglog stola

Druga sesija radnog dijela okruglog stola

Protojerej Jovan Plamenac istakao je da su se rušenju crkve na Lovćenu usprotivili mnogi jugoslovenski intelektualci, kao i veliki dio naroda u Crnoj Gori, iako se sve događalo u totalitarnom sistemu.

„Upravo na tragici Lovćena pokazalo se koliko dubok jaz je taj režim raskopao u srpskom nacionalnom biću u Crnoj Gori“, kazao je otac Jovan.

Objasnio je da su kapela i mauzolej dva strašna simvola, a simvoli nisu tek puka obilježja pripadnosti ili naklonosti. „Dušom već u ovom životu uranjamo u duhovni život svojom voljom se priklanjajući simvolima: petokraki, kukastom krstu, ili pak Časnom krstu i njegovim replikama. Isto nam se događa kada se priklanjamo mauzoleju na Lovćenu ili Njegoševoj kapeli.“

Zaključio je da će Njegoševa kapela kad-tad biti vraćena na Lovćen, i to će biti Božiji znak da je dobro nadvladalo zlo i da je paganstvo ovog vremena utihlo.

Profesor dr Časlav Koprivica kazao je da se rušenjem kapele na Lovćenu nije smjeralo isključivo na skrnavljenje poslednjeg počivališta ne samo najvećeg srpskog književnika i mislioca, nego i žižne figure srpskog indetiteta. Bez Njegoša, koji samo naizgled misli i zbori kao „arhaizator“ srpskog svjetopoimanja, upravo moderni srpski identitet bio bi nesumnjivo skromniji, pored ostaloga lišen i svoje teleološke istorijske dimenzije.

„U dekapitaciji Lovćena 1972. ključna je okolnost da se jednim po-ništavanjem željelo stvoriti nešto novo- tako što bi se ono zasnivalo na „svojoj“ inicijalnoj ništavnosti. Modus operandi tog poništavanja bila je identitetska mržnja.“, zaključio je profesor Koprivica.

Svoje izlaganje: “Sudar simbola“ književnik Milutin Mićović je počeo konstatacijom da je Lovćenska kapela tema koja će da traje i koja najdublje pokreće i u svim sferama otkriva, ono što je problematično, a što bi trebalo da ispravimo i da se ucijelimo:

“Njegoševu kapelu na Lovćenu treba razumjeti kao jedno od njegovih velikih djela, koja imaju tu čast da budu, uprkos vremenu, sve dublje prisutna u kolektivnoj svijesti naroda. Pokazuje se da su u kapelu utkane tajne, koje su utkane u Njegoševom pjesničkom, filozofskom, religijskom i vladarskom djelu. Duh Njegoševog djela je ušao u Njegošev narod, tako da taj duh djeluje iznutra i kad ga ne čitamo. Tako je i sa kapelom. Ona pokazuje jedno čudo, da je ima i kad je realno nema, i upravo što je vidno nema, dublje angažuje Njegošev narod, baveći se njenim smislom koji je postao znak preporečni, polemičko jezgro svih kulturoloških, civilizacijskih i političkih sukobljavanje u Crnoj Gori. Ona se obnavlja iako je još ne vidimo na Lovćenu, iako je nema, ona rađa nove kapele svuda prostorom srpskog naroda pa čak je kročila i na druge kontinente.”

Profesor dr Perović Drago je kazao da su kod Vladika Rada u jednom stihu, u jednoj rečenici, sažete cjelokupne velike istorijske i savremene filozofske teološke i druge rasprave te da naprosto on ima jednu moć kristalizovanja velikih istorijskih ideja u nove formule, i upravo je iz tog ugla govorio o Njegošu i Lovćenu i kapeli.

“Vjerujem da je Vladika Rade dobro razumio zašto je Sveti Vasilije za svoje mjesto izabrao Ostrošku stijenu, kao mjesto gdje se ukidaju granice između Stare Hercegovine i Stare Crne Gore i Brda, dakle da bude mjesto saborište svih Srba, svih tih predjela. I zbog toga vjerujem da je i on, odnjegovan Lovćenom, podigao crkvicu i smjestio sebe u toj crkvi, da bi ukinuo granice između različitih srpskih horizonata i sve ih spojio u jednu lovćensku perspektivu.”

Po njegovim riječima, vladičino uzdizanje na Lovćen nam pokazuje da je on u svom sjedinjenju neba i zemlje, čovjeka i Boga, prirode i čovjeka, želio prije svega da pokaže da je Lovćen zenit ne samo njegovog života nego zenit svih onih koji su upućeni ka Lovćenu:

“I zbog toga je kada je izabrao Lovćen za svoje počivalište i rekao svojim pratiocima da on želi da vječito bude tu otkud se vide ponajviše samo srpske zemlje i sinje more, odnosno da bude tu od kud duhom svojim da oblijeće Srbe, da blagosilja dobre i kune zle. Dakle da bude jedan vodič iz velike daljine, kako stoji na sledećem mjestu, da bude putokaz, orijentir slobode pa čak možda i ruske zaštite i Božje milosti, da bude jedinstvo neba i zemlje.”

Protojerej-stavrofor Boris Brajović poručio je da je Lovćenska kapela normativna za integrativni identitet pjesnikovih potomaka, za jedan izabrani narod kome je ona i sagrađena kao, kako kaže Orfej, pjevajući svijet. Ako uspijemo da razumijemo šta je Lovćenska kapela, onda ćemo moći odgovoriti Svetom Petru Lovćenskom Tajnovidcu na ono pitanje iz naslova jedne od njegovih najranijih pjesama iz 1833., a koja glasi Ko je ono na visokom brdu.

Profesor dr Dušan Krcunović kazao je da „kao što Njegoševo književno djelo vrhuni i rekapitulira cijelu istoriju srpskog naroda u njegovoj težnji ka oslobođenju i ujedinjenju, kao što njegova poetika rekapitulira i u njoj vrhuni cijela etika ljudske borbe za čovječnost, tako i Njegoševa zavjetna crkva rekapitulira i usvrhovljuje planinu Lovćen i Gorski vijenac.“

Objasnio je da Njegoševa crkva na Lovćenu kao vladičanski amanet, zadužbina i zavjet ima egzistencijalno-ontološki smisao, a takve su i posljedice njenog rušenja, jer je tim činom crnogorsko društvo ušlo u period istorijskog nebića.

Kazao je da je ideja i smisao zavjea u očuvanju istorijskog kontinuiteta zajednice i njenog identiteta. Istakao je da ideja zavjeta podrazumijeva etiku dužnosti i obavezu držanja do riječi. „Držanje do riječi kao odgovor na zavjet je čuvanje obraza pred praobrazom.“

„Njegoš je znao ne samo da ideja zavjeta podrazumijeva uspostavljanje etičkog i egzistencijalno-ontološkog odnosa, već i da zavjet unutar same svoje strukture podrazumijeva neivjesnost i kontigentnost ljudskog iskustva, kao i krhkost ljudske volje, pamćenja, percepcije. Zato je njegova zavjetna crkva na Lovćenu izgrađena kako bi bila vječiti podsjetnik da je smisao riječi u tome što ona utvrđuje i održava ljude u duhovnoj zajednici“, zaključio je profesor Krcunović.

Profesorica Jelica Stojanović govoreći na temu ,Upotreba leksema Cetinje i Lovćen kod Njegoša”, podsjetila je na novinske članke iz perida austrougarskog razaranja Kapele 1916. godine, koji su posebno tretirali Lovćen i svu simboliku koju on nosi, iz kojih se da zaključiti da je osvajanje Lovćena predstavljano kao najvažniji cilj. Osvajanje Lovćena se u stranim časopisima po značaju stavlja čak ispred probijanja ruskog fronta i ispred “potpunog uništenja Vlade Petra Karađaorđevića”.

“Osvajanje Lovćena nije imalo samo strateški cilj, primarni cilj je bio rušenje i uništavanje najdubljeg srpskog i crnogorskog nacionalnog simbola, kapele na Lovćenu, a preko nje književno-umjetničkog nasljeđa velikog Njegoša i stavljanja svega u druge okvire. Kad sve ovo sagledamo, postaje jasno zašto tolika mržnja svih zala i osvajača protiv Lovćena i Njegoša, zašto toliko sahrana, ali i vaskrsnuća kapela i Kapele nad kapelama”, zaključila je Jelica Stojanović.

Profesor dr Radoje Golović kazao je da je Njegoš temelj crnogorskog duhovnog, kulturno-istorijskog i nacionalnog identiteta, vječni plebiscit crnogorskog naroda i civilizacijski izbor Crne Gore u prošlosti, sadašnjosti i budućnosti. „On je naše sve, kao što je to Puškin za Rusiju, po riječima Dostojevskog.“

Zaključio je riječima da je došlo vrijeme da ispunimo Njegošev zavjet, sakupimo sveto kamenje i obnovimo kapelu na Lovćenu, i na taj način iskupimo naš najveći smrtni grijeh koji su, zavedeni lukavim, počinili njegovi zabludjeli sinovi, i ujedno ostvarimo poslednju želju našeg voljenog pokojnog Mitropolita Amfilohija:

„Hristos vaskrse, Njegoš vaskrse, Crna Gora vaskrse, ako Bog da i kapela na Lovćenu će uskoro opet vaskrsnuti!“

Moderator okruglog stola je Radosav Rajo Vojinović, novinar i publicista, glavni urednik časopisa „Svetigora“.

Okrugli sto je počeo jutros Svetom liturgijom na kojoj Njegovo visokopreosveštenstvo Mitropolit crnogorsko-primorski g. Joanikije ocijenio da je rušenje Lovćenske kapele i razaranje groba Njegoševog, raspeće Lovćenske kapele i Njegoša, golgota koja se upisala u život Crkve.

Druga sesija okruglog stola: “Pedeset godina od razaranja Njegoševe kapele na Lovćenu”:

Druga sesija juče, 27. jula, održanog okruglog stola “Pedeset godina od razaranja Njegoševe kapele na Lovćenu” u kripti Sabornog hrama Hristovog Vaskrsenja u Podgorici, kojom je predsjedavao profesor dr Časlav Koprivica, počela je izlaganjem Slobodana Kljakića na temu: “Nova saznanja o rušenju kapele na Lovćenu i zabranjenom broju časopisa Umetnost“.

Autor knjige Njegoševih sedam sahrana je govorio o saznanjima do kojih je došla istoričarka umjetnosti gospođa Bojana Isaković, saradnik časopisa Umetnost, koja mu je prezentovala dokumentaciju o rušenju Njegoševe kapele.

“Riječ je o prvorazrednoj tekstualnoj i fotografskoj dokumentaciji Bojane Isaković, koja je praćena nepoznatim artefaktima, jer je bila i neposredno svjedočila događajima u ljeto 1971. godine. To su izvorni, između ostalog, dnevnički zapisi Bojane Isaković. Na primjer opis trenutaka kada Lovćenom odjekuje 18 zagušujućih eksplozija dok se oni penju ka kapeli, poslije čega će iz utrobe planine, preko opčinjujućeg sivosrebrnog lovćenskog stenja i kamenja, početi da se sliva nekakva lavina žute zemlje. Postoji nekoliko kolor snimaka koje je Bojana napravila o tom fenomenu”, upoznao je prisutne Kljakić.

U svojim zapisima, ona je opisala i gnevno raskivanje dasaka, kidanje žica, kojima je kapelica bila okružena. Ostavila je potresno svjedočenje o ulasku u Njegoševo zdanje, opisala kako kleči pred njegovim sarkofagom i kako su je, u do tada nikad ne doživljenom miru, spokoju i tišini, pomilovale vlati jedne rascvjetale biljke, izvijorene kroz najtešnju prostornu nit koja sarkofag, u kome su Njegoševe mošti, dijeli od poklopca kojim je on pokriven. Taj cvijet ona i danas čuva, a radi se cvijetu koji se u našem narodu zove nezaboravak – spomenak.

Kroz dalje izlaganje g. Kljakića, takođe, saznajemo da je Bojana Isaković uspjela da uspostavi izuzetno prisan odnos sa porodicom Mate Meštrovića, sinom Ivana Meštrovića. Zahvaljujući tome Meštrović je Bojani iz Amerike poslao ono što je pronašao u kućnoj arhivi – prepisku svog oca Ivana sa čelnicima crnogorskih vlasti i ambasadorom Jugoslavije u Vašingtonu Vladimirom Popovićem. Svi ti zapisi svjedoče o tome kakave je lične napore, skopčane s rizicima različite vrste, činila Bojana da dođe do pisama, protesta, koja su stizala na Cetinje, da se kapela ne ruši i na njeno mjesto ne gradi Meštorvićev mauzolej. Kao posebno važno, Slobodan Kljakić je istakao dva razgovora sa Blažom Jovanovićem, tokom kojih je on više puta ponovio da je protiv rušenja kapele na Lovćenu.

Monah dr Pavle Kondić imao je izlaganje na temu „Zbirka dokumenata i svjedočanstava Mitropolita Danila Dajkovića o Lovćenskoj kapeli“. Otac Pavle upoznao je prisutne sa strukturom ove zbirke, koja je sačinjena iz službenih akata Svetog sinoda, Patrijarha Germana, Mitropolita Danila, Verske komisije, prepiske Mitropolita i advokata, pisma drugih episkopa i klirika, kao i drugih ljudi, članaka iz jugoslovenskih i inostranih novina, fotografija…

Istakao je da je Mitropolit Danilo (Dajković) uradio sve što je u tom trenutku bilo moguće i da mu je savjest čista. Takođe, zajedno sa urednikom časopisa „Svetigora“ Radosavom Rajom Vojinovićem najavio je objavljivanje pisama sveštenstva Mitropolije povodom rušenja kapele, u kojima se vidi odnos sveštenika prema tom činu, ali i čast i dostojanstvo pomenutih sveštenika.

Na kraju o. Pavle Kondić je izrazio zahvalnost organizatorima okruglog stola i nadu da nećemo čekati ni pet godina da zasija zlatni krst na Lovćenskoj kapeli.

Dr Budimir Aleksić govorio je o inspirativnoj temi – borbi dr Ljubomira Durkovića Jakšića za istinu o Njegoševoj kapeli, možda najvećeg borca za istinu o kapeli i protiv njenoga skrnavljenja 1971. godine. Podsjetivši na ovog poznatog Njegošologa, istaknutog kulturnog djelatnika, istraživača Njegoševog života i djelatnosti kao vladara i kao mitropolita, istakao je da su njegovi radovi o Njegošu rezultat opseženih naučnih istraživanja, koje je preduzimao u brojnim arhivima i bibliotekama širom Evrope, počevši od Poljske, gdje je 1937. godine doktorirao na Njegoševom životu i djelu, preko Češke, Austrije, Njemačke, Mađarske, Rumunije, bivše Jugoslavije…

“I počeci njegovog bogatog i raznovrsnog naučnog stvaralaštvo su vezani upravo za proučavanje Njegoša, i on o tome govori u predgovoru njegove čuvene knjige “Crnogorska mitropolija nikada nije bila autokefalna”, koju je objavila Mitropolija 1971. godine. I tu ću rečenicu citirati, kaže: Naučnim radom sam se počeo baviti proučavanjem Njegoša, kao vladike i gospodara, i njegove Crne Gore. Na osnovu prvih rezultata toga rada 1937. godine na Univerzitetu u Varšavi dobio sam titulu doktora nauka. Prilikom proglašenja za doktora, po pravilima Univerziteta, svečano sam dao zakletvu, koju sam kao pravoslavni vjernik sa uzdignuta tri prsta glasno izgovorio, da ću u budućem naučnom radu služiti samo istini, istražujući je putem naučne metode rada. I zaista, ako se sagleda naučni opus Ljube Durkovića, dolazi se do zaključka da se ovaj nepokolebljivi Srbin, vrsni Durmitorac, koji je bio stamen u svojim uvjerenjima, držao te zakletve do kraja života, a živio je 90 godina.”

U knjizi Njegoš i Lovćen, objavljenoj povodom 120. godišnjice Njegoševog upokojenja, 1971. godine, Ljubomir Durković Jakšić je na temelju ogromnog broja dokumenata, kako je naglasio Aleksić, predočio veličanstvenu istoriju kapele na Lovćenu i njenu utkanost u život i djelo Njegoševo, kao i njenu utkanost u biće čitavog srpskog naroda.

Otac Nemanja Krivokapić, govoreći na temu “Crkva Sv. Petra Cetinjskog na Prčanju – zalog vaskrsenja Lovćenske kapele“, podsjetio je da je njegov otac, blaženopočivši prota Momčilo Krivokapić, bio jedan od onih koji nikako nisu mogli se pomire sa drskim činom, direktnim kršenjem amaneta Svetoga vladike da mu kosti počivaju na Lovćenu, u crkvici koju je sam za života sagradio, te da je za Njegoševu kapelu bio neobično i duboko vezan, a imao je prilike par puta da služi u njoj, o čemu je često govorio i uvijek sa istim žarom opisivao svaki detalj.

“Otprilike godinu dana prije rušenja kapele, iako su pripremni radovi za gradnju mauzoleja bili već u poodmakloj fazi, a sve i dalje nadajući se da se to ipak možda neće dogoditi, napisao je za Pravoslavlje jedan tekst Na Lovćenu ništa naročito novo, u kom izražava svoja osjećanja prilikom, ispostaviće se, poslednjeg izlaska na Lovćen i susreta sa kapelom na Petrovdan 1971. godine”, kazao je o. Nemanja.

Pročitao je ono što je o. Momo, između ostalog, zapisao tog popodneva: … Još izdaleka, kada se prilazi jezerskom vrhu, primjeti se po planinama ovog vrha nešto crveno, to graditelji mauzoleja bezobzirno bacaju, prilikom radova, crvenu zemlju nizbrdo, ne vodeći računa kakav utisak ostavlja ova rijeka crvenila. Meni se neodoljivo nameće utisak, da ranjeni Lovćen krvari.

Iste godine kada je srušena Lovćenska kapela, otac Momo je započeo gradnju crkve po uzoru na nju, na Prčanju, primorskom mjestu u podnožju Lovćena, na poziciji odakle se pruža predivan pogled na lovćenske vrhove.

“Na mjestu gdje je crkva dijagonalno povezana sa pozicijom nekadašnje Lovćenske kapele, gdje se, kako bi otac Momo rekao, kapele ogledaju jedna u drugoj. Dakle, baš na Prčanju gdje je i sam Njegoš volio često da boravi, gdje je sam, samo godinu dana prije smrti, u kući koja se nalazi u neposrednoj blizini buduće prčanjske crkve, napisao svoj testament. To će biti dakle prva u veličanstvenom nizu crkava sagrađenih po uzoru na Lovćenskuu kapelu”, rekao je otac Krivokapić, naglašavajući da se nije moglo spriječiti da se kapela sruši, ali da je upravo građenjem ove crkve, ona nastavila da živi, samo privremno izmještena sa Lovćena u primorje.

Pjesnik Budimir Dubak je napravio osvrt na temu “Srpski pjesnici o Lovćenu i Njegošu“ i prenio pozdrave akademika, najvećeg živog srpskog pjesnika, Matije Bećkovića, koji je ga je zamolio da u njegovo ime kaže rečenicu: “Da se Njegoš vrati svojoj crkvi”. Podsjetivši na brojne srpske pjesnike, koji su vidjeli udes Lovćena, kao naše svete planine, koja je oskrnavljena i prognana i utamničila Njegoša, kazao je da taj odjek u stvaralaštvu najubedljivije govori koliko su događaji oko Lovćena, učinili da dobijemo neke od najpotresnijih strofa našeg posleratnog pjesništva, a djela koja nastaju na ovu temu do naših dana, čine već cijelo jedno veliko poglavlja srpske književnosti.

“Njegošev srpski narod se moli da vaskrsne Njegoševa kapela na Lovćenu”, poručio je na kraju svog izlaganja Budimir Dubak.

Dr Milena Martinović je govorila na temu “Dva pristupa etnološkom proučavanju Crne Gore”, što je zapravo osvrt na istoimeni tekst njenog pokojnog oca Mika Simova Martinovića, koji je objavljen 1974. godine, neposredno pred njegovu smrt, a u suštini poslije rušenja kapelice, a koji je bio protiv podizanja mauzoleja i rušenja kapelice.

“On je, pošto se bavio naukom, na jednom simpozijumu, koji je kasnije objavio Zbornik u izdanju Srpske akademije nauka i umjetnosti, prezentirao rad Dva pristupa etnološkom proučavanju Crne Gore, kojim je obrazložio da postoje dva pristupa”, kazala je gospođa Milena Martinović i podsjetila da su jedan pristup zagovarali: Bogišić, Rovinjski i Cvijić, koji su skladno, dopunjuju i kompletiraju, po kome sva građa etnografska, istorijska upućuje na činjenicu da je državnom pojmu Crne Gore prethodio državni pojam Zete. Drugi etnološki pristup proučavanju Crne Gore zasnovan je na srbofobiji Ante Starčevića.

Veselin Matović je učesnicima okruglog stola prenio pozdrave Komnena Bećirovića, čovjeka koji je možda više nego iko učinio da se pitanje rušenje Njegoševe kapele internacionalizuje, odnosno, da postane na neki način planetarni problem. Bećirović kaže da je ovaj skup “veliki korak ka vraćanju Lovćena onakvim kakvim ga je oblikovala geologija, teologija i Njegošev genije”.

“Poznato je da je više od sedam decenija dio naše inteligencije, uglavnom onaj koji je funkcionisao i koji funkcioniše kao transmisija i realizator državnih politika i vladajućih ideologija, ali ništa manje i onaj koji djeluje u okviru obrazovnih i naučnih institucija, iz generacije u generaciju, gotovo horski ponavljao, i danas ponavlja, zahtjev za takozvanim novim čitanjem Njegoša. Međutim, ako malo bolje pogledamo, vidjećemo da iza toga zahtjeva ne stoji, kako bi se u prvi mah moglo pomisliti, stvarna potreba da se na osnovu novih književno teorijskih, književno istorijskih saznanja, iznova osvijetli Njegoševa pjesnička poruka. Nego je to uvijek bio i ostao do današnjeg dana, izdignut do najvišeg državnog razloga i upućen sa najvišeg političkog mjesta, zahtjev za novim poricanjem s jedne strane Njegoševog srpskog nacionalnog i jezičkog identiteta, a s druge pravoslavnog sadržaj njegovog dijela”, kazao je, između ostalog, Veselin Matović u svom izlaganju pod naslovom “Takozvano novo čitanje Njegoša“.

Profesor Svetislav Popović je govorio na temu “Odlazak, dolazak – Vaskrsenje Njegoševe kapele na Lovćenu“.

“Tema ima neku simboliku jer Lovćenska kapela ima sopstvenu ličnost i sopstvenu sudbinu, kao malo koji drugi objekat, bilo sakralni ili sekularni. Ona je simbol stradanje i simbol vaskrsenja, i ikona otpora i stub molitve. Kada god da je veličana i kad god je osporavana, bila je meta koju je lako pogoditi ili ljubavlju ili mržnjom, u zavisnosti od toga ko je u nju ciljao”, kazao je Popović i izložio hronologiju događaja od godine kada je podignuta Crkva Svetoga Petra Cetinjskoga do danas – pedeset godina od razaranja kapele na Lovćenu.

Govoreći o Sudskoj golgoti knjaza Mihaila Petrovića Njegoša u odbrani Lovćenske svetinje, publicista Jovan Markuš je kazao da pored ovih velikih imena, koja su danas spomenuta, počevši od našeg velikog Mitropolita Danila (Dajkovića), onda Ljubomira Durkovića Jakšića, Nika Simova Martinovića, Komnena Bećirovića, postoji jedna grandiozna ličnost istorije Crne Gore, koja je, po njegovom mišljenju, najsličnija Svetom Petru Cetinjskom:

“To je princ Mihailo ili knjaz Mihailo Petrović Njegoš, koji je, što uopšte nije poznato široj javnosti, pored Mitropolije crnogorsko-primorske, vodio paralelni postupak da se zabrani rušenje Njegoševog groba kao legitimni nasljednik i da se zabrani rušenje Crkve Svetog Petra Cetinjskoga na vrhu Lovćena.”

Naglašavajući da je taj veliki čovjek, patriota, koji je odbio tri puta vladarsku krunu, vodio paralelni postupak, i za to angažovao dva advokata, podsjetio je da je taj postupak pokrenut 1971. godine, a pošto je razorena kapelica 1972. godine, normalno je bilo da nadležni sud donese odluku prije samog čina razaranja.

“Međutim, ne da nije donijeta tada odluka, nego vjerovali ili ne, odluka je donijeta, uručena 1975. godine”, kazao je Jovan Markuš.

Vrh Lovćena je vlasništvo Mitropolije crnogorsko-primorske, odnosno nadležne Parohije njeguške i o tome nema, kako je kazao Markuš, nikakve dileme, jer postoje dokumenti. Zatim je posvjedočio da je 1984. godine kao predsjednik Izvršnog odbora Opštine Cetinje, imao sastanak koji se ticao vraćanja, ispunjavanja duga republičke vlasti, sastanak je bio na njihov predlog, da se ispuni obaveza države i da se ponovo podigne razorena Njegoševa kapelica, odnosno, kako su oni tada tumačili, preseljena Njegoševa kapelica.

Nakon ovog izlaganja, pristupilo se diskusiji.

Poslednje izlaganje na okruglom stolu, koje je Mitropolija crnogosko-primorska organizovala povodom 50 godina od razaranja Njegoševe kapele na Lovćenu, Ivana Petrovića Njegoša izgovoreno je pred crkvom Preobraženja Gospodnjeg na Ivanovim koritima, u neposrednoj blizini ostataka lovćenskog hrama Svetog Petra Cetinjskog, koje su posjetili učesnici skupa, uz molitvu Mitropolita crnogorsko-primorskog g. Joanikija, sveštenstva i vjernika Mitropolije crnogorsko-primorske u navečerje praznika Svetih Kirika i Julite, 27. jula 2022. godine.