Sinoć na Vidovdan, u podgoričkom hramu Svetog Georgija je služena Sveta tajna osvećenja jeleja.
Svetom službom načalstvovao je protojerej-stavrofor Dragan Stanišić uz sasluženje braće sveštenoslužitelja, prote Milete Kljajevića, protojereja Jovana Radovića i đakona Luke Pavićevića.
Nakon sedmokratnog pomazivanja svetim jelejem, pred vjerni narod na cjelivanje iznesene su čestice moštiju koje se čuvaju u ovom drevnom hramu: Velikomučenika Đorđa, Sv. Mučenice Bosiljke Pasjanske i Sv.Stefana Tronoškoga. Potom je vjernom narodu podijeljen osvećen jelej i brašno.
U nastavku je služena večernja služba.
O velikomučeničkom podvigu Sv. kneza Lazara, sabrane je poučio prota Dragan Stanišić, čije izlaganje prenosimo integralno:
Vidovdan i Krsna slava
„Vidovdan je događanje u kojem je aktivno prisutan Živi i Istiniti Bog. Sama riječ Vidovdan potiče iz predanja o kosovskim dešavanjima iz 1389. godine, kada je srpski knez Lazar krenuo u boj na Kosovo ispunjen nebeskom viješću: Zemaljsko je za malena carstvo a nebesko uvijek i do vijeka. Sva svjedočanstva i predanja i kasnije pohvale i himne o opredjeljenju cara Lazara nazivaju se Kosovski zavjet. Sami Vidovdan je praznik opredjeljenja ljudi za Nebesko carstvo još od vremena Novog zavjeta. Sva ta javljanja Duha Božijeg i kroz epohu Kosovskog zavjeta nazivaju se Vidovdan. Blaženopočivši Mitropolit Amfilohije povodom vidovdanskog duha i Lazara spjevao je pjesmu: Vidovdane moj očinji vide / Tobom vidim što drugi ne vide / Vidim Laza čestitoga kneza / Besmtrnoga kosovskog viteza / I sa njime jato mučenika / Iz krvi im iznikli božuri / Iz kostiju znak časnoga krsta / Svoje Nebo nose na tri prsta. / Vjera im je osnov pregnuća / A zenica Presveta Trojica / Svi odoše u boj na Kosovo / Za presveto Ime Isusovo! / Vidovdane moj očinji vide /Tobom vidim što slijepci ne vide / Vidim Laza nebom obasjana / I u njemu zoru novog dana / U Vaskrslom Hristu zapretana / Potvrđenog Zavjetom Kosova / Jedinoga puta Srbinova. (1989)
Krsna slava nastala je rano i uvijek se slavila na ovom jedinom putu Srbinovom, koji pominje Mitropolit Amfilohije. U narodnoj pjesma Marko Kraljević i beg Kostadin opisuje se događaj Krsne slave prije Kosovskog boja. Marko ukorijeva Kostadina što nepravilno slavi jer dočekuje samo novu gospodu, a za roditelje i sirotice ne mari. Pjesmom se želi naglasiti značaj dobrih djela u hrišćanskom životu. Knez Lazar je slično kao i Marko opominjao one koji su gramzivi i nemilosrdni. Jedna od osnovnih misli Kosovskog zavjeta je pobožnost u smislu žrtvene ljubavi prema braći i rodu svome. Crkveni pjesnik Lazara naziva hristokrasnim pastirom koji se do smrti potrudio za čuvanje bogomdanog mu stada.
Lazar je za ženu imao plemenitu Milicu, ćerku velikog kneza Vratka, od loze Nemanjića. U Žitijima svetih se navodi da se Lazar i Milica veoma voljahu i jedno drugo u čestitosti i pobožnosti podsticahu. Imali su pet kćeri: Maru, Draganu, Jelenu, Teodoru i Oliveru, a zatim i tri sina: Stefana, Vuka i Dobrivoja (koji umre veoma mlad).
Justin Popović u svojim Žitijama svetih piše da Lazar i Milica česno poudavaše svoje prve četiri kćeri za znamenite kraljeve i velikaše, te i time utvrdiše mir i jedinstvo hrišćanskih vladara i naroda. Najstariju svoju kćer Maru oni udadoše za velmožu Vuka Brankovića, koji vladaše na Kosovu. Drugu kćer, Draganu, udadoše u kuću Šišmana, bugarskog cara u Trnovu. Treća kći, Jelena, bi data za Đurđa II Stratimirovića-Balšića, gospodara sve zetske i primorske zemlje. Četvrta, Teodora, udade se u Ugarsku, za Nikolu Garovića, bana Mačvanskog (kasnije je postala banica hrvatsko-dalmatinska).
Zna se da je knez Lazar slavio kao svoju krsnu slavu proroka Amosa što govori da je ustanova Krsne slave u srpskom narodu u njegovo vrijeme dobro poznata. Proslava Krsnog imena pobuđuje na zadužbinarstvo one koji slave. Lazar je bio ktitor i dobrotvor mnogih crkava i manastira: Crkve Svetog Stefana u slavnom gradu Kruševcu, poznate i do danas pod imenom Lazarica. Sazidao je na rijeci Mlavi crkvu Presvete Bogomatere i oko nje osnovao manastir, a svojom vladarskom poveljom od 1379. godine utvrdi ga i darova sinajskim monasima. Ovaj manastir i do danas postoji i naziva se Gornjak, a posvećen je Vavedenju Presvete Bogorodice.
U to vrijeme, navode životopisci, doputova u Kruševac staratelj monaške bolnice u Svetoj lavri hilandarskoj, monah kir Gerasim, brat Vuka Brankovića, i tražaše pomoć. Knez mu izdade povelju 1380 g. u kojoj zapovijedi da se u bolnicu hilandarsku svake godine daje po stotinu zlatnika, a radi ishrane i lečenja bolesnih monaha zavešta još i dva sela: Jelašnicu s međama i Jelašnicu s crkvom, što sve opet potvrdi patrijarh Spiridon svojom patrijaraškom gramatom. Monah kir Gerasim ispriča knezu kako se mnogi i mnogi posvećuju inočkom obrazu u Hilandaru, pa je crkva skoro nedovoljna da sve njih u sebe smesti. Tada sveti knez, navodi se u izvještajima životopisaca, po ugledu na velike zadužbine Nemanjića, posla neimare i sve ostalo što trebaše, te u Hilandaru, uz glavnu hilandarsku crkvu kralja Milutina, sagradi divnu i prostranu pripratu, te se na taj način i on uvrsti u red velikih i svetih zadužbinara Nemanjića. Ruskom pak manastiru Sv. Pantalejmona u Svetoj Gori knez poveljom svojom od 1381. godine priloži Crkvu Spasovu u Hvosnu, uz još neka sela i potrebne privilegije.
Lazar je brinuo o srpskim monasima u Svetoj zemlji. Na molbu jerusalimskog Patrijarha Mihaila on pisaše 1388. g. knezu Dubrovačke republike da se srpskim monasima u Jerusalimu, nastanjenim u manastiru Sv. arhangela Mihaila, zadužbini Svetog Save i kralja Milutina, isplati zaostali stonski dohodak. Slao je priloge i manastiru na Sinaju i manastirima u Vlaškoj.
Najveća zadužbina Svetog kneza Lazara je njegov manastir Ravanica, koji bi osnovan 1381. godine i posvećen Vaznesenju Gospodnjem (Spasovdanu). Gradnju ove divne zadužbine povjeri Sveti knez glavnom neimaru Radu Boroviću, koji sazida veličanstvenu crkvu u najljepšem srpsko-vizantijskom stilu. Očevidac svega toga, srpski Patrijarh Danilo III, u svom ”Slovu o knezu Lazaru”, ovako opisuje kneževo ukrašavanje manastira Ravanice: Božansku je crkvu prekrasnim mramorjem ukrasio, zlatom i srebrom je božanstvene ikone izobrazio. I ne samo ikone, nego je i zidove zlatom prosvetlio. Manastir je ogradio visokim pirgovima (kulama) i čvrstim zidovima, i utvrdio svakom ogradom, kakve do tada nigde nije bilo. Iste 1381. godine on izdade svoju vladarsku povelju ovome manastiru i obdari ga velikim dobrima u Pomoravlju, Podunavlju i Posavini. U to vrijeme u Ravanici se podvizavao i Sveti Romilo Ravanički, koji se tu i upokoji i bi pogreben s južne strane priprate ravaničkog hrama. Poslije mučeničke končine Svetoga kneza i njegove će svete mošti biti prenijete u svetu obitelj ravaničku.
Car Lazar se u nekoliko mahova borio protiv turske najezde. Kod mjesta Pločnika na Toplici 1387. godine porazio je Murata koji sledeće godine prodre i u Bosnu, ali ga tamo susrete hrabri vojvoda kralja Tvrtka, Vlatko Vuković, i junački pobedi kod grada Bileća. Sve ovo međutim ne zaustavi Turke, nego samo podstaknu Amurata da se još više i brojnije pripremi za odsudnu bitku sa knez Lazarom i njegovom hrabrom vojskom.
Justin Popović piše: Lazar je na dvoru održao svoju kneževsku večeru, na kojoj je miroljubivo pozvao sve prisutne vojvode i velikaše na mir i slogu protiv nekrsta. Zatim se srpska vojska poče okupljati oko grada Kruševca i, na čelu sa čestitim knezom i visokim vojvodama, kretala se na jug u pravcu Kosova.
Dan prije bitke knez je vojsku svoju okupio oko bijele Samodreže crkve, gdje bi odslužena služba Božja i sva vojska redom pričešćena. Jer je sveti velikomučenik Hristov predosećao da njemu i njima predstoji ispiti čašu stradanja Hristovih, ”za krst časni i slobodu zlatnu”.
Za to vreme vojska sultana Murata, sa sinovima mu Jakubom i Bajazitom i mnogim trupama turskih emira iz Male Azije i Persije, bješe se već slegla na Kosovo Polje, između grada Prištine i rijeka Laba i Sitnice. Na dan boja na Vidovdan, u utorak 15/28 juna 1389. godine, na Svetog proroka Božjeg Amosa, svečarsku slavu kneza Lazara, knez Lazar još jednom se pomoli Bogu i izgovori ohrabrujuću besjedu svojoj vojsci prije samog boja, što sve opisa potonji Patrijarh srpski Danilo III. Ako nam se mač, ili rana, ili hiljade smrti dogodi podnesimo to slatko za Hrista i za blagočestivu veru našeg otačastva. Bolji nam je podvig smrti, negoli stidan i ropski život; bolje nam je u boju od mača smrt podneti, negoli pleća neprijateljima našim dati. Mnogo poživesmo za svet, postarajmo se dakle da uskoro podvig stradalački primimo, da bismo poživeli večno na nebesima; imenujmo sebe vojnicima Hristovim, stradalcima za veru, kako bismo se upisali u knjigu života. Ne poštedimo tela naša u borenju, da od Podvigopoložnika svetle vence primimo. Stradanja rađaju slavu, a trudovi posreduju za počinak. – Tim i drugim rečima knez naoruža vojnike i na podvig ih pripremi.
Životopisci bilježe kada otpoče krvavi boj između krsta i nekrsta, između hrišćana i muhamedanaca, tada jedan od Lazarevih vojvoda, po imenu Miloš Obilić, uspije da se probije do samog šatora sultana Murata i da ovoga raspori nožem i ubije. Muratovo ubistvo sprva unese veliku pometnju u tursku vojsku, i tada je Lazareva vojska naglo napredovala. No promisao Božji beše knezu i Srbima naznačio drugi ishod iz ove borbe. Konstantin Filosof piše: ”Kada knez ustade i krete na Ismailćane, sukob bi na polju Kosovu. I u prvi mah odolevahu Lazarevi ljudi i pobeđivahu. Ali već ne beše vreme za izbavljenje. Stoga sin turskoga cara (Bajazit) ojača opet u toj samoj bitci i pobedi, jer je Bog tako dopustio da se ovaj veliki Lazar i oni koji su sa njim uvenčaju vencem mučeništva.
Tijelo Lazarevo bi česno pogrebeno u Crkvi Svetog Vaznesenja u Prištini. Poslije godinu dana Lazarevi sinovi Stefan i Vuk, po savjetu Svjatjejšeg patrijarha i zajedno sa klirom i narodom, otkriše mošti Svetog velikomučenika i nađoše tijelo njegovo netljeno i čitavo, koje ispuštaše mnogi i blagouhani miris (kao što to svedoči Pećski letopis iz toga doba). Uzevši sveto tijelo, svi skupa kretoše u litiji ka zadužbini njegovoj manastiru Ravanici. Usput svratiše u manastir Novu Pavlicu, zadužbinu Lazarevih sestrića braće Musića, koji takođe izgiboše na Kosovu. Na tom putu litiju srete česna udovica Lazareva, kneginja Milica.
Sveto tijelo velikomučenika Lazara bi svečano prenijeto u njegovu zadužbinu Ravanicu kod Ćuprije 1391. gdje je i položeno u Crkvi Sv. Vaznesenja. Tu ono počivaše i čudotvorstva činjaše sve do godine 1690, kada, pri opštoj seobi Srba pod Patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem, i ravanički monasi napustiše svoj manastir ispred turske osvete, i sa tijelom Svetog kneza pređoše najpre u Sent-Andreju poviše Budima, a zatim 1697. odatle u Frušku Goru u Sremu, gdje obnoviše manastir Vrdnik i nazvaše ga novom Ravanicom. U ovoj novoj Ravanici tijelo Svetog velikomučenika cara Lazara počivalo je sve do Drugog svjetskog rata, kada ga je (14. aprila 1942) ispred ustaškog pustošenja fruškogorskih manastira prenio u Sabornu crkvu u Beograd prota Radoslav Grujić.
Godine 1954. Sveti arhijerejski sabor SPC donio je odluku o prenošenju moštiju Sv. kneza u Ravanicu. Ova odluka je sprovedena o šeststotoj godišnjici Kosovske bitke 1989.”
Elza Bibić
Foto/Video: Darko Radunović
