Sveti Grigorije beše mlađi brat Svetog Vasilija Velikog. Rodio se oko 335. g. u gradu Neokesariji u Pontu u onoj istoj blagočestivoj porodici iz koje su izašli još mnogi drugi svetitelji Božji.
Prvu nauku učio je kod svoga starijeg brata Vasilija, a zatim je prošao i sve svetske i duhovne nauke. Oženio se pobožnom devojkom Teosevijom i bio posvećen za čteca božanskih knjiga u Crkvi Božjoj. Kasnije mu dođe misao da se posveti pozivu svetskog ritora, no po savetu Svetog Grigorija Bogoslova, druga Vasilijevog i njegovog, odbaci tu misao i, šta više, otide te se zamonaši kod svoga brata Vasilija na reci Irisu u Pontu, a blažena mu supruga Teosevija postade đakonisa. Ovu blaženu Teoseviju, koja se uskoro zatim upokoji, mnogim pohvalama uvenča Sveti Grigorije Bogoslov (u pismu upućenom Grigoriju), nazivajući je “sestrom” Grigorijevom i svojom, pohvalom Crkve i ukrasom Hristovim.
Po izboru Svetog Vasilija za arhiepiskopa kesarijskog bi izabran i Sveti Grigorije u jesen 371. god., za episkopa u malom kapadokijskom gradu Nisi, da bi ujedno podržao i svoga brata u odbrani pravoslavne vere i Crkve. Sveti Grigorije mudro upravljaše Crkvom Hristovom, a naročito beše slavan besednik i izvrstan hrišćanski filosof. Revnujući za pravoslavnu veru on izazva protiv sebe gonjenje od strane arijanaca, koji se u vreme cara Valenta behu ponovo osilili. Ovi jeretici uspeše da zbace Svetog Grigorija sa episkopske stolice (375), na koju se svetitelj ponovo vrati tek po smrti cara Valenta 378. godine. Po smrti brata mu Vasilija, velikog pobornika pravoslavlja, Sveti Grigorije preuze na sebe bogoslovsku dogmatsku borbu protiv jeretika Evnomija, krajnjeg arijanca, i zato pisaše znamenite bogoslovske knjige u odbranu pravoslavne vere u Svetu Trojicu. Učestvovao je zatim na saboru u Antiohiji 379. g. sa Svetim Meletijem Antiohijskim. Od pravoslavnih bi izabran za arhiepiskopa u Sevastiji (380. g.) te je upravljao i tom Crkvom nekoliko meseci do izbora novog pravoslavnog episkopa.
Kada za carovanja Teodosija Velikog bi sazvan u Carigradu Drugi vaseljenski sabor 381. godine, protiv arijanaca i duhoboračke jeresi Makedonijeve, na njemu uze aktivnog učešća i Sveti Grigorije. Sa ostalim Svetim ocima, pobornicima pravoslavlja, izloži nikejsko-carigradski Simvol vere, i bi uvršćen u “izabrane oce” Crkve, opštenje sa kojima beše znak i dokaz pravoslavnosti. Kada se na istom Saboru upokoji predsedavajući Sabora – Sveti Meletije Antiohijski, bi određen od Sabora Sveti Grigorije da mu održi nadgrobno pohvalno slovo. Posle II Vaseljenskog sabora uzimao je učešća još na nekoliko sabora držanih u Carigradu. Iza sebe ostavi mnoge bogoslovske i podvižničke knjige, korisne Crkvi svetoj i vernima za život i blagočešće. Upokojio se oko 395. godine. Po izgledu ličio na svog brata Vasilija, samo bio nižeg rasta i prosed.
