U Nedjelju Svih svetih, prvu po Duhovima, 15. juna, molitveno je obilježena osamdesetogodišnjica stradanja velikog narodnog zbjega na putu od Podgorice (Vezirovog mosta) do Zidanog mosta u Sloveniji.
Svetom arhijerejskom liturgijom u Hramu Svetih Kirila i Metodija u Ljubljani, načalstvovao je Njegovo visokopreosveštenstvo Arhiepiskop cetinjski Mitropolit crnogorsko-primorski g. Joanikije uz sasluženje Visokopreosvećenog Mitropolita budimljansko-nikšićkog g. Metodija i preosvećene gospode episkopa pakračko-slavonskog Jovana i buenosajreskog i južno-centralnoameričkog Kirila, administratora Mitropolije zagrebačko-ljubljanske, sveštenstva i sveštenomonaštva iz više eparhija naše Crkve, u molitvenom prisustvu vjernog naroda.
Pojao je ženski hor Hrama Svetih Kirila i Metodija u Ljubljani, a vodila ga je Sofija Antić.
Po pročitanom jevanđelskom začalu, besjedio je Visokopreosvećeni Mitropolit crnogorsko-primorski g. Joanikije poručivši da je Božiji promisao ustrojio da baš na praznik Svih svetih molitveno obilježimo osamdesetogodišnji spomen na stradanje ostataka kraljevske vojske u otadžbini, sveštenika i preko 20.000 vjernog naroda, kojeg su Titovi komunisti pobili u Sloveniji, poslije završetka Drugog svjetskog rata, tokom maja i juna 1945. godine:
„Pobijeni su na zvjerski način bez suda i presude, lišeni prava na grob i dostojni pomen. Među pobijenima bilo je mnogo onih koji su postradali bez ikakve svoje krivice, samo zato što su bili antikomunisti. Bilo je naravno i grešnih, ali niko se od njih nije odrekao svoje vjere niti svoje Crkve.“
Arhiepiskop cetinjski je naglasio da se danas sjećamo onih koji su pobijeni bratskom rukom a poslije toga zlom voljom i nasiljem komunističkih vlasti gurani u zaborav preko 50 godina Međutim, njih Bog nije zaboravio, ni njih, ni njihovo stradanje:
„Danas na praznik Svih svetih nad njihovim rasutim kostima po slovenačkim brdima i jarugama, pomolićemo se usrdno zaupokojenom molitvom sa svetima upokoj Hriste duše slugu tvojih. Vršeći ovaj pomen ne prizivamo nove bratske sukobe i osvetu, ne dao Bog, nego prizivamo mir dušama pobijenih i oproštaj grijehova i njima i onima koji su ih pobili. Uvjereni smo da su se oni pred Bogom pravednim sudijom već izmirili i jedni drugima oprostili. Ako je tako na nebu, onda neka tako bude i među nama ovdje na zemlji.“
Na kraju svog arhipastirskog slova Visokopreosvećeni Mitropolit Joanikije najsrdačnije je zablagodario dragom Vladici Kirilu i njegovom sveštenstvu na bratskoj ljubavi i velikom trudu oko organizacije ovog pomena.
„Posebno se zahvaljujemo braći Slovencima na gostoprimstvu i svemu što su učinili za očuvanje sjećanja na stradanje naših sunarodnika pobijenih od komunista. Braća Slovenci, a među njima posebno ističem dragog prijatelja doktora Mitju Ferenca, učinili su veliko djelo, pronašli su oko 600 masovnih grobnica, pobijenih pravoslavnih hrišćana po jarugama brdovite i šumovite Slovenije. Zbog toga Sloveniji i dragim Slovencima dugujemo vječnu i bratsku zahvalnost“, kazao je Njegovo visokopreosveštenstvo Arhiepiskop cetinjski Mitropolit crnogorsko-primorski g. Joanikije , čiju besjedu možete pročitati OVDJE.
Liturgijskom sabranju u Hramu Svetih Kirila i Metodija u Ljubljani, prisustvovali su predsjednik Skupštine Crne Gore Andrija Mandić, potpredsjednik Vlade Crne Gore Budimir Aleksić i ministar Slaven Radunović, kao i više poslanika Skupštine Crne Gore i gospođa Nikolina Milatović Popović v.d. pomoćnika direktora Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije.
Svetu liturgiju je prenosio Prvi program Televizije Slovenija.
Parastos u Kamniškoj Bistrici
Nakon evharistijskog sabranja, obilježavanje osamdesetogodišnjice stradanja velikog narodnog zbjega u Sloveniji, nastavljeno je u Parku sjećanja u Kamniškoj Bistrici, ispred Spomen-kapele posvećene Sveštenomučeniku Joanikiju i sa njim postradalim sveštenomučenicima i mučenicima. Parastos nevino postradalim žrtvama, kojima se ni dan-danas ne zna ni groba ni mramora, služili su visokopreosvećena i preosvećena gospoda arhijereji, u molitvenom prisustvu vjernog naroda.
Nakon molitve za upokojene prisutnima su se obratili Episkop pakračko-slavonski Jovan, gospodin Andrija Mandić, predsjednik Skupštine Crne Gore (njegovu besjedu možete pročitati OVDJE) i gospodin Uroš Pirc, podžupan Opštine Kamnik.
Saboru u spomen na stradanje mnoštva nevinih, pobijenih od bratske ruke u proljeće 1945. godine, prisustvovali su i potomci postradalih iz raznih krajeva Crne Gore. Posjetu spomen području u Kamniškoj Bistrici svake godine organizuje Udruženje „Otkrićemo istinu – Dušan Niklanović“ iz Budve, koje se godinama bavi sudbinom oko 20.000 muškaraca, žena i djece, koji su se našli u slovenačkim šumama, u namjeri da se pridruže Englezima. U mjestu Kamniška Bistrica, samo u jednoj od više grobnica zatrpano je oko 3.500 učesnika zbijega iz Crne Gore.
Podsjećamo da je nevino postradalim prvi parastos u Kamniškoj Bistrici služio 2006. godine blaženopočivši Mitropolit Amfilohije sa tadašnjim episkopom budimljansko-nikšićkim, a sadašnjim Mitropolitom crnogorsko-primorskim Joanikijem, sveštenstvom i vjernim narodom.
Udruženje „Otkrićemo istinu“ na mjestu gdje se nalazi jedna od najvećih masovnih grobnica iz tog vremena, podiglo je spomen-kapelu posvećenu Svetom sveštenomučeniku Joanikiju crnogorsko-primorskom i sa njim postradalim sveštenomučenicima i mučenicima, koju su 13. juna 2015. godine osveštali i u njoj služili Liturgiju i parastos blaženopočivši Mitropolit Amfilohije i tadašnji miropolit zagrebačko-ljubljanski, sadašnji Patrijarh srpski g. Porfirije. Tada je pročitano preko šest hiljada do tada prikupljenih imena stradalnika.
Vesna Dević
Promocija knjiga o stradanju velikog narodnog zbjega na putu od Podgorice do Slovenije
Dan ranije, u subotu, 14. juna, u prepunoj svečanoj sali Parohijskog doma Hrama Svetih Kirila i Metodija u Ljubljani, održana je promocija dvije važne i tek izdate knjige – zbornika tekstova sa naučnih skupova pod nazivom „Stradalni put – od Vezirovog do Zidanog mosta“ u izdanju Mitropolije crnogorsko-primorske i knjige „Kainovski zločin – od Vezirovog do Zidanog mosta“, autora protojereja-stavrofora dr Velibora Džomića, u izdanju Crkvene opštine Ljubljana.
Ovim promocijama započelo je obilježavanje osamdesete godišnjice mučeničke končine velikog narodnog zbjega u kom su se nalazili ostaci Kraljeve vojske, sveštenstvo i narod Crne Gore, koje je u ljeto 1945. godine, u Sloveniji, sustigla bratobilačka ruka njihovih sunarodnika. Živote je tada izgubilo preko 20 000 ljudi, među kojima mnogo žena i djece, kao i Slovenaca koji su se suprotstavili revolucionarnom teroru.
Na predstavljanju zbornika tekstova sa naučnih skupova „Stradalni put od Vezirovog do Zidanoga mosta“, govorili su Mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije, prof. dr Budimir Aleksić, potpredsjednik Vlade Crne Gore i prof. dr Srđa Trifković, dok su knjigu „Kainovski zločin od Vezirovog do Zidanog mosta (1944-1945)“, predstavili autor, protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić, dr Srđa Trifković i dr Budimir Aleksić.
Promociji su prisustvovali i njihova preosveštenstva episkopi pakračko-slavonski Jovan i buenosajreski i južno-centralnoamerički dr Kirilo, administrator Mitropolije zagrebačko-ljubljanske, Njegova ekselencija Nadbiskup i Mitropolit ljubljanski msgr. Stanislav Zore, pomoćnica direktora Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije gospođa Nikolina Milatović Popović, predstavnici diplomatskih predstavništava Republike Srbije, Bosne i Hercegovine i Republike Grčke, gospodin Miljan Marković, predsjednik Skupštine Tivat, predstavnici udruženja „Otkrićemo istinu“, kao i predstavnici više srpskih društava koja djeluju na teritoriji Republike Slovenije.
Na početku skupa ženski hor Hrama Svetih Kirila i Metodija pojao je Ton despotin, tropar Duhova i pesmu Evo Gospoda. Đakon Petar Kozakijević pozdravio je okupljene u ime Crkvene opštine, a potom je pozdravne i uvodne riječi sabranima uputio Njegovo preosveštenstvo Episkop dr Kirilo.
Vladika Kirilo citirao je riječi blaženopočivšeg Patrijarha Pavla izgovorene 1992. godine na opijelu u manastiru Podlastva: „Nismo danas došli ovu svetinju da povređujemo, nego da zacelimo stare rane. Celivajući ove unižene i patničke kosti naše braće, uludo pobijene bratskom rukom, mi se klanjamo ljudskom dostojanstvu, odajemo dug njima i pravdi Božjoj, da bi te kosti bile večita opomena nama i našim pokolenjima — da nikada više ne digne ruku brat na brata svoga“, i dodao da se rane zacjeljuju praštanjem.
„Ono što prvo upada u oči jesu razmjere te strašne tragedije: tolike hiljade uništenih, uglavnom mladih života. Tolika mržnja. Toliko odsustvo samilosti prema bližnjem. Sa stanovišta civilizacijskih vrijednosti, to je masovna egzekucija bez suda i presude: ubistvo nevinih – sveštenika, žena i djece. Na spisku postradalih, koji broji više hiljada imena, nalaze se i mladi dječaci, a mislim da je malo porodica iz Crne Gore i Hercegovine koje na tom putu nijesu izgubile bar jednog svog člana. Uprkos tome, Crkva nije posegnula da sudi o tom događaju, nego je tražila u tom času tame Hristovo Raspeće i Njegov grob — i pronašla ga je u krsnom putu Svetog sveštenomučenika mitropolita Joanikija Lipovca i drugih sveštenomučenika i mučenika koji su postradali sa njim. Crkva ih je kanonizovala. Nije navela sva njihova imena, već samo neka, da bi nam ona bila putokaz. Imena svih zna samo Bog. Baš zbog toga što ne znamo imena svih svetih i ustanovljen je praznik Svih svetih — koji ove godine proslavljamo baš sutra“, rekao je Episkop Kirilo u uvodnom obraćanju okupljenima.
Visokopreosvećeni Mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije je u svom izlaganju iskazao zalaganje za popisivanje i naučno istraživanje svih zločina – i četničkih i komunističkih i nacističkih, svih bez izuzetka, a naročito onih zločina koji su se dogodili među braćom.
„Kada vršimo pomene, molimo se Bogu za pokoj duša onih koji su postradali, imamo osjećaj da su se pred Bogom žrtve i zločinci već izmirili, oni su već odavno svi pred licem Božijim, a taj mir koji je već postignut na nebu treba da se dogodi i među nama. Ali mira ne može biti dokle se ne sazna istina, dokle se istina ne otkrije i dokle tu istinu, ma koliko ona bila gorka, ne prihvatimo, da se sa njom u potpunosti suočimo. Vidimo, za razliku od onih na nebu, da među nama nema još uvijek te spremnosti da se suočimo sa istinom“, poručio je Mitropolit, čije izlaganje sa promocije u cijelosti možete pročititi OVDJE.
Prof. dr Budimir Aleksić, rekao je da je „u samom naslovu zbornika insignirana tematika – stradalni put nacionalne Kraljevske vojske, sveštenstva i monaštva Mitropolije crnogorsko-primorske, nenaoružanog naroda – žena djece i staraca, put od Vezirovog mosta u Podgorici do Zidanog mosta ovdje u Sloveniji koji je trajao od novembra 1944. do juna 1945. godine. Ovi naučni skupovi bili su pokušaji da se odgovori na nekoliko pitanja – šta se to događalo u Crnoj Gori u jesen 1944, koji su razlozi naveli Mitropolita crnogorsko-primorskog Joanikija i sveštenstvo mitropolije, pripadnike Kraljevske vojske, ali i druge, brojnu nejač, da krenu na put sopstvenog mučeničkog stradanja? Kuda su se oni kretali, kojim pravcem? Ko ih je sve na tom putu napadao i ubijao i ko ih je napokon izdao, prevario i žrtvovao? To su pitanja na koja srpska istoriografija još uvijek nije odgovorila i naučni skupovi u Podgorici i Banja Luci bili su pokušaj da se na ta pitanja odgovori na jedan naučno utemeljen način“, rekao je profesor Aleksić.
Narodni guslar i urednik časopisa „Svetigora“ gospodin Rajo Vojinović na guslama je izveo potresni spjev „Kompartijske jame u Crnoj Gori“, autora Radovana Bećirovića Trebješkog. „Pjesma je nastala nakon samih zločina, takozvanih lijevih skretanja s kraja 1941, i početka 1942. godine u Crnoj Gori. Kao i u drugim situacijama i ovdje je poezija reagovala mnogo prije istoriografije. Radovan Bećirović bio je starac koji se upokojio 1986. godine i koji je zbog te pjesme jedva živu glavu sačuvao“, kazao je gospodin Vojinović prije izvođenja pjesme.
Protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić zablagodario je Bogu što u jubilarnoj godini, kada molitveno obilježavamo osamdesetu godišnjicu stradanja velikog narodnog zbjega – sveštenstva, monaštva, intelektualaca, duhovne i nacionalne elite Crne Gore, „ali i ne samo tog naroda iz Crne Gore nego i stradanja ljudi iz Slovenije, Hrvatske i Srbije, na nekih 650 masovnih grobnica, koliko je prema mom saznanju do danas pronađeno, evidentirano i obilježeno u Republici Sloveniji. Zahvaljujem se pre svega Njegovom Preosveštenstvu Episkopu Kirilu koji me je podstakao da pripremim ovu knjigu za ovu godišnjicu i da mu se zahvalim na blagoslovu da Crkvena opština ljubljanska bude izdavač knjige, da se zahvalim i protojereju Aleksandru Obradoviću, arhijerejskom namjesniku ljubljanskom i protojereju Borislavu Livopoljcu, starješini hrama Svetih Kirila i Metodija u Ljubljani koji su se svojski potrudili da ova knjiga ugleda svetlost dana ovim povodom“, rekao je prota Džomić.
Otac Velibor je kazao da rad na ovakvim knjigama liči na cijeđenje suve drenovine jer su arhivski depoi još uvijek zatvoreni. Istakao je da je knjiga najmanje nastala na arhivskoj građi koja pripada državnim i bezbjednosnim strukturama tog vremena, jer je ista u najvećoj meri nedostupna istraživačima, a najviše na arhivskoj građi Mitropolije crnogorsko-primorske i svjedočanstvima preživjelih.
„Imao sam tu sreću da upoznam u Americi, Kanadi i po Evropi upoznam značajan broj ljudi koji su preživeli tu golgotu i taj pakao na zemlji, da upoznam one koji su taj svoj bolni krik, taj vapaj za istinom, da ne ostane nezabeleženo, pretočili na stranice Glasnika srpskog istorijsko-kulturnog društva Njegoš iz Čikaga, Amerikanskog Srbobrana, drugih časopisa koji su štampani u našoj emigraciji i knjiga. Sretao sam te ljude i zapisivao njihova svedočenja koliko je bilo moguće, skupljao sa raznih strana da bi na neki način rekonstruisali tu sliku tog puta kako ga je narod zvao od Vezirovog do Zidanog mosta, a oba toponima su simvolički“, kazao je prota Velibor.
Veče na kom su promovisana ta dva važna djela završeno je pojanjem stihire Pedesetnice, tropara novomučenicima srpskim i himne Ton despotin, koje je pojao muški vizantijski hor Hrama Svetih Kirila i Metodija u Ljubljani.
Proslava jubileja, kao i izdavanje knjige „Od Vezirovog do Zidanog mosta“, omogućena je podrškom Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u Regionu Ministarstva spoljnih poslova Republike Srbije, na čemu im Crkvena opština Ljubljana i Mitropolija zagrebačko-ljubljanska toplo blagodare, objavila je na svom sajtu Mitropolija zagrebačko-ljubljanska.
P.K.
Foto: Aleksej Ristić
