Njegova Svetost Patrijarh srpski g. Porfirije je učestvovao 29. avgusta 2025. godine u Predsedništvu Republike Srbije u Beogradu u radu prve sednice Počasnog odbora za proslavu Dva veka Matice srpske.
Obraćajući se članovima Odbora, poglavar Srpske Pravoslavne Crkve je istakao:
„Sa radošću u srcu i blagodarnošću Bogu obraćam vam se, uvaženi članovi Počasnog odbora, povodom velikog i blagoslovenog jubileja – dva veka postojanja i delovanja Matice srpske. U vremenima u kojima je naš narod prolazio kroz mnoga iskušenja, a ponekad i kroz teška stradanja, Matica srpska bila je i ostala jedna od najsvetlijih tačaka našeg kulturnog, naučnog i nacionalnog života. Takva Matica nas je danas sve ovde sabrala da pripremimo i organizujemo dostojno proslavljanje njenog znamenitog rođendana.
Od svoga osnivanja 1826. godine, Matica srpska nije bila samo kulturna ustanova. Ona je bila i ostaje duhovni oslonac, mesto sabiranja i prosvećivanja našeg naroda, čuvar pamćenja i identiteta. Ona je, bez svake sumnje, ugaoni kamen u građevini našeg narodnog bića – kamen koji su u različitim vremenima neki pokušavali da odbace, marginalizuju ili čak ukinu, ali koji je, uprkos svemu, ispunjavao svoju misiju: sabirao srpski narod, utvrđivao državu i čuvao duhovno i kulturno jedinstvo.
Tokom svih ovih decenija, tesno i organski, koračale su zajedno Matica srpska i Srpska Pravoslavna Crkva. Kao što je Srpska Crkva čuvala veru i jedinstvo, tako je Matica srpska čuvala reč, jezik i kulturu. Jedna drugu su podupirale i dopunjavale, jer vera daje smisao kulturi, a kultura postaje prostor u kojem vera pokazuje svoju snagu i svedočanstvo u istoriji.
Današnji jubilej nas podseća da je Matica srpska svojim delovanjem bila most između generacija, da je povezivala prošlost, sadašnjost i budućnost, i da je neprestano iznova obnavljala onu kreativnu energiju bez koje se ne može zamisliti život jednog naroda. Njena poruka je da se narod razvija u svim okolnostima, ali da je mir najbolji i najplodotvorniji okvir za napredak i stvaralaštvo. Zato je važno da se mir gradi i čuva u srpskom narodu i u zajednici sa drugim narodima, kao i da se neguje dijalog Srba sa Srbima i dijalog Srba sa drugim narodima. Samo tako, kroz duh mira i razgovora, čovek postaje istinski čovek kulture i duhovnosti – čovek dijaloga, čovek koga Matica srpska želi da formira i ohrabri, kratko ali tačno rečeno – čovek Matice.
Sa blagodarnošću i sa blagoslovom gledamo i na sve što je pripremljeno u okviru ove velike proslave: svečane sednice i akademije, izložbe i naučne skupove, knjige i publikacije, susrete i saradnju sa drugim Maticama. Sve te manifestacije neka budu svedočanstvo da naš narod u duhovnosti i kulturi ima neiscrpan izvor snage.
Molimo se i blagosiljamo da Matica srpska nastavi svoj hod putem istine, kulture i prosvete; da ostane živi svedok našeg jedinstva; da i u budućim vremenima gradi mostove među generacijama i narodima, i da u njenom radu uvek bude prisutna tajna Božjeg blagoslova, koji obnavlja, izgrađuje, nadahnjuje i usmerava. Srpska Pravoslavna Crkva će, kao i do sada, stajati uz Maticu srpsku, podržavati je i zajedno sa njom svedočiti ono najbolje iz našeg duhovnog i kulturnog nasleđa.
Neka Gospod blagoslovi sve časnike, članove i saradnike Matice srpske, sve njene poduhvate i ovaj veliki jubilej. Neka blagoslovi i sav srpski narod, da u zajedništvu vere i kulture koračamo u budućnost u miru i blagostanju”.
Sednici su prisustvovali: g. Aleksandar Vučić, predsednik Republike Srbije i predsednik Odbora; prof. dr Đuro Macut, predsednik Vlade Republike Srbije; g. Miloš Vučević, prethodni predsednik Vlade Republike Srbije i savetnik Predsednika Republike za regionalna pitanja; gđa Maja Gojković, predsednik Pokrajinske Vlade AP Vojvodine; g. Nikola Selaković, ministar kulture; akademik Bela Balint, ministar nauke, tehnološkog razvoja i inovacija; prof. dr Boris Bratina, ministar informisanja i telekomunikacija; g. Žarko Mićin, gradonačelnik Novog Sada; akademik Zoran Knežević, predsednik SANU; prof. dr Dragan Stanić, predsednik Matice srpske; i g. Dejan Savić, savetnik Predsednika Republike i sekretar Odbora.
Na dnevnom redu sednice je usvojeni okvirni Program proslave „Dva veka Matice srpske“, a razmatrana su i pitanja finansijske podrške koja bi omogućila realizaciju celokupnog plana obeležavanja. Istaknuto je da je proslava ovog velikog jubileja od nacionalnog značaja moguća jedino kroz zajedništvo srpskih kulturnih ustanova, države i Srpske Pravoslavne Crkve, u skladu sa istorijom i osnivačkim aktima Matice srpske. Prisutni članovi su upoznati sa svim aktivnostima i planovima koje je Matica srpska pripremila za svoju veliku proslavu.
Na sednici je usvojeno javno saopštenje Počasnog odbora, kojim je istaknuto da je obeležavanje dva veka Matice srpske kulturni čin od najvećeg značaja ne samo za Maticu srpsku i grad Novi Sad i Vojvodinu, već i za celokupnu srpsku kulturu i srpski narod i društvo u celini.
Matica srpska – najstarija srpska književna, kulturna i naučna institucija
Osnovana je 1826. godine u Pešti, u vreme oslobađanja Srbije od viševekovne turske vlasti i jačanja svesti o potrebi da se srpski narod u punoj meri uključi u savremene evropske tokove, uz očuvanje nacionalnog i kulturnog identiteta. Njeno delovanje je od samog početka bilo usmereno na predstavljanje srpske kulture u Evropi, a sa druge strane na prosvećivanje naroda. U tom cilju razvijena je bogata izdavačka delatnost. Osnovu je činio čuveni Letopis, pokrenut 1824. godine. Kasnije su nastale brojne edicije, a među njima i jedna sa naglašenom prosvetiteljskom ulogom koja je nosila naziv Knjige za narod. Od četrdesetih godina XIX veka stvarani su uslovi za bavljenje naukom. Tada je formirana biblioteka sa knjižnim fondovima iz različitih naučnih oblasti i zbirka rukopisa.
Matica srpska je 1864. godine preseljena iz peštanskog Tekelijanuma u novosadski Platoneum. Novi Sad je od tada poznat kao Srpska Atina. Grad je dobio taj naziv jer se smatralo da su se oko Matice srpske okupljali najobrazovaniji i najmudriji ljudi. Ta veza je kasnije postala još naglašenija. Matica srpska je postala simvol građanskog društva, visoke kulture, prosvetiteljstva i dobročinstva. Međutim, ona je bila i ostala opštenarodna. Njeni osnivači (mladi doktorand Jovan Hadžić i bogati poslovni ljudi: Đorđe Stanković, Josif Milovuk, Jovan Demetrović, Gavrilo Bozitovac, Andrija Rozmirović i Petar Rajić), kao i prvi priložnici, živeli su u različitim sredinama, od Beča do Temišvara i od Dubrovnika do Pešte. Pripadali su različitim društvenim slojevima. Dobrotvori i članovi Matice srpske su bili vladar Srbije Miloš Obrenović i njegov brat Jevrem, plemić Sava Popović Tekelija, baron Jovan Nikolić od Rudne, vladar Crne Gore Petar II Petrović Njegoš, pripadnici kraljevske porodice Karađorđević, pisci, narodni tribuni, svetski poznati naučnici poput Mihajla Pupina, ali i manje znani građani koji su svojim prilozima podržavali prosvetiteljsku misiju Matice srpske. Povezala ih je plemenita ideja o stvaranju jedne, jedinstvene košnice i stav da je čast služiti časnoj Matici srpskoj. Tu misao su sledile hiljade ljudi. Među njima je bilo i pripadnika drugih naroda. Upravo zahvaljujući širokoj podršci iz naroda, Matica je jedno vreme bila najbogatija zadužbinska ustanova u Ugarskoj. Iz njenih fondova su finansirani kapitalni projekti od značaja za standardizaciju srpskog jezika i za razvoj različitih naučnih disciplina. Istovremeno, Matica se starala o školovanju darovitih đaka i studenata, a time i o stvaranju srpske intelektualne elite.
Danas Matica srpska ima oko 2.000 saradnika. Oni su uključeni u više desetina naučnih i razvojnih projekata, u okviru Odeljenja za književnost i jezik, Leksikografskog odeljenja, Odeljenja za društvene nauke, Odeljenja za prirodne nauke, Odeljenja za likovne umetnosti, Odeljenja za scenske umetnosti i muziku i Rukopisnog odeljenja. Saradnici pripremaju priloge za deset Matičinih naučnih časopisa i rade na pripremi publikacija od kapitalnog značaja za srpsku kulturu i nauku, kao što su Srpska enciklopedija, Srpski biografski rečnik, Rečnik srpskog jezika, Pravopis… Biblioteka Matice srpske ima više od 3.500.000 publikacija, a Galerija bogatu zbirku u kojoj je predstavljeno srpsko slikarstvo od XVIII do XX veka. Izdavački centar nastavlja tradiciju nekadašnjeg Izdavačkog preduzeća Matice srpske, čija su izdanja u Jugoistočnoj Evropi decenijama bila prepoznatljiva po amblemu MS, iza kojeg je stajala kvalitetna i brižljivo odabrana literatura iz različitih oblasti. Matica srpska svake godine dodeljuje nagrade za dostignuća u različitim oblastima kulture i nauke.
Matica srpska je bila uzor mnogim narodima. Po ugledu na nju osnovane su: Matica češka 1831. godine; Matica ilirska 1842. (koja je 1874. preimenovana u Maticu hrvatsku); Matica lužičkosrpska 1847; Matica galičko-ruska u Lavovu 1848; Matica moravska 1849; Matica dalmatinska u Zadru 1861; Matica slovačka 1863; Matica slovenačka 1864; Matica opavska 1877. i Matica u Tešinskoj kneževini 1898 (iz kojih je 1968. nastala Matica šleska); Matica poljska u Lavovu 1882; Matica školska u Tešinskoj kneževini 1885; Matica školska u Varšavi 1905; Matica bugarska u Carigradu 1909. i nova Matica bugarska 1989. godine. Danas Matica srpska sarađuje sa mnogim institucijama i pojedincima iz svih krajeva sveta.
Izvor: SPC
