Osvajanje Berlina

Ljetopis, 2. maj

Ime: Ljetopis 02.05.2019 (1945 SSSR osvojio Berlin, 1990 Nelson Mendela); Opis: Ljetopis, 2. maj Tip: audio/mpeg
  • Na današnji dan, 2. maja 1945. godine Sovjetske trupe osvojile su Berlin u Drugom svjetskom ratu.

Osvajanje BerlinaBerlin su zauzimale trupe s tri fronta. Najteži zadatak su imali vojnici Prvog bjeloruskog fronta pod komandom Georgija Žukova. Oni su morali da jurišaju na dobro utvrđene položaje Njemaca na Zelovskim visovima blizu grada. Juriš je počeo noću 16. aprila izuzetno moćnom artiljerijskom vatrom, a zatim su, ne čekajući zoru, u bitku krenuli tenkovi uz podršku pješadije. Juriš je bio osvijetljen snažnim reflektorima koji su postavljeni odmah iza prvih borbenih redova. I pored takve je taktike trebalo nekoliko dana da se visovi zauzmu. U početku je oko Berlina bilo koncentrisano oko milion njemačkih vojnika. Međutim, na samom početku Berlinske operacije sovjetske trupe su uspjele da odsjeku veliki dio njemačkih jedinica od grada, tako da se u samom Berlinu sovjetskoj vojsci suprotstavilo nekoliko stotina hiljada vojnika. U gradu je takođe bilo mnogo SS jedinica iz raznih evropskih zemalja. Hitlerove trupe su se očajnički branile. Na teritoriju Berlina su bile dvije linije obrane. Bilo je na stotine bunkera, a mnoge kuće s debelim zidovima su korišćene kao utvrđenja. Naročitu opasnost za jurišne sovjetske odrede predstavljali su „faust-patroni“, tj. ručni bacači granata, jer je sovjetska vojska koristila dosta oklopne tehnike u ovom napadu. Mnogi tenkovi su u tim uličnim borbama dignuti u vazduh. U napadu na Berlin korišćeno je iskustvo Staljingradske bitke. Sovjetska vojska je formirala specijalne jurišne grupe u kojima su važnu ulogu igrali tenkovi. Te grupe su djelovale po pravilu na sledeći način: pješadija je napredovala s obije strane ulice kontrolišući prozore na suprotnoj strani i otkrivajući položaje koji su opasni po tehniku, tj. maskirana oruđa, barikade i ukopane tenkove. Čim bi ispred sebe primijetili takvu prepreku, pripadnici pješadije su čekali da dođe njihov tenk, samohodno artiljerijsko oruđe ili samohodna haubica (takve haubice su vojnici zvali „Staljinov malj“). Nakon toga su iz oklopne tehnike, obično direktnim navođenjem, uništavani njemački utvrđeni položaji. Međutim, tokom juriša je bilo situacija u kojima pješadija nije stizala tehniku, tada tenkovi nijesu bili pokriveni i postajali su lak plijen za njemačke granate i artiljeriju.

Kulminacija juriša na Berlin bila je bitka za Rajhstag, tj. za zdanje njemačkog parlamenta. Tada je Rajhstag bio najviša zgrada u centru grada, tako da je njegovo osvajanje imalo simboličan značaj. Pokušaj da se Rajhstag zauzme u naletu 27. aprila bio je neuspješan. Borbe za ovu zgradu trajale su četiri dana. Prelomni trenutak se dogodio 29. aprila kada su sovjetski odredi uspjeli da zauzmu dobro utvrđeni objekt MUP-a, koji je zauzimao čitavu četvrt. Rajhstag je prešao u ruke sovjetskih vojnika uveče 30. aprila. U ranu zoru 1. maja nad njim je podignuta crvena zastava 150. jurišne divizije, koja je kasnije nazvana Zastavom Pobjede. Adolf Hitler je 30. aprila u svom bunkeru izvršio samoubistvo. On se do poslednjeg trenutka nadao da će jedinice iz drugih djelova Njemačke stići u pomoć glavnom gradu, ali se to nije dogodilo. Berlinski garnizon je kapitulirao 2. maja 1945. godine.

 

  • Na današnji dan, 2. maja 1990. godine Afrički nacionalni kongres Nelsona Mendele i vlada Južne Afrike otpočeli su razgovore u Kejptaunu o okončanju vlasti bijele manjine u toj zemlji. Istog dana 1994. godine Mendela i njegov Afrički nacionalni kongres pobijedili su na izborima u Južnoj Africi.

AparthejdAparthejd bio je socijalni sistem koji je sprovodila vladajuća bijela manjina u Južnoj Africi u XX vijeku. To je bio sistem rasne segregacije koja je sprovela Vlada Narodne stranke, vladajuća stranka Južne Afrike od 1948. do 1994. godine, pod kojim su ograničena prava većinskih crnih stanovnika Južne Afrike. Aparthejd je razvijen posle Drugog svjetskog rata, u vrijeme kada je crna većina bila odvojena i kada joj je uskraćena politička i ekonomska jednakost sa bijelcima. Rasno razdvajanje ljudi na osnovu različitih kriterijuma u Južnoj Africi počelo je u kolonijalnim vremena, kada je zemlja bila pod holandskom vladavinom. Međutim, aparthejd je kao zvanična politika uvedena nakon opštih izbora 1948. godine. Novi propisi su kvalifikovali stanovnike u četiri rasne grupe: crne, bijele, bojene i indijske (mada su oni imali i svoje podgrupe). Stambene oblasti su bile odvojene, što je značilo da su se dešavale i nasilne selidbe. Vlada je odvojila i obrazovanje, medicinsku njegu, plaže i druge javne službe. Godine 1949. donesen je zakon koji je zabranjivao mješovite brakove. Uvođenje politike aparthejda je omogućeno pomoću Zakona o popisu stanovništva iz 1950. godine. U kriterijume klasifikacije su, između ostalog, ulazili porijeklo, izgled i običaji. Zakoni o zemlji su nebijelcima zabranili pristup u određene zone. Ti zakoni su još više ograničili prava crnih Afrikanaca na posjedovanje zemljišta, proširujući kontrolu bijele manjine nad skoro 80 odsto terena Južne Afrike. Aparthejd je izazvao značajni unutrašnji otpor i nasilje, kao i trgovinski embargo Zapada. Od 1950. godine serija narodnih ustanaka i protesta dovela je do zatvaranja lidera antiaparthejda. Kako su se nemiri širili i postajali efikasniji, državne organizacije su odgovorile represijom i nasiljem. Često je u slučaju demonstracija crnaca uvođeno vanredno stanje i na demonstrante je slata vojska. Jedino su bijelci imali pravo glasa na izborima, poslije je ona proširena i na šarene. Određeni regioni – bantustani su odvojeni samo za crnce. Još tokom studija Nelson Mendela se pojavljuje kao predvodnik demonstracija pa je otuda bio prisiljen da i koledž u Johanesburgu pohađa kao vanredni student prava. Pedesetih godina često je mijenjao mesta boravka, napuštao zemlju i bivao hapšen. Zatvoren je 1960. godine posle zabrane ANK, ali je sudski proces u kojem je bio optužen zbog veleizdaje završen iduće godine, kada Južna Afrika postaje republika. Svi optuženi pušteni su uz kauciju. Do 1961. godine tadašnja Južnoafrička unija bila je sastavni dio Komonvelta i priznavala je britansku krunu. Tri godine kasnije Mendela je osuđen na doživotnu robiju, a kaznu je služio u tri različita zatvora. Godine 1980. u inostranstvu je počela međunarodna kampanja za Mendelino oslobađanje koja je kulminirala 1988. godine na koncertu na londonskom „Vembliju“, kada je 72.000 ljudi pjevalo pesmu „Oslobodite Nelsona Mendelu“. Koncert su pratili milioni gledalaca. Posle nešto više od 27 godina provedenih u zatvoru, oslobođen je februara 1990. godine.

Nobelovu nagradu za mir dobio je 1993. godine, a godinu dana kasnije postao je prvi crni predsjednik Južne Afrike. Reforme aparthejda planirane 1980. godine nijesu uspjele da se sprovedu, sve dok tadašnji predsednik Frederik Vilem Klerk nije počeo pregovore za okončanje represivnog sistema. Kulminacija je nastupila multirasnim demokratskim izborima 1994. godine gdje je pobjedu izvojevao Afrički nacionlni kongres (ANK) na čelu sa Nelsonom Mendelom. Godine 1997. prilikom posjete tadašnjem predsjedniku Libije Moameru el Gadafiju, koji se u to vrijeme nalazio u potpunoj izolaciji, zapitao se prilikom obraćanja:

– Kako se usuđuju da imaju takvu aroganciju da nam diktiraju gdje mi treba da idemo i s kojim zemljama da budemo prijatelji? Gadafi je moj prijatelj. Podržavao je borbu protiv aparthejda kada smo bili sami i kada su ovi koji danas žele da spreče moju posjetu bili naši neprijatelji. Oni nemaju nikakav moral – rekao je tada Mendela. Kada se 1999. godine, poslije pet godina koliko je bio na čelu zemlje, povukao iz političkog života, vratio se u rodni Istočni Kejp, gdje je uglavnom boravio daleko od očiju javnosti.